Morgunblaðið - 16.04.2004, Qupperneq 36

UMRÆÐAN
36 FÖSTUDAGUR 16. APRÍL 2004 MORGUNBLAÐIÐ
M
áttur kapítalism-
ans verður að
sönnu seint skil-
inn til hlítar.
Hann getur um-
breytt heilu samfélögunum á
undraskömmum tíma. Kapítal-
isminn er fær um að leysa úr
læðingi óheftanlegan sköp-
unarkraft og kalla fram stjórn-
lausa eyðingu. Naglföst hug-
myndakerfi milljónahundraða
standast ekki framrás hans.
Auðhyggjan á rætur sínar í
sammannlegu frumafli sem
megnar að umsteypa viðteknum
viðmiðum. Og kollsteypa viðmiða
er ein mik-
ilvægasta for-
senda fram-
fara. Því
hefur jafnvel
verið haldið
fram að þann-
ig verði bylt-
ingar á sviði vísindalegrar þekk-
ingar.
Umbreytingarkraftur auð-
hyggjunnar hefur birst Íslend-
ingum á undanliðnum árum. Ís-
lenska „frelsisbyltingin“ hefur á
skömmum tíma kallað fram ný
viðmið og aðrar leikreglur. Nýjar
samsteypur fyrirtækja rísa enda
„umbreytingarskeið“ hafið í ís-
lensku viðskiptalífi, hagræðing-
arkrafan hljómar hvar sem kom-
ið er; fjölmiðlar flytja endalausar
fréttir af peningum og tilfærslu á
valdi fjármagnsins.
Blessunarlega ber fátt annað
til tíðinda í þessu góða landi.
Í þjóðfélögum sem teljast þró-
uð hefur nokkur hefð myndast
fyrir því að beina einkum sjónum
að græðginni sem í senn er for-
senda og fylgja kapítalismans.
Þetta þekkja menn héðan úr
Skátalandi. Sú nálgun er um
flest eðlileg. Ísland telst þróað
ríki þótt mörgum virðist sem sú
skilgreining eigi einungis við um
afmörkuð þjóðfélagssvið.
Í slíkum samfélögum eru
græðgin og öfundin helstu sýni-
legu drifkraftar kapítalismans. Í
þjóðfélagi þar sem yfirgnæfandi
meirihluti býr við ágæta afkomu
og margir ráða yfir fjármunum
sem eru öllum hinum óskiljan-
legir verður græðgin sýnilegri en
ella og getur af sér illvilja og öf-
und. Margir telja að slíkt ástand
reyni sérstaklega á innviði
dvergsamfélaga.
En drifkraftar kapítalismans
eru miklu fleiri og sumir þeirra
heillandi birtingarmyndir mann-
legrar reisnar.
Þróun undanliðinna ára verður
ekki snúið við. Næstu verkefni
íslenska kapítalismans liggja á
sviði heilbrigðis- og menntamála.
Þar verður barist líkt og á vett-
vangi fjármagns og viðskipta og
átökin verða mun harkalegri.
Trúlega verður ríkismenningin
síðasta vígi gamla tímans. Vel fer
á því.
Íslenska „frelsisbyltingin“ hef-
ur farið fram á afmörkuðu sviði.
Enn er mikið starf óunnið. Opn-
ara samfélag kallar á aukið um-
burðarlyndi og virðingu fyrir
verðmætamati, lífsháttum og sýn
annarra til veruleikans. Í frjálsu,
opnu samfélagi á fólk skilyrð-
islausan rétt á að fá að vera í
friði. Í slíku samfélagi eru op-
inber lífsháttastýring og forræð-
ishyggja birtingarmyndir hins
liðna.
Þrátt fyrir „frelsisbyltinguna“
á frjálsynt fólk sér fáa málsvara í
íslenskum stjórnmálum. Pólitísk
rétthugsun, ríkisvaldstrú og for-
ræðishyggja gera að verkum að
þjóðfélagið líkist einna helst
„Skátalandi“; samfélagi þar sem
„foringjar“ og lífsháttastjórn-
endur af ýmsum gerðum en allir
á framfæri skattborgaranna fjar-
stýra þegnunum með lúðra-
blæstri og bendingum.
Þeir sem telja að frelsið geti
aldrei verið bundið við fjármagn
og viðskipti heldur beri skilyrð-
islaust að viðurkenna rétt fólks
til að ráða og bera ábyrgð á eigin
lífi eiga sér enga fulltrúa á Al-
þingi Íslendinga. „Unga fólkið“
sem átti svo brýnt erindi við
þjóðina í þingkosningunum fyrir
tæpu ári reynist t.a.m. fátt hafa
fram að færa í þessu efni sem
öðrum. Komið hefur á daginn að
„unga fólkið“ á Alþingi líkist
einna helst öðru fólki; fólkinu
sem þar er fyrir.
Lygilega einsleitur hópur mið-
aldra ríkishyggjumanna hefur
tekið að sér að hafa stjórn á um-
breytingaskeiðinu á Íslandi. Á
Vesturlöndum er ágæt hefð fyrir
því að ungt fólk láti til sín taka
þegar samtíminn krefst breyt-
inga. Eðlilegt er talið að hinir
yngri hafi áhrif á eigin framtíð.
Á Íslandi er kyrrstaðan slík að
aldur skiptir engu í stjórnmál-
unum.
Sífellt færri telja sig enda eiga
samleið með þeim stjórnmála-
flokkum sem á Íslandi starfa. Í
nýrri könnun á viðhorfi Íslend-
inga til lýðræðis (sjá Morg-
unblaðið 11. þessa mánaðar)
kváðust 49% þátttakenda frekar
eða mjög óánægð með þróun lýð-
ræðis á Íslandi. Tæp 63% sögð-
ust ekki geta tekið undir þá full-
yrðingu að Íslandi væri í
„megindráttum stjórnað í sam-
ræmi við vilja fólksins“. Og heil
72% þeirra sem gáfu upp hug
sinn töldu íslenska stjórn-
málaflokka „ekki vera í takt við
kjósendur sína“.
Þessar niðurstöður eru stór-
merkilegar og hefðu í flestum
þróuðum ríkjum kallað fram um-
ræðu og viðbrögð.
Stjórnmálaflokkarnir eru trú-
lega stöðnuðustu fyrirbrigði ís-
lensks þjóðlífs og sýnast ófærir
um að endurnýja sig í samfélagi
sem þessi árin snýst um fátt
annað en endurskoðun viðmiða
og nýsköpun. Á tímum mikilla
breytinga á sviði atvinnulífs og
viðskipta verður hin pólitíska
stöðnun sýnilegri en áður. Frels-
isblaður fyrri ára verður í besta
falli grátbroslegt þegar rík-
ishyggju- og stjórnræðismenn
sýna sitt rétta andlit með til-
heyrandi skattahækkunum,
hamslausri ríkisútþenslu, íhalds-
semi, höftum, valdstrú og bönn-
um.
Markaðsvæðingin og fjár-
magnsfrelsið kallar á nýja póli-
tíska hugsun á Íslandi. Svo djúp-
stæðar breytingar geta til lengri
tíma litið aldrei verið bundnar
við afmarkað svið samfélagsins.
Kapítalið
í Skáta-
landi
Þrátt fyrir „frelsisbyltinguna“ á frjálslynt
fólk sér fáa málsvara í stjórnmálunum.
VIÐHORF
Eftir Ásgeir
Sverrisson
asv@mbl.is
ÞÆR fréttir berast nú að Bush
Bandaríkjaforseti sé búinn að
skrifa upp á einhliða áætlun Shar-
ons varðandi her-
teknu svæðin. Sharon
hefur siglt öllum frið-
arviðræðum vísvit-
andi í strand. Hann
hefur um leið hótað
því að ef frið-
arviðræður leiddu
ekki til neins, þá
myndi hann sjálfur
ásamt herforingjum
sínum ákveða framtíð
herteknu svæðanna.
Landtökubyggðirnar
á Gaza, sem ná yfir
13% svæðisins, eru
Ísrael dýrar í rekstri.
Þar búa aðeins 7.500
Ísraelar og í trássi
við alþjóðalög, en
Palestínumenn á
Gazaströnd eru 1,3
milljónir. Syðst á
Gaza er landamæra-
bærinn Rafah. Þar er
verið að eyða allri
byggð, heimilum
fólks og aldingörðum
til að útbúa „örygg-
issvæði“ fyrir Ísraelsher sem að-
skilja á Palestínumenn frá Egypta-
landi. Sharon heitir því jafnframt
að styrkja hernámið á Vesturbakk-
anum og í Austur-Jerúsalem, Ísr-
aelar muni aldrei að eilífu sleppa
þeim landtökusvæðum. Sharon
hefur löngum verið staðfastur í sín-
um brotavilja og nú er Bush og
Bandaríkjastjórn að skrifa upp á
ábyrgðarvíxil. Sá víxill á svo sann-
arlega eftir að falla. Trúverðugleiki
Bandaríkjanna sem málamiðlara
gagnvart Ísrael og Palestínu hefur
náð nýju lágmarki.
Einhliða áætlanir Sharons
varðandi Gaza
Því fer fjarri að sú áætlun sem
Sharon hefur uppi um að flytja
ísraelskt herlið og
landtökufólk frá Gaza
og koma því fyrir á
Vesturbakkanum
muni stuðla að friði.
Alls óvíst er hvort
nokkuð verður úr
þessu. Ef af verður,
mun það gert í þeim
tilgangi að landránið
verður skipulegra og
varanlegt. Einhliða
áætlanir Sharons
varðandi Gaza fela í
sér að gera svæðið til
frambúðar að risastór-
um fangabúðum. Pal-
estínumönnum verður
ekki leyft að hafa nein
landamæri að Egypta-
landi, fá ekki að hafa
höfn og ekki flugvöll.
Örlög íbúa á Gaza
verða innilokun, von-
leysi og örbirgð. Íbú-
arnir verða alfarið upp
á náð og miskunn
Sharons og fanga-
varða hans komnir.
Talar um brottflutning hers en
stuðlar að hungursneyð
Sharon hefur tekist að draga athygli
að einhliða áætlun sinni um að flytja
herafla og landtökufólk að einhverju
leyti frá Gaza og á Vesturbakkann
eins og hér sé um einhverja eftirgjöf
að ræða. Á sama tíma er hann að
reyna að svelta fólkið á Gaza til upp-
gjafar. Ekki nóg með að sjómönnum
hafi lengi verið meinað að róa til
fiskjar, nema í mjög takmörkuðum
mæli, heldur er ferkílómetrum eftir
ferkílómetra af aldingörðum eytt,
þannig að fólkið er rænt allri lífs-
björg. Nú berast fréttir af því
UNRWA, flóttamannastofnun Sam-
einuðu þjóðanna fyrir palestínska
flóttamenn, fái ekki lengur að flytja
matvæli inn á Gaza-svæðið og hafi
því orðið að hætta neyðaraðstoð
sinni. Þetta hefur í för með sér að
hundruð þúsunda barna og fullorð-
inna, sem nú þegar lifa langt neðan
fátæktarmarka, eru ofurseld hungri.
Tilvist palestínsku
þjóðarinnar afneitað
Það er ekkert nýtt við þessar áætl-
anir Sharons. Svipaðar hugmyndir
hafa áður verið settar fram en ekk-
ert orðið af efndum. Það er heldur
ekkert nýtt við grimmd Sharons og
meðreiðarsveina hans. Það sem er
nýtt er, að Bandaríkjastjórn gerir
ekki athugasemdir við EINHLIÐA
aðgerðir af hálfu Sharons. Einhliða
aðgerðir fela í sér að það sé ekki við
neina að semja. Það hefur raunar
verið yfirlýst stefna Sharons frá því
að hann náði völdum árið 2001 að
ræða ekki við forseta Palestínu og
forsmá algerlega lögmæta fulltrúa
palestínsku þjóðarinnar. Með því
freistar Sharon þess að færa daga-
talið til baka til þess tíma er palest-
ínsk þjóð var ekki til samkvæmt
kokkabókum Ísraelsstjórnar. Það
varðaði fangelsisvist í Ísrael að ræða
við fulltrúa PLO, Frelsissamtaka
Palestínu.
Bandaríkjastjórn leit áður
á sig sem málamiðlara
Það var raunar Reagan-stjórnin í
Bandaríkjunum sem viðurkenndi í
verki PLO, þessi heildarsamtök pal-
estínsku þjóðarinnar, sem höfðu þá
verið viðurkennd af Sameinuðu
þjóðunum um árabil sem eini lög-
mæti fulltrúi palestínsku þjóð-
Hefur Bandaríkjastjórn
misst glóruna?
Sveinn Rúnar Hauksson skrif-
ar um hernám Ísraela
í Palestínu
’Það sem er nýtter, að Banda-
ríkjastjórn gerir
ekki athuga-
semdir við ein-
hliða aðgerðir af
hálfu Sharons.‘
Sveinn Rúnar
Hauksson
ALÞINGI fjallar þessa dagana
um tvö frumvörp dómsmálaráð-
herra sem snerta málefni útlend-
inga í landinu. Ákvæði sem kveða á
um hertar reglur varðandi fjöl-
skyldu-sameiningar
hafa vakið sérstaka at-
hygli og ýmsar spurn-
ingar. Hvers vegna á
að binda dvalarleyfi á
grundvelli giftingar á
milli landa við að út-
lendingurinn sé orð-
inn 24 ára gamall?
Hvers vegna á að veita
Útlendingastofnun
víðtækt vald til að
krefjast DNA rann-
sóknar, þegar fullgilt
ætterni er oft ekki út-
kljáð með líf-
fræðilegum teng-
ingum? Hafa stjórnvöld engar
áhyggjur af því að óvenjuleg
ákvæði á borð við þessi brenni-
merki ákveðinn minnihluta-hóp í
landinu? Er ekki mikilvægara að
vinna að því að þessi hópur verði
jafnrétthár öðrum í þjóðfélaginu,
og hann verði ábyrgur og virkur í
samfélaginu, ef okkur á að takast
að halda þjóðinni saman sem einni á
næstu áratugum?
Í athugasemdum með frumvarp-
inu kemur fram að 24-ára reglan
sé fengin að láni úr dönskum lög-
um. Dönsku innflytjendalögin
munu vera þau ströngustu í Evr-
ópu. Er sérstök ástæða fyrir okkur
að elta uppi fyrirmyndir úr hörð-
ustu innflytjendalögum álfunnar?
Eru innflytjendamál slík vanda-
mál á Íslandi að efni séu til slíkra
aðgerða? Í Evrópu og Ameríku
snúast innflytjendaumræður um
ólöglega innflytjendur, vandamál
sem varla er nefnt í opinberri um-
ræðu hér á landi; eða er það skoð-
un yfirvalda að mikið sé um ólög-
lega innflytjendur á Íslandi? Og á
hverju byggist svo 24-
ára reglan? Hvaða
ástæður liggja að baki
því að spjótum er
beint að yngra fólki?
Á það var bent í um-
ræðum um dönsku
lögin að innfæddir
Danir gifta sig jafnan
mun eldri en innflytj-
endur, t.d. af asískum
uppruna. Fram hjá
því verður ekki litið að
giftingaraldur er mis-
munandi eftir menn-
ingarheimum. Hafa
stjórnvöld litið til
þessarar hliðar málsins?
Eins og kunnugt er úr umræðu um
líftækniiðnað er DNA-rannsókn talin
geta upplýst um ógrynni arftekinna
einkenna þeirra einstaklinga sem hún
er notuð á. Í framtíðinni mun hún
væntanlega geta gefið enn frekari
upplýsingar um einstaklingana. Nið-
urstöður úr DNA-greiningum gefa
því mjög víðtækar upplýsingar um
líffræðilega einkahagi hvers ein-
staklings. Þær eru öflugasta líf-
fræðilega gegnumlýsingaraðferðin
sem völ er á. Því hefur hingað til
þurft mjög ríkar ástæður fyrir að
skikka fólk til slíkrar greiningar, og
henni helst beitt á grunaða sakamenn
eftir úrskurð dómstóla. Nú er ætl-
unin að veita einni ríkisstofnun rétt til
að krefja ákveðinn hóp einstaklinga
um slík erfðafræðipróf. Eftir hvaða
reglum á þessi tiltekna ríkisstofnun
að fara eftir varðandi prófin? Hvað á
að verða um niðurstöður prófanna
eða þau sýni sem tekin verða? Verða
þau varðveitt eða verður þeim eytt?
Hver mun hafa aðgang að upplýsing-
unum sem þau gefa? Hafa reglur ver-
ið mótaðar í þessu sambandi?
Þetta eru nokkrar af þeim spurn-
ingum sem vakna við lestur frum-
varpa dómsmálaráðherra. Grunur
margra er sá að með þessum frum-
vörpum sé verið að beita róttækum
aðferðum, sem ganga nálægt einka-
högum og mannréttindum ein-
staklinga, á óljós vandamál sem ekki
hefur verið sýnt fram á að séu til
staðar. Forsendur frumvarpanna eru
hvorki skýrar né sannfærandi. Hætt-
an er sú að með aðgerðum af því tagi
sem í frumvörpunum felast sé verið
að torvelda samlögun þeirra hópa
sem mynda munu íslenskt samfélag í
næstu framtíð.
Róttækar aðgerðir
á óljósum forsendum
Anh-Dao Tran skrifar um
konur af útlendu bergi brotnar ’Hættan er sú að meðaðgerðum af því tagi
sem í frumvörpunum
felast sé verið að tor-
velda samlögun þeirra
hópa sem mynda munu
íslenskt samfélag í
næstu framtíð.‘
Anh-Dao
Tran
Höfundur er formaður Samtaka
kvenna af erlendum uppruna.