Pressan - 12.03.1992, Page 23

FIMMTUDAGUR PRESSAN 12. MARS 1992
23
Um tilefni
*
Israelsferðar
STJÓRNMÁL
HREINN LOFTSSON
Til athugunar
fyrir Davíð?
EFNAHAGSMÁL
ÓLAFUR HANNIBALSSON
Heimsókn Hússeins Jórdaníukonungs
til Islands og viðræður hans við íslenska
ráðamenn í byrjun vikunnar afsönnuðu
með öllu þá kenningu að för Davíðs
Oddssonar forsætisráðherra til Israels í
síðasta mánuði yrði túlkuð þarmig að Is-
lendingar tækju afstöðu með ísraelum í
deilum þeirra við araba. Meira að segja
leiðarahöfundur Morgunblaðsins velti
þessu fyrir sér þar sem „ekkert sérstakt til-
efni“ væri til slíkrar ferðar. Hússein haíði
ekki þessar áhyggjur og lýsti raunar sér-
stökum stuðningi við slíkar heimsóknir
forystumanna lýðræðisríkja á Vesturlönd-
um til Israels. Taldi hann að þá gæfist
kærkomið tækifæri til rökræðna við ráða-
menn Israelsríkis sem aðeins gæti haft
góð áhrif á gang friðarviðræðna. Þetta var
einmitt það tilefni ferðar forsætisráðherra
til Israels sem leiðarahöfundi Morgun-
blaðsins sást yfir.
Á fundunum með ráðamönnum í ísrael
gerði forsætisráðherra grein fyrir afstöðu
Islendinga til málefna þessa stríðshrjáða
heimshluta. Islendingar li'ta svo á að Vest-
urbakki Jórdanár, Gaza- ströndin og Jerú-
salem séu hemumin svæði. Gæta verði
sjálfsagðra mannréttinda Palestínumanna
og finna pólitíska lfamtíðarlausn á sam-
skiptum þeirra við ísraelsmenn er taki mið
af hagsmunum hvorratveggja. Islendingar
em andvígir nýbyggðum gyðinga á her-
numdu svæðunum og þeirri hörku sem
þeir beita í samskiptum sínum við íbúa á
hemumdu svæðunum. íslendingar hafa
þannig verið meðflutningsmenn að álykt-
unum á vettvangi Sameinuðu þjóðanna
þar sem stefha Israela á hemumdu svæð-
unum hefur verið harðlega gagnrýnd. ís-
lendingar binda miklar vonir við ffiðar-
viðræðumar og hvetja því deiluaðila til að
falla frá öllu því sem gæti orðið til þess að
tefja fyrir eða stöðva þær. A sama tíma
viðurkenna íslendingar tilverurétt ísraels-
ríkis og vom til að mynda meðflytjendur
að tillögu á þingi Sameinuðu þjóðanna í
fyrra sem samþykkt var og fól í sér ógild-
ingu á ályktun allsheijarþingsins ffá árinu
1975 sem lagði síonisma og kynþáttamis-
rétti að jöfnu.
Þegar Davíð Oddssyni forsætisráð-
herra barst boð Israelsmanna um að koma
í opinbera heimsókn var um tvennt að
ræða. Annars vegar að afþakka boðið og
láta þar með tækifærið ónotað til að árétta
sjónarmið Islendinga. Tilefni slíkrar af-
stöðu gátu verið mörg, t.d. annir heima
fyrir. Sú afstaða fæli í sér að íslendingar
vildu ekki blanda sér í deilumar en hana
hefði einnig mátt túlka sem mótmæli við
stefnu Israelsmanna. Vafasamt er að
heimaseta hefði haft nokkur áhrif á stjóm-
völd í ísrael. Hins vegar var síðan sú af-
staða að fara til Israels og greina ráða-
mönnum þar frá áhyggjum vinveittrar
þjóðar t.d. af því með hvaða hætti fram-
ganga Israelsmanna gagnvart Palestínu-
mönnum á hemumdu svæðunum spillti
fyrir stöðu þeirra í almenningsálitinu á
Vesturlöndum. Þessi afstaða varð ofan á.
Ákveðið var að þekkjast boðið og greina
Israelsmönnum frá sjónarmiðum Islend-
inga í þeirri von að þeir gerðu sér betur
grein fyrir stöðu sinni.
Þessi tilgangur ferðarinnar náðist fram.
Forsætisráðherra gafst einstakt tækifæri til
að hitta helstu ráðamenn Israels á tíma
sem skiptir máli. Hvaða tími hefði hentað
betur til þess að hvetja þá til að leggja sig
fram við viðræður og gera þeim grein fyr-
ir þeim áhrifum sem stefna þeirra hefur
haft á stöðu þeirra í áróðursstríðinu? Á
sama tíma gafst tækifæri til að kynnast af
eigin raun þeirri aðstöðu sem Israelar em í
og kynnast viðhorfum þeirra sjálfra til
gagnrýni á stefnu þeirra. Vitaskuld komu
þeir firam með sín rök. Þeir sögðu t.d. að
almenningur á Vesturlöndum gerði sér
ekki fyllilega grein fyrir hugsunarhætti ar-
abanna, hatri þeirra á Israel og þeirri ógn
sem öryggi þeirra stafaði af því. Fáir
gerðu sér í hugarlund þá ógn og skelfingu
sem var samfara hótunum og eldflauga-
árásum Saddams Hússeins fyrir aðeins
ári. Undir niðri blundaði sú afstaða ar-
abanna að má Israelsríki út af kortinu. Allt
krefðist þetta árvekni, öflugra vama og
harðra viðbragða af þeirra hálfu sem aftur
hefði þá hættu í för með sér að vamarað-
gerðir gætu fengið á sig blæ ofbeldis.
Stundum virtist það gleymast að ísrael
væri eina lýðræðisrýkið á svæðinu þar
sem örfáar milljónir gyðinga berðust fyrir
tilvist sinni gagnvart miklum mun stærri
ríkjum araba sem sum hver lytu stjóm of-
beldissinnaðra einræðisherra.
Afstaða íslendinga hefur ávallt hvílt á
því skilyrði að endanleg lausn deilunnar
fyrir bomi Miðjarðarhafsins taki mið af
réttindum hvorratveggja en það hlýtur að
vera forsendan fyrir því að menn geti
haldið af skynsemi á málum að þeir kynni
sér aðstæður af eigin raun og hlusti á sjón-
armið beggja aðila. Gagnvart Israelum
var staðan sú að á síðustu ámm hafa ís-
lenskir ráðherrar sótt Jasser Arafat heim
til Túnis en enginn þeirra hafði komið til
Israels. Það gefur einfaldlega ekki rétta
mynd af afstöðu Islendinga að heimsækja
aðeins einn aðila deilunnar. Þetta misvægi
varð auðvitað að leiðrétta. Ástæða er líka
til að ætla að för forsætisráðherra til ísra-
els hafi skipt máli eins og ummæli Hús-
seins Jórdaníukonungs benda til. ísraels-
menn líta á fslendinga sem vini sína sem
vissulega hefur áhrif á það með hvaða
hætti þeir hlusta á sjónarmið okkar. Sú
skylda hvílir því á okkur sem fullgildum
þátttakanda í samfélagi þjóðanna að láta
rödd okkar heyrast þegar eftir henni er
spurt og mikið liggur við fremur en að
snúa upp á sig með þjósti og þykjast ekk-
ert geta sagt vegna annríkis heimafyrir.
Höfundur er aðstoöarmaöur
forsætisráöherra.
Man nokkur lengur þá björtu firamtíð,
sem opnaðist okkur með falli múrsins,
upplausn kommúnismans, ósigri Sadd-
ams Husseins og þeirri nýju heimsskipan,
sem sigla skyldi í kjölfarið með Banda-
ríkin í hlutverki alheimslögreglu undir
ægishjálmi Sameinuðu þjóðanna? Friðar-
arðinn mikla, sem deilast skyldi út á með-
al hinna snauðu þegar byrði vígbúnaðar-
kapphlaupsins yrði létt af efnahagskerfi
þjóðanna og heimsins alls? Já, Þúsund-
áraríki markaðarins sem sprengja mundi
af sér höft hugmyndafræðinnar og leysa
úr læðingi alla þá krafta, sem hálfkramdir
sprikluðu undir fargi kerfisíhlutunar, boða
og banna, reglugerðafargans og afskipta
misviturra stjómmálamanna? Sú iðja-
græna jörð hefur enn ekki risið úr ægi.
Þvert á móti hefur heimur kapítalismans
ekki verið við slappari heilsu um langan
tíma, sennilega ekki síðan á kreppuárun-
um á fjórða áratugnum.
Hér heima horfist Davíð
Oddsson í augu við vax-
andi atvinnuleysi og
möguleg átök á vinnu-
markaði, niðurskurð á
fjárlögum og kvalafulla
lýtalœkningu á velferðar-
kerfinu.
Fyrir nokkmm ámm var stofhaður
samstarfshópur iðnveldanna sjö (kallaður
G-7-hópurinn) til þess einmitt að afstýra
svona kreppum. Hann kemur saman ár-
lega, en samt virðast þessi forysturíki hafa
takmarkaða hugmynd um hvert stefni og
hvað bíði framundan.
Forsætisráðherrar og ríkisstjómir falla
eins og hráviði. Versnandi efhahagur og
atvinnuleysi grafa undan þeim. Margrét
Thatcher var eitt af fyrstu fómarlömbum
þessarar niðursveiflu, þótt aðrar ástæður
ættu kannski meiri þátt í falli hennar. En
ef breska hagkerfið hefði haldið styrk-
leika sínum væri hún kannski enn á meðal
vor.
Kannski á Bob Hawke, fyrrverandi for-
sætisráðherra Ástralíu, meira tilkall til að
vera kallaður fyrsta fómarlamb kreppunn-
ar. Hann varð að víkja í desember fyrir
fyrmm fjármálaráðherra sínum, Paul
Keating. Hawke skildi eftir sig 10,5 % at-
vinnuleysi - meira en nokkm sinni eftir
heimsstyrjöld - auk þess sem ýmis fjár-
málahneyksli áttu þátt í falli hans. Til
skamms tíma var Keating heldur ekki
spáð pólitísku langlífi, þar sem stutt er í
kosningar í maí 1993. Tapi hann þeim
gæti Ástralía tekið skarpa hægri beygju
eftir lengsta valdatímabil Verkamanna-
flokksins í sögunni. En svo lagði Keating
handlegginn utan um mittið á bresku
drottningunni og breska pressan brást
ókvæða við ,Jcáfi" hans. Hann svaraði
Bretum fullum hálsi, taldi tímabært að
huga að stofnun lýðveldis og er núna
þjóðhetja með 57% fylgi.
Eftirmaður Thatchers, John Major gæti
orðið næstur á efitir Bob Hawke. Breska
hagkerfið sýnir lítil sem engin merki um
bata og Major verður að ganga til kosn-
inga ekki seinna en í júlí. Stjóm hans
virðist riða til falls, þrátt fyrir persónuleg-
ar vinsældir Majors, og ef hann tapar
snýst Bretland öfugt við Ástralíu - til
vinstri.
Enn verr er komið fyrir kanadíska for-
sætisráðherranum, Brian Mulroney. Sem
Ieiðtoga Ihaldsflokksins tókst honurn að
ná botni allra tíma í skoðanakönnunum
nýlega. Kanadíska hagkerfið liggur kylli-
flatt. Hann hefur þó aðeins rýmri tíma en
Major, þarf ekki að ganga til kosninga fyrr
en á næsta ári. Þar eins og í Bretlandi er
óvíst um sigurvegara.
Nýja-Sjáland er í álíka klandri. Hægri
flokkamir unnu síðustu kosningar, eftir að
landið hafði haft þrjá forsætisráðherra á
einu ári. Núna, ári síðar, er James Bolger
óvinsælasti forsætisráðherra í sögu þess.
Hann slær jafrível óvinsældum Mul-
roneys við í skoðanakönnunum. Óðaverð-
bólga og atvinnuleysi hafa leitt til vægðar-
lauss niðurskurðar á velferðarkerfinu og
kvalafullra fjárlagaráðstafana, sem fyrr en
síðar gætu leitt nýjan forsætisráðherra að
stjómvelinum.
Kreppan hefur líka fengið fólk til að
hugsa sér hið óhugsanlega: Að George
Bush verði ekki endurkjörinn forseti í
nóvember. Hann er sakaður um að gefa
hagkerfinu heima fyrir lítinn gaum meðan
hann fer með himinskautum í alþjóðlegu
diplómatíi. Honum hafa raunar alltaf
dauðleiðst efnahagsmál.
Frakklandsforseti, Francois Mitterrand,
er nú óvinsælli en nokkru sinni fyrr, þó
hann ætti með guðs hjálp að geta klárað
kjörtímabil sitt, sem endar 1995. Aðeins
Helmut Kohl er utan hættu, þótt vinsældir
hans hafi dofnað vemlega vegna efna-
hagsástandsins heima fyrir. En hann er
aðeins búinn með rúmlega ár af kjörtíma-
bilinu.
Allur hinn vestræni heimur er því að
fara í gegnum mikið hræringa- og
skjálftatímabil. Hér heima horfist Davíð
Oddsson í augu við vaxandi atvinnuleysi
og möguleg átök á vinnumarkaði, niður-
skurð á fjárlögum og kvalafulla lýtalækn-
ingu á velferðarkerfinu svo ekki sé meira
sagt. Hann er líka farinn að skrapa botninn
í skoðanakönnunum. Hann getur þó
huggað sig við að hann er síður en svo
einn á báti. En útlitið er ekki bjart um borð
í þeim farkosti. Hin pólitíska Feigð kann
að eiga eftir að kalla skipverjana einn af
öðmm.
Höfundur er blaðamaöur
FJÖLMIÐLAR
Ríkissjónvarpið og dánu skáldin
Ég hef stundum velt því fyrir
mér hvað ræður vali forsvars-
manna Ríkissjónvarpsins á efríi
til þáttagerðar. Einhvem tímann
sá ég hluta af þáttaröð um flök á
hafsbotni, nokkmm sinnum hef
ég fylgst með þáttum um dáin
ljóðskáld og síðan hef ég séð
einhver heljarinnar ósköp af
vandamálaþáttum að hætti Sig-
rúnar Stefánsdóttur.
Ekkert af þessu er í sjálfu sér
vont efni. Það er helst að mér
séu famir að leiðast þættimir um
skáldin. Það er eins og þetta sé
alltaf sami þátturinn. I þeim er
alltaf einhver leikari sem situr
við skriftir, rís upp, gengur út að
glugganum og horfir út. Ef leik-
arinn er með fjaðurstaf er hann
lfldega Snorri Sturluson, ef
hann stingur við er hann líkasttil
Jóhann Jónsson og ef leikarinn
þykist vera fullur þá er hann
Kristján Fjallaskáld.
En þetta var útúrdúr. Það
sem mér finnst sérkennilegt við
innlenda þáttagerð í Ríkissjón-
varpinu er að það er eins og
þáttagerðarmennimir hafi sjálf-
dæmi um hvað þeir taka sér fyr-
ir hendur. Ef einhver á kvik-
myndavél til að taka neðansjáv-
armyndir þá fær hann að gera
undirdjúpaþátt. Ef einhver bók-
menntaftæðineminn kemur
með BA-ritgerðina sína niður í
Sjónvarp þá fær sá sami kvik-
myndatökumann og einn leik-
ara ásamt tilheyrandi leikmun-
um.
Sökum þessa er þáttagerð
Ríkissjónvarpsins dálítið út úr
kú. Þótt hver þáttur fyrir sig sé í
sjálfu sér ágætur skilur maður
ekki alveg hvaða þjóðfélagi
Rfldssjónvarpið er að lýsa í
gegnum þessa þáttagerð.
Á þeim blöðum þar sem ég
hef unnið hefur fólk yfirleitt tek-
ið það alvarlega að hlutverk
þess sé að búa til einhvers konar
spegilmynd samfélagsins.
Menn hafa jafrível velt því fyrir
sér hvað fólk utan veggja rit-
stjómarinnar sé að hugsa og
reynt að koma á firamfæri speg-
ilmynd þeirra þanka.
Það virðist ekki vaka fyrir
forsvarsmönnum Rfldssjón-
varps. Þar virðist ekki vera nein
ákveðin stefría. Megintilgangur-
inn virðist vera að fylla upp í
kvóta innlendrar dagskrárgerðar
og nota þau tæki og tól sem Rík-
issjónvarpið á.
Að minnsta kosti lifi ég ekki
í því þjóðfélagi sem innlend
þáttagerð Rfldssjónvarpsins
endurspeglar.
Gunnar Smári Egilsson
„Á þeim gífurlegu
samdráttar- og
raunar svartnœttis-
tímum, sem hófust
með valdatöku
ríkisstjómarinnar
okkar og standa
munu svo lengi
sem okkursýnist,
verðið þið að
gjöra svo vel og
spara, helvítin
ykkar. “
Björn Þ. Guömundsson
lagaprófessor
' et’ta, / ?c r t j Licc^ -
f\,aeÍ)iccc^ tii ifíiLýcí
„Annars er það ekki vaninn hjá
okkur að skila gripum sem við höf-
um stolið heiðarlega af kollegum
okkar í öðrum löndum.“
Dag Herrem
formaöur norskra laganema
viií.ifl. c.'l.J?á, cJíkX
vcwuAruv
„En ríkissjóður Islands er með
þeim ósköpum fæddur að jafnan er
meira úr honum tekið en f hann lát-
ið.“
Ásgeir Hannes Eirfksson
verslunarmabur
c*.cS e.'i, vií 6/c-Attu.
„Við vomm skemmtilegir og töl-
uðum um málin af viti en sögðum
ekkert nýtt, enda ekkert nýtt undir
sólinni."
Einar Oddur Kristjánsson
bjargvættur

j’cctsa cla. ýcc
vcvciiccctc.'í
„Eg hugsa að Skagfirðingar hlytu
að hafa stoppað ef hross hefði legið
í kantinum.“
Fjóla Þorlelfsdóttir
handleggsbrotinn Skagfiróingur
-ýjiicjcctí crcý Lcccýcýcyt't
„Gæðastefna Eimskips er að veita
framúrskarandi og hagkvæma þjón-
ustu þar sem gæðin ráða ferðinni."
Höróur Sigurgestsson
gæöasál
Oý AVCr Llý £cý JcVc
„Á Heydalajörðinni er skólinn og
félagsheimilið, þannig að það má
segja að þetta sé menningarsetur.“
Gunnlaugur Stefánsson
alþingisprestur
(ýjýtc-utii)!
„Það vakir ekki fyrir mér að selja
stofnunina."
Ólafur Tómasson
yfirpóstur