Morgunblaðið - 16.04.2004, Blaðsíða 37

UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 16. APRÍL 2004 37
arinnar. Þetta gerðist eftir sjálf-
stæðisyfirlýsingu Palestínu á
þjóðþinginu 15. nóvember 1988 sem
Yasser Arafat, formaður PLO og
forseti Palestínu, las upp. Sú yfirlýs-
ing fól í sér viðurkenningu á Ísrael
og þar með tveggja ríkja lausninni
svokölluðu. Fimm árum síðar, haust-
ið 1993, var Óslóaryfirlýsingin und-
irrituð af Rabin og Arafat undir
verndarvæng Clintons Bandaríkja-
forseta. Í því fólst ekki síst gagn-
kvæm viðurkenning og vilji til að
semja frið á grundvelli ályktana Ör-
yggisráðs Sameinuðu þjóðanna,
þannig að endi yrði bundinn á her-
námið.
Sharon og Bush gegn friði og
alþjóðalögum
Sharon var á móti Óslóarsam-
komulaginu og hefur verið stað-
fastur í andstöðu sinni við sérhverja
raunverulega friðarviðleitni. Honum
og fylgismönnum hans hefur nú tek-
ist að ganga af Óslóarsamkomulag-
inu dauðu sem og Vegvísinum til
friðar, tilrauninni sem gerð var í
fyrra til að endurvekja frið-
arviðræður. Og það sem alvarlegast
er, þá hefur Sharon tekist að fá
Bandaríkjastjórn inn á þá braut að
afneita Palestínu sem samningsað-
ila. Í því felst að afneita grundvall-
arréttindum og tilvist palestínsku
þjóðarinnar.
Síðustu fréttir af samþykki Bush
Bandaríkjaforseta við einhliða
áætlanir Sharons, sem fela í sér
varanlega landtöku á Vesturbakk-
anum og Austur-Jerúsalem, sýnir
að Bandaríkjastjórn hefur snúið
baki við alþjóðalögum og álykt-
unum Öryggisráðs Sameinuðu
þjóðanna varðandi hernám Ísraela
í Palestínu. Afstaðan til Jerúsal-
emborgar og réttinda flóttafólks til
að snúa heim aftur ber að sama
brunni. Hér er um mjög alvarlega
þróun að ræða, því að með þessari
afstöðu er Bandaríkjastjórn að
slíta lögin ekki bara gagnvart pal-
estínsku þjóðinni heldur gjörvöllu
samfélagi þjóða heims.
Höfundur er formaður Félagsins
Ísland-Palestína.
MIKIÐ brottfall nemenda úr
námi er eitt stærsta vandamál ís-
lenska skólakerfisins. Orsakir vand-
ans eru eflaust samspil margra
þátta. Í rannsókn á
námsferli framhalds-
skólanemenda kemur
fram að flestir sem
hættu í framhaldsskóla
höfðu lokið fáum náms-
einingum. Þrátt fyrir
það töldu nemendur
oftar að námsleiði, pen-
ingavandræði eða til-
boð um gott starf væri
skýring á brottfallinu
fremur en slakur
námsárangur.
Ekki tekist að
draga úr brottfalli
Allir framhaldsskólar
landsins stefna að því að
minnka brottfall. Um-
talsverð umræða hefur
farið fram og telja
margir lausnina felast í
að fjölga námstilboðum í
framhaldsskólum. Í
þessu samhengi hefur
átt sér stað töluverð ný-
sköpun á framhalds-
skólastigi og nýjar námsbrautir orð-
ið til. Jafnframt hafa skólar lagt
áherslu á að bæta umsjónarkerfið og
auka persónulega ráðgjöf við nem-
endur, auk þess sem víða hefur verið
tekið upp reglubundið foreldra-
samstarf. Kjarni málsins er þó sá að
þessar aðgerðir hafa lítið dregið úr
brottfalli og lausn er að óbreyttu
ekki í sjónmáli. Hins vegar gefa nið-
urstöður nokkurra langtímarann-
sókna tilefni til að álykta að aukin
stærðfræðikunnátta nemenda geti
minnkað brottfall.
Einkunn í íslensku og stærð-
fræði vísbending um árangur
Jón Torfi Jónasson
prófessor hefur í tveim-
ur langtímarann-
sóknum kannað náms-
framvindu íslenskra
ungmenna, fæddra
1969 Jón Torfi Jón-
asson og Andrea Jóns-
dóttir: Námsferill í
framhaldsskóla.
Reykjavík 1992. og
1975 Jón Torfi Jón-
asson og Kristjana
Stella Blöndal: Ungt
fólk og framhaldsskól-
inn. Reykjavík 2002., á
aldursbilinu 16–24 ára.
Rannsóknirnar veita
mikilvægar upplýs-
ingar um náms-
árangur, próflok, brott-
fall og viðhorf nemenda
í framhaldsskólum. Í
báðum rannsóknum
koma fram skýr tengsl
milli einkunna á sam-
ræmdu prófi í íslensku
og stærðfræði við lok
grunnskóla og námsframvindu í
framhaldsskóla.
Rannsókn Jóns Torfa Jónassonar
og Kristjönu Stellu Blöndal á nem-
endum fæddum 1975 sýnir eftirfar-
andi tengsl einkunna á grunnskóla-
prófi og árangurs í framhaldsskóla:
 Líkur á að ljúka stúdentsprófi eru:
 yfir 70% ef nemandi er með ein-
kunn 7 eða hærra í íslensku og/eða
stærðfræði. Líkur fara vaxandi
eftir því sem einkunn er hærri.
 allt að 25% ef nemandi er með ein-
kunn 4 eða lægra í íslensku og/eða
stærðfræði. Líkur fara minnkandi
eftir því sem einkunn er lægri.
 Líkur á að hætta í framhaldsskóla
án þess að ljúka prófi eru:
 um 50% ef nemandi er með ein-
kunn 4 eða lægra í íslensku og/eða
stærðfræði.
 undir 15% ef nemandi er með ein-
kunn 7 eða hærra í íslensku og/eða
stærðfræði.
Þannig er nemandi með háa ein-
kunn á samræmdu prófi í lítilli brott-
fallshættu og mjög líklegur til að
ljúka stúdentsprófi á meðan nem-
andi með lága einkunn á samræmdu
prófi er í mikilli brottfallshættu og
líkur á að hann ljúki stúdentsprófi
eru litlar.
Á heimasíðu Námsmatsstofnunar,
www.namsmat.is, má sækja upplýs-
ingar um dreifingu einkunna í sam-
ræmdum prófum. Þar kemur fram
að síðastliðin fimm ár (1999–2003)
voru að meðaltali um 46% þeirra sem
þreyttu samræmt grunnskólapróf
með einkunn 7 eða hærra í íslensku.
Nokkru færri, eða að meðaltali um
33%, voru með 7 eða hærra í stærð-
fræði. Þessir nemendur ættu að eiga
góða möguleika á að ljúka námi af
ofangreindum ástæðum.
Mun fleiri slakir í stærðfræði
en íslensku
Þegar litið er til neðri hluta ein-
kunnaskalans blasir hins vegar al-
varan við. Verulegur munur er þar á
árangri nemenda í íslensku og
stærðfræði, stærðfræðinni í óhag.
Þannig voru að meðaltali 6,2% nem-
enda á tímabilinu með einkunn 4 eða
lægra í íslensku (samtals 1.210 ein-
staklingar) á meðan að meðaltali
30,5% nemenda voru með einkunn 4
eða lægra í stærðfræði (samtals
5.852 einstaklingar). Það þýðir að á
fimm ára tímabili hefur sem svarar
einum og hálfum árgangi nemenda
útskrifast úr grunnskóla með ófull-
nægjandi undirbúning í stærðfræði.
Þetta unga fólk á mjög á hættu að
fylla flokk brottfallsnemenda.
Nemendur sem koma inn í fram-
haldsskólann með ófullnægjandi
námsundirbúning í stærðfræði
munu lenda í erfiðleikum í námi.
Þetta vita allir sem starfa í fram-
haldsskólum. Rannsókn Jóns Torfa
og Kristjönu Stellu sýnir að stærð-
fræði var sú námsgrein sem algeng-
ast var að nemendur féllu í þegar
komið var í framhaldsskólann: Um
60% nemenda fæddra 1975 féllu ein-
hvern tíma í stærðfræði og um 36%
féllu í tveimur eða fleiri áföngum í
stærðfræði.
Er lausn í sjónmáli?
Hér að framan hafa verið rakin
tengsl milli einkunnar í íslensku og/
eða stærðfræði á samræmdu grunn-
skólaprófi og árangurs í framhalds-
skóla. Þegar litið er til þess hversu
stór hópur nemenda lýkur grunn-
skóla með lægri einkunn í stærð-
fræði en íslensku liggur nærri að
álykta að lítil stærðfræðikunnátta sé
veruleg ástæða brottfalls í fram-
haldsskólum. Því er eðlilegt að
spyrja, hvort hægt sé að fjölga þeim
sem útskrifast úr framhaldsskóla
með því að styrkja stærðfræðikunn-
áttu nemenda?
Stærðfræðikunnátta er
lykill að árangri
Viðamikil bandarísk langtímarann-
sókn bendir eindregið til þess að lyk-
illinn að því að minnka brottfall úr
námi sé að bæta stærðfræðikunn-
áttu nemenda. Clifford Adelman:
Answers in the Tool Box: Academic
Intensity, Attendance Patterns, and
Bacherlor’s Degree Attainment.
U.S. Department of Education 1999.
Niðurstöðurnar eru birtar á vefsíðu
bandaríska menntamálaráðuneyt-
isins, slóðin er: www.ed.gov/pubs/
Toolbox.
Rannsóknin sýnir að samsetning
náms á unglingastigi og við upphaf
framhaldsskóla (þ.e. magn, inntak
og gæði náms í „high school“) hefur
mest áhrif á það hvort bandarísk
ungmenni ná að ljúka fyrstu há-
skólagráðu. Þessi þáttur vegur
þyngra en einkunnir á lokaprófi og
félagsleg staða nemenda, sem einnig
skipta máli.
Þegar mæld var hlutdeild ein-
stakra námsgreina í samsetningu
náms á unglinga- og framhalds-
skólastigi kom í ljós að stærðfræðin
hafði algjöra sérstöðu. Því betri und-
irbúning í stærðfræði sem nemand-
inn hafði því meiri voru líkurnar á að
hann lyki BA- eða BS-námi. Rennir
þetta ekki stoðum undir þann grun
að bæta megi námsárangur íslensks
námsfólks með því að styrkja stærð-
fræðikunnáttuna?
Meiri stærðfræði!
Reynist þessar niðurstöður réttar er
það mjög hvetjandi. Þær gefa ótví-
rætt til kynna að nemandinn sjálfur
og skólayfirvöld geta hvor með sín-
um hætti brugðist markvisst við.
Öruggasta leiðin til að bæta náms-
árangur og draga úr brottfalli er að
auka og efla stærðfræðikunnáttu
nemenda. Skilaboðin til ungs fólks
eru því skýr: Lærið eins mikla
stærðfræði og þið mögulega getið!
Skólamenn og stjórnmálamenn
þurfa að tryggja metnaðarfulla nám-
skrá, aðgang að góðu námsefni, góða
kennslu og mikinn námsstuðning við
nemendur. Sérstaklega þarf að hlúa
að stærðfræðinni í grunn- og fram-
haldsskólum. Þá eru líkur á að við
getum minnkað brottfall úr námi
verulega!
Minnkum brottfall úr námi
með meiri stærðfræði
Guðrún Hrefna Guðmunds-
dóttir vill minnka brotthvarf
frá námi
’Allir fram-haldsskólar
landsins stefna
að því að
minnka brott-
fall.‘
Guðrún Hrefna
Guðmundsdóttir
Höfundur er framkvæmdastjóri
Talnataka og var ritari nefndar um
mótun menntastefnu.
Stóryrði Árna Johnsen
Í MORGUNBLAÐINU 31. mars
síðastliðinn fer Árni Johnsen
mikinn um fangelsismál á Íslandi
og segir að stjórn fangelsismála
á Íslandi sé í molum. Skortir þar
ekki gífuryrðin og fullyrðing-
arnar um stórkostleg
brot á réttindum
fanga og fjölskyldna
þeirra, geðþótta-
ákvarðanir fyrrver-
andi forstjóra Fang-
elsismálastofnunar,
andlegar pyntingar
og fleira í þeim dúr.
Sjaldan hef ég í einni
blaðagrein lesið jafn
mikið af órök-
studdum upphróp-
unum, staðlausum
stöfum og ásökunum.
Mér blöskrar að
fyrrverandi alþing-
ismaður skuli flytja mál sitt á
þennan hátt. Það er vegið að
fleirum en forstjóra Fangels-
ismálastofnunar, sem lét af störf-
um þennan dag, í þessari grein.
Undirrituð starfaði sem lögfræð-
ingur hjá Fangelsismálastofnun
um fimm ára skeið og naut þar
samstarfs við marga mæta menn
og konur á stofnuninni sjálfri
sem í fangelsunum, þ.m.t. fyrrv.
forstjóra stofnunarinnar. Að
starfa við þennan málaflokk er
einstök reynsla og ógleymanleg
en verkefnið er að fullnusta refsi-
dóma. Þannig er kveðið á í lögum.
Refsingar
Hvað þýðir refsing í huga fólks?
Jónatan Þórmundsson lagaprófess-
or skilgreinir refsingu svo í riti
sínu, Viðurlög við afbrotum: „Refs-
ing er ein tegund viðurlaga, sem
ríkisvald beitir þann, sem sekur
hefur reynst um refsivert brot.
Hún felur í sér vanþóknun eða for-
dæmingu samfélagsins og er til
þess fallin að valda dómþola þján-
ingu eða óþægindum.“ Við sem bú-
um í þessu samfélagi verðum að
horfast í augu við þær leikreglur
sem við höfum kosið okkur og al-
þingismenn, þ.m.t. Árni Johnsen,
hafa séð um að leiða í lög. Refsing
er neikvætt hugtak, það er hinn
blákaldi sannleikur. Við dæmum
meðbræður okkar til
refsingar, til að hljóta
makleg málagjöld og
standa reikningsskil
gjörða sinna við sam-
félagið. Það er ekki
boðið upp á það að
skipta skyndilega um
skoðun þegar mað-
urinn er kominn á bak
við lás og slá og byrj-
aður að afplána sína
refsingu. Þeim sem
dæmdir eru til refs-
ingar er boðið upp á
meðferð við afplánun
en þeir eru ekki
þvingaðir til þess, þeir fá ýmiss
konar þjónustu sem þeir eru auð-
vitað háðir eðli málsins samkvæmt
vegna frelsissviptingarinnar.
Norræn fangelsi
Góðu heilli eru fangelsi á Norð-
urlöndum mannúðleg í samanburði
við aðra heimshluta. Það er eðlilegt
að borin séu saman fangelsismál
milli Norðurlandanna en of lítið
hefur farið fyrir því að mínu mati
að litið sé til þess í þeim sam-
anburði þar sem íslensk fangelsi
standa e.t.v. framar en önnur nor-
ræn. Eitt aðaleinkenni íslenskra
fangelsa er vinna. Hún hefur
löngum verið meiri en annars stað-
ar á Norðurlöndunum og hærra
launuð. Menn skulu ekki draga úr
mikilvægi þessa þáttar. Alltaf eru
einhver dæmi þess að fangar sem
koma til afplánunar hafi lítt stund-
að vinnu áður, m.a. vegna langvar-
andi vímuefnaneyslu, og leitast sé
við að styðja þá til atvinnuþátttöku
meðan á afplánun stendur. Erfitt
getur þó reynst að útvega vinnu
fyrir alla fanga en leitast er við að
útvega þeim vinnu sem vilja og
geta unnið. Einnig eru dæmi um
það að fangar fái sjálfir að útvega
sér verkefni til að vinna við meðan
á afplánun stendur. Þetta er ís-
lensk menning sem ber að standa
vörð um. Það þarf ekki allt að
heita meðferð eða prógramm til að
virka mannbætandi.
Eftirlit með stjórnsýslu
fangelsismála í góðum
höndum
Góðu heilli, einnig, er eftirlit með
íslenskri stjórnsýslu öflugt og
vandað. Stofnun á borð við Fang-
elsismálastofnun heyrir undir
dómsmálaráðuneyti sem hefur
eftirlit með störfum hennar og
fangelsanna. Frá því að embætti
umboðsmanns Alþingis tók til
starfa hefur umboðsmaður tekið
til athugunar mörg mál sem
snerta fanga. Hafa Fangels-
ismálastofnun og dómsmálaráðu-
neyti fundið töluvert fyrir aðhaldi
umboðsmanns og er það vel.
Þangað geta fangar leitað, telji
þeir að á sér hafi verið brotið, án
þess að bera af því kostnað. Ekki
má svo gleyma dómstólunum og
Alþingi, sem hafa að sínu leyti
eftirlit með hvers konar meðferð
framkvæmdavalds. Öllu þessu
gleymir Árni Johnsen og ekki síst
sinni ábyrgð sem fyrrverandi al-
þingismanns en Alþingi sam-
þykkir tugi refsi- og viðurlaga-
ákvæða ár hvert.
Leyfi úr refsivist
Það er mjög alvarlegt að sögn
Árna að mönnum sé ekki heimilað
að vera viðstaddir giftingar, út-
farir og annað slíkt hjá fjölskyldu
eða vinum. Um þetta eru
ákveðnar reglur og þetta er
heimilað í ákveðnum tilvikum sbr.
21. gr. laga um fangelsi og fanga-
vist, nr. 48/1988. Gleymum því
ekki hins vegar að þetta eru allt
frávik frá þeirri frelsissviptingu
sem viðkomandi einstaklingur er
dæmdur til af dómstólum og
fangelsisyfirvöld hafa auðvitað
ekkert umboð eða heimild til að
hafa skoðanir á því hvort það var
með réttu gert eður ei. Þegar vit-
að er að megnið af þeim fíkniefn-
um sem berast inn í fangelsin
kemur því miður með gestum
sem koma til að heimsækja fanga
eða með föngum úr leyfi er enn
vandrataðri sá millivegur að
stuðla að góðum tengslum við
ættingja og vini, sem vissulega er
mikilvægt, og að tryggja öryggi í
fangelsunum. Það þykir jú alvar-
legt að svo mikið sem eitt hass-
gramm komist inn í fangelsin.
Það er hægara sagt en gert að
slá á eftirspurn refsifanga eftir
fíkniefnum í einu vetfangi þegar
þeir koma inn fyrir dyr fangels-
isins þegar þeir hafa verið háðir
þessum efnum e.t.v. áratugum
saman. Til þess þyrftu starfs-
menn fangelsiskerfisins hreint og
beint að vera göldróttir. Ég er
þess fullviss að starfsmenn fang-
elsiskerfisins á öllum stigum
vinna störf sín af einurð og sam-
viskusemi og gera sitt besta til að
nýta þá aðstöðu sem fyrir hendi
er.
Molar um fangelsismál
Sigrún Ágústsdóttir svarar
Árna Johnsen ’Við sem búum í þessusamfélagi verðum að
horfast í augu við þær
leikreglur sem við höf-
um kosið okkur og al-
þingismenn, þ.m.t. Árni
Johnsen, hafa séð um að
leiða í lög.‘
Sigrún
Ágústsdóttir
Höfundur er lögfræðingur og
starfaði áður hjá Fangelsismála-
stofnun ríkisins.