Pressan - 06.02.1992, Síða 34
34
____FIMMTUDAGUR PRESSAN 6. FEBRÚAR 1992_
ERLENDAR FRÉTTIR
IFRJALS
]Frjáls að hluta
]ÓFRJÁLS
Freedom House
Frelsiskortið breytt
Mllljúnir stúlku-
barna drepnar
Milljónir stúlkubarna hafa
verið bornar út í Kína á und-
anförnum árum vegna þess
boðs Kommúnistaflokks Kína
að hver fjölskylda megi að-
eins eignast eitt barn. For-
eldrar hafa gripið til þess ráðs
að bera út stúlkubörn í von
um að eignast síðar dreng.
Sérstaklega mun þetta tíðk-
ast til sveita. Ein afleiðing
þessa er að um 20 milljónir
ungra karla finna sér ekki
maka og er talið að þessi pip-
arsveinaher verði um 50
milljónir fyrir aldamót.
Kosnlngar á
Bretlandi
Stjórn Johns Major á Bret-
landi hefur tilkynnt að fjár-
lögin verði lögð fram hinn 10.
mars og telja stjórnmálaskýr-
endur að þá geti kosningar
ekki verið langt undan. Major
verður lögum samkvæmt að
boða til kosninga fyrir 9. júlí,
en nú eru 9. apríl eða 7. maí
taldir líklegustu kosninga-
dagarnir.
AT&T í Úkraínu
Bandaríska símfyrirtækið
AT&T hefur verið að færa út
kvíarnar að undanförnu og
tilkynnti á dögunum, að það
myndi eiga 39% í nýju simfé-
lagi í Ukraínu, sem mun setja
upp, eiga og reka langlínu-
kerfi þar í landi. Hollenska
símfélagið mun eiga 10% og
úkraínska ríkið 51%.
Bretar klófestir
Bretar eru komnir inn í tutt-
ugustu öldina í framleiðslu á
rafmagnstækjum. Nýlega til-
kynnti breska stjórnin að
framleiðendum rafmagns-
tækja bæri skylda til að hafa
kló á rafmagnssnúrum, en
hingað til hefur breskur al-
menningur mátt kaupa klóna
sérstaklega og tengja yhana
við brauðristina eða strau-
járnið þegar heim konr: Það
var áður en Hið konunglega
slysavarnafélag komst að
þeirri niðurstöðu að „það er
viðtekin venja annars staðar í
heiminum að selja rafmagns-
tæki með klónni áfastri"
Tuttugusta öldin er senn á
enda, en í sögulegum skiln-
ingi er henni að ljúka ef henni
er þá ekki þegar lokið. Breski
sagnfræðingurinn Paul John-
son telur að 20. öldin hafi haf-
ist með útgáfu seinnihluta af-
stæðiskenningarinnar eftir
Albert Einstein árið 1915, en
aðrir telja nær lagi að miða
við valdarán bolsévikka árið
1917 eða Versalasamningana
1918. Hins vegar hafa menn
velt vöngum yfir því hvort
henni hafi í raun ekki lokið
þegar Berlínarmúrinn var
rofinn um jól 1989 eða um
síðustu áramót þegar Sovét-
ríkin voru leyst upp.
Það sem hæst bar á öldinni
var hatrömm barátta hug-
myndakerfa, tvær heims-
styrjaldir, helför gyðinga, gú-
lagið, kínverska menningar-
byltingin, einræði í þriðja
heiminum, hungursneyðir af
manna völdum, kjarnorku-
sprengjan og fullkomnari víg-
vélar en nokkurn hafði órað
fyrir. Á móti kemur að lýð-
ræðið sigraði, friðsamleg
hagnýting kjarnorkunnar
hefur opnað nýjar dyr, mann-
réttindi eru ekki einkamál
einstakra ríkja, tækniframfar-
ir hafa gert manninn frjálsari
og lífið þægilegra.
Flestir líta svo á að frelsið
sé manninum sjálfgefin gæði,
en hins vegar hafa ótrúlega
fáir notið þess á öldinni. Allt
til þessa dags eru frjálsir
menn í minnihluta meðal
mannkyns. En ástandið hefur
breyst mjög til batnaðar.
Bandaríska mannréttinda-
stofnunin Freedom House
hefur allt frá árinu 1955 gert
svokallaða „frelsiskönnun"
og gefið út „frelsiskort" til
samræmis við niðurstöður
hennar. Könnunin er þannig
gerð að frelsinu er skipt niður
í pólitísk réttindi og almenn
borgararéttindi og er ein-
kunn gefin fyrir hvorn flokk
um sig frá 1 upp í 7, þannig að
1 fá þau ríki þar sem frelsi er
talið algert en 7 þau, þar sem
það er ekkert. Síðan er fengið
meðaltal hvers ríkis og þeim
skipt í flokkana frjáls
(1,0—2,9), frjáls að hluta
(3,0—4,9) og ófrjáls
(5,0—7,0). Farið er eftir fleiru
en opinberum réttindum;
hryðjuverk, kynþáttahatur,
ótryggt ástand vegna skæru-
hernaðar, óeðlileg áhrif hers-
ins í stjórnmálum og fleira
getur komið til lækkunar ein-
kunnarinnar.
Niðurstöður könnunarinn-
ar í ár eru í samræmi við þró-
un undanfarinna þriggja ára
og fækkar enn verulega
þeim, sem búa í ófrjálsum
ríkjum. Frá síðasta ári hafa 14
ríki bæst í hóp frjálsra, 8 eru
frjáls að hluta og í hópi
ófrjálsra hefur fækkað um 18.
Til samanburðar má geta
þess að fyrir 15 árum voru
43,9% íbúa jarðar ófrjáls,
sem er 12,1% meira en nú.
Mannkyni hefur fjölgað um
1,36 milljarða frá 1977 en
ófrjálsum hefur fækkað um
56,4 milljónir á sama tíma. Á
hinn bóginn hefur frjálsum
fjölgað um 570 milljónir og
frjálsum að hluta um 848
milljónir eða samtals um
1,418 milljarða.
Af 5,4 milljörðum jarðar-
búa teljast nú 1,36 milljarðar
13 verstumann-
rétflndabrjótarnir
Afganistan
Búrma (Myanmar)
Haítí
frak
Kína
Kúba
Líbýa
Miðbaugs-Gínea
Norður-Kórea
Sómalía
Súdan
Sýrland
Víetnam
eða 26% vera frjáls, 2,31
milljarður eða 43% frjáls að
hluta og 1,71 milljarður eða
32% ófrjáls. Þarna ráða ris-
arnir tveir, Indland og Kína,
miklu, en samanlagður íbúa-
fjöldi þeirra er um tveir millj-
arðar. (Indland, sem áður var
talið frjálst, er nú talið frjálst
að hluta, en mannréttindi
hafa þar minnkað jafnt og
þétt undanfarna þrjá áratugi.)
Tveir þriðju hlutar mannkyns
eru því frjálsir eða frjálsir að
hluta.
Hin mikla hreyfing ríkja úr
hópi ófrjálsra þjóða vekur
vonir um framtíðina, en talið
er öruggt að mikill hluti
þeirra ríkja, sem teljast frjáls
að hluta, færist í flokk frjálsra
innan tíðar nema verulegur
afturkippur verði. Sem dæmi
má nefna Níkaragúa, Tævan,
Tyrkland, Úkraínu, Mexíkó,
Singapore, Suður-Afríku og
Rússland. Þá hafa ófrjáls ríki
á borð við Kúveit, Sádí-Arab-
íu, fyrrverandi ríki Júgóslav-
íu, Kenýu og íran nokkra von
um að komast í hóp frjálsra
að hluta á næstu árum.
Þá er ómögulegt að segja
fyrir um þróun mála í ríkjum
eins og Kúbu, Norður-Kóreu,
Víetnam, Jórdaníu, Libanon
og fjölda Afríkuríkja. Miðað
við þróun mála í fyrrverandi
leppríkjum Sovétríkjanna
getur allt gerst á undra-
skömmum tíma (Mongólía
telst nú í hópi frjálsra ríkja!).
Ef Sádar ákveða að losa um
tökin má búast við breyting-
um í grannríkjunum og sum
þeirra, eins og Quatar og
Sameinuðu furstadæmin,
þurfa ekki endilega að bíða
slíks fordæmis. í Afríku hefur
hver einræðisstjórnin á faetur
annarri fallið og engin
ástæða til að ætla að sú þróun
taki enda nú.
Eftir fall Sovétríkjanna hafa
mörg einræðisríki þriðja
heimsins engan að halla sér
að lengur og Vesturlönd hafa
komið þeim skilaboðum á
framfæri, að enginn þurfi að
vænta aðstoðar þaðan nema
breytingar í lýðræðisátt eigi
sér stað. Þeir dagar eru liðnir
að fyrirbæri á borð við Haile
Mengistu í Eþíópíu geti vopn-
að her sinn með Rússagulli
og brauðfætt hann með mat-
argjöfum vestrænna hjálpar-
stofnana og ríkisstjórna.
Síðast en ekki síst eru fleiri
og fleiri að átta sig á því að
sósíalisminn er dauðadæmd-
ur, hvort sem er í Súdan eða
Grímsnesinu, burtséð frá því
hvort á spýtunni hangir efna-
hagsaðstoð frá Vesturlöndum
eður ei. Menn líta á lönd þar
sem vestræn lýðræðishefð er
í heiðri höfð og fylgnin milli
hennar og velsældar brýtur
öll lögmál tilviljunar — alveg
eins og fylgni sósíalisma og
örbirgðar gerir annars staðar.
VALGERÐUR BJARNADOTTIR
ÍSLENSKT SJÓNARHORN
Mun EB taka Albaníu fram yfir Island? ,.:n7
Samvinna þjóða er ofar-
lega á baugi hér í Brussel þar
sem bæði eru höfuðstöðvar
F.vrópubandalagsins og
NATO. Á þeim rúmu fimm ár-
um, sem ég hef búið hér, hafa
orðið meiri breytingar á starf-
semi þessara bandalaga en
nokkurn hefði órað fyrir.
Fyrir fimm árum fóru sírenur
í gang ef austantjaldsmaður
kom í 5 km radíus við höfuð-
stöðvar NATO, nú lætur eng-
inn sér bregða þegar Havel,
Walesa eða utanríkisráð-
herra Rússlands koma í heim-
sókn á þann bæ.
Evrópubandalagið var þá
að ýta úr höfn áætlun um
innri markaðinn, sem á að
taka gildi 1. janúar 1993. Sá
sem þá hefði spáð því að Sví-
ar mundu sækja um aðild að
EB árið 1991 hefði verið tal-
inn hafa helst til auðugt
ímyndunarafl, og vart þess
verður að eyða miklum tíma
í samræður við hann. við efnahag sænskra ná-
Efnahagslegur ábati sam- granna sinna og miðuðu við
„Það er athyglisvert að í umfjöllun
um samskipti við ríki utan
bandalagsins tala talsmenn EB
alltaffyrst um samskiptin við löndin
í Mið- og Austur-Evrópu og síðan um
Evrópskt efnahagssvœði... “
starfs þjóða Evrópubanda-
lagsins og væntingar um
árangur innri markaðarins
eru hins vegar slík að Svíar
telja sig ekki geta staðið utan
þessa samstarfs öllu lengur.
Um landa sína sagði finnskur
kunningi minn, að kæmust
þeir ekki að sömu niðurstöðu
væri það jafngilt því að þeir
hættu að miða efnahag sinn
Pólverja í staðinn.
Þegar viðræður hófust um
Evrópskt efnahagssvæði
líktu sumir afstöðu EFTA-
þjóðanna við köttinn, hund-
inn og svínið í sögunni um
Litlu gulu hænuna, sem
hvorki nenntu né vildu baka
brauðið en hins vegar ólm éta
það. Kannski var svolítið til í
þeirri samlíkingu. Varðhund-
ar Rómarsamningsins, Evr-
ópudómstóllinn, komust
a.m.k. að þeirri niðurstöðu
að embættismenn og stjórn-
málamenn hefðu samið um
meira en þeir höfðu umboð
til samkvæmt þeim mark-
miðum og reglum sem stjórn-
málamenn höfðu sett sér og
embættismönnum að starfa
eftir.
Ljóst er að enginn mun
vinna fuilnaðarsigur, nú er
reynt tii þrautar að finna
málamiðlun sem allir geta
unað við. Takist slík mála-
miðlun ekki held ég að tap ís-
lendinga verði mest. Aðrar
EFTA-þjóðir verða að öllum
líkindum orðnar aðilar að
Evrópubandalaginu innan
fárra ára. Ef við þá stöndum
ein eftir í EES verður væntan-
lega talið að við eigum rétt á
hagstæðum samningi við
bandalagið. Ef EES verður
ekki að veruleika þá verðum
við í hópi þjóða sem vilja sér-
samninga við bandalagið en
örugglega ekki í forgangsröð.
Það er athyglisvert að í um-
fjöllun um samskipti við ríki
utan bandalagsins tala tals-
menn EB alltaf fyrst um sam-
skiptin við löndin í Mið- og
Austur-Evrópu og síðan um
Evrópskt efnahagssvæði,
þótt samningurinn sé sá
stærsti og flóknasti sem EB
hefur gert við þriðju ríki eins
og það er kailað. Komi til þess
að við verðum ein efnahags-
lega stöndugra þjóða í Evr-
ópu utan EB þá held ég að
varla sé vafi á að menn telji
t.d. Eystrasaltsríkin og jafnvel
Albaníu eiga meiri „kröfu"
eða „rétt“ á sérsamningum
við bandalagið en okkur.
Höfundur er starfsmaöur
Félags íslenskra iðnrekenda
og Vinnuveitendasam-
bandsins i Brussel.