Pressan - 25.06.1992, Blaðsíða 13

FIMMTUDAGUR PRESSAN 25. JÚNÍ 1992
13
Eigendur stærsta loðdýrabús landsins í mál við ríkið
KREFJAST ÞESS
H RKIB SHUIDI
Steingrímur J. Sigfússon. Á síð-
ustu dögum sínum sem landbún-
aðarráðherra samþykkti hann að
kaupa eignir Kirkjuferjumanna á 47
milljónir, án þess að hafa til þess
lagaheimild. Alþýðubandalags-
menn stöðvuðu afgreíðslu tiliögu
um slíka heimild af ótta við að hún
yrði felld.
Rétt fyrir síðustu þingkosningar undirritaði Steingrímur J. Sigfússon samninga um kaup á níu loðdýrahúsum af
Kirkjuferjubændum á 47 milljónir króna. Ríkislögmaður telur samningana brjóta í bága við lög og núverandi vald-
hafar hafa fryst allar greiðslur. Loðdýrabændurnir hafa nú höfðað mál gegn ríkinu og vilja greiðslur, að öðrum
kosti verði þeir að slátra hvolpum sínum með tilheyrandi 10 til 12 milljóna króna tjóni.
Ábúendur ríkisjarðanna
Kirkjufeiju og Kirkjufeijuhjá-
leigu í Ölfushreppi, sem reka
stærsta loðdýrabú landsins, hafa
höfðað dómsmál gegn landbún-
aðarráðherra og fjármálaráð-
herra. Krefjast ábúendumir þess
að ríkið standi við samninga um
kaup á loðdýrahúsum og fleim,
en samningana, sem eru upp á
47 milljónir króna, undirritaði
Steingrímur J. Sigfusson sem
landbúnaðarráðherra 20. mars
1991 eða skömmu fyrir síðustu
alþingiskosningar. Það gerði
hann án þess að fýrir lægi heim-
ild í fjárlögum eða öðrum lög-
um. Eftir að núverandi ríkis-
stjórn tók við völdum voru
greiðslur vegna samninganna
frystar og leitað álits ríkislög-
manns um lögmæti þeirra og
komst ríkislögmaður að þeirri
niðurstöðu að þeir stæðust ekki
lög og brytu aukinheldur
ákvæði stjórnarskrárinnar. Á
sama tíma og ríkið frystir
greiðslumar hrannast upp kröfur
á hendur ábúendum jarðanna,
sem að endingu gripu til máls-
höfðunar í mars sl.
47 MILLJÓNA KAUP-
SAMNINGUR SKÖMMU
FYRIR ÞINGKOSNINGAR
Forsaga málsins er sú að ábú-
endur jarðanna, Guðmundur og
Grétar Baldurssynir og Guðjón
Sigurðsson, fólu Arna Vil-
hjálmssyni lögfræðingi að fara
fram á það við ríkið að það
keypti fasteignir á jörðunum þar
sem ljóst væri að skuldsetning
þeirra væri of mikil til að stuðn-
ingsaðgerðir við loðdýraræktina
dygðu. Að öðrum kosti yrðu
þeir að bregða búi og því væm
kaupin á loðdýrahúsunum, níu
talsins, auk búra og annarrar að-
stöðu, nauðsynleg til að tryggja
áframhaldandi búsetu á jörðun-
um og koma í veg fýrir frekari
útgjöld ríkisins.
Málið var nokkum tíma til
skoðunar hjá Steingrími J. Sig-
fussyni, en 20. mars 1991, þegar
kosningarimman var að hefjast,
undirritaði hann samninga við
ábúenduma. Þeir kváðu á um
kaup eigna af Kirkjufeiju upp á
36 milljónir, þar af skyldu 26
milljónir greiddar með yfirtöku
skulda, og um kaup eigna af
Kirkjufeijuhjáleigu upp á 11,5
milljónir, yfirteknar skuldir þar
af 9 milljónir. Hinar yfirteknu
skuldir var einkum að finna hjá
Stofnlánadeild landbúnaðarins
(alls um 20 milljónir), Lands-
banka íslands og Byggðastofn-
un. Samtals gerir þetta rúmlega
47 núlljónir kióna.
Ábúendurnir telja að ríkið
hafi staðið við samning þennan
að hluta. Ríkið greiddi 7 millj-
ónir þegar og yfirtók í raun 20
milljóna króna skuld við Stofh-
lánadeild landbúnaðarins. Á
þetta síðameíhda hefur þó í raun
ekki reynt, því fýrsti gjalddag-
inn eftir samningana var 15. júm'
síðastliðinn og hefur greiðsla
ekki verið innt af hendi.
NÝIR RÁÐHERRAR
FENGU LÖGLEYSUVOTT-
ORÐ FRÁ RÍKISLÖG-
MANNI
Þegar nýir valdhafar voru
sestir í landbúnaðar- og fjár-
málaráðuneyti kom hins vegar
babb í bátinn. Friðrik Sophus-
son og Halldór Blöndal frystu
allar skuldbindingar og þar af
leiðandi greiðslur vegna samn-
ingsins og ákváðu að vísa hon-
um til embættis ríkislögmanns.
Vildu þeir annars vegar fá álit
um lögmæti samningsins og
hins vegar, en ekki síður, álit á
réttarstöðu rfkisins og synjaði
fjármálaráðherra beiðni um
staðfestingu samningsins. Emb-
ættið skilaði af sér áliti í formi
minnisblaðs í lok nóvember sl.
Ríkislögmaður komst að
þeirri niðurstöðu að til samn-
ingsins hefði verið stofnað án
lagaheimilda og þeirra síðan
ekki verið aflað — samningur-
inn væri með öðrum orðum
ólögmætur. Hann stæðist ekki
ákvæði ábúðarlaga, þar sem þar
væri getið um kaupskyldu ef
ábúandi væri að fara af jörðinni,
en í samningunum væri gert ráð
fyrir áframhaldandi ábúð við-
semjendanna á jörðunum. Lög
þessi næðu að auki ekki til
kaupskyldu á lausafjármunum,
kaupverð eigna væri ekki byggt
á mati úttektarmanna og enn-
fremur væri um að ræða hús,
sem ekki eru nauðsynleg til al-
menns búrekstrar og ætti því að
meta á lægra verði en nauðsyn-
leg jarðahús. Þá væri ekkert að
finna í ákvæðum jarðalaga um
Jarðasjóð er heimilaði kaup sem
þessi. Engin heimild hefði verið
fengin í fjárlögum eða lánsfjár-
lögum. Niðurstaðan hlyti að
vera að samningurinn væri lög-
laus og bryti í bága við 40. grein
stjómarskrárinnar um að ekki
mætti taka lán, er skuldbyndi
ríkið, nema samkvæmt laga-
heimild.
ÓTTUÐUST AÐ HEIMILD-
ARTILLAGAN YRÐI
FELLD OG HÓTUÐU MÁL-
ÞÓFI
Varðandi réttarstöðu ríkisins
komst ríkislögmaður að þeirri
niðurstöðu að til að efna samn-
inginn á löglegan hátt yrði að fá
heimild Alþingis fyrir lántök-
unni, sem yfirtaka skuldanna
fæli í sér. Landbúnaðarráðu-
neytið, eða ríkið, gæti ekki að
mati embættisins bótalaust lýst
sig óbundið af samningunum á
þessu stigi. Það gæti fýrst komið
til álita eftir að ráðuneytið hefði
árangurslaust leitað lagaheim-
ildar Alþingis. Þó væri óljóst
hvað út úr hugsanlegu dóms-
máli vegna fráfalls frá skuld-
bindingum kæmi, því engum
dómafordæmum væri til að
dreifa.
Með álit þetta í höndunum
ritaði Halldór Blöndal fjárlaga-
nefnd bréf í desember sl. og bað
nefndina að koma inn í fjárlaga-
firumvarp þessa árs nauðsynlegu
heimildarákvæði með sérstakri
breytingatillögu og var slík til-
laga lögð fram af nefndinni. Á
lokastigi afgreiðslu fjárlaga fýrir
jólin átti tillagan að koma til at-
kvæða, en samkvæmt heimild-
um PRESSUNNAR lagði Ólafur
Ragnar Grímsson fjármálaráð-
herra blátt bann við því að hún
yrði afgreidd og hótaði að öllum
þingstörfum yrði siglt í strand
þennan síðasta þingdag fyrir
jólaleyfi. Munu alþýðubanda-
lagsmenn hafa talið fullvíst að
ætlunin væri að fella tillöguna,
einmitt til að styrkja réttarstöðu
ríkisins. Tókst þetta herbragð,
því tillagan var dregin til baka.
Sem aftur þýðir að 47 milljóna
króna samningar Steingríms J.
Sigfússonar eru enn án stoðar í
lögum. Þess skal sérstaklega
getið að ábúendur Kirkjufeiju-
jarðanna eru ekki taldir flokks-
bræður Steingríms, þvert á móti
sjálfstæðismenn ef eitthvað er.
FÁ EKKILÁN OG GÆTU
ÞURFT AÐ SLÁTRA 6 ÞÚS-
UND HVOLPUM
Um leið þýddi þetta aukna
óvissu og erfiðleika í Kirkju-
ferjubúinu og sáu eigendumir
sig að lokum knúna til að höfða
mál gegn ríkinu. Stefnt er út af
efdrstöðvum samninganna, ann-
ars vegar vegna 5 milljóna
króna í peningum og hins vegar
vegna ákvæða samningsins um
yfirtöku á 14 milljóna króna
skuldum í Landsbankanum,
sem ríkið hefur ekki staðið við
með útgáfu skuldabréfa þar um.
Á meðan mál þessi eru óaf-
greidd fá ábúendurnir ekki
nauðsynlega fyrirgreiðslu í
bankakerfinu og ef ekki rætist
úr á næstunni verða þeir knúnir
til að slátra sex þúsund hvolpum
búsins. Hvolpamir verða ekki
tilbúnir til „pelsunar“ fyrr en í
nóvember og því fengist ekkert
íýrir þá og væri það tjón upp á
10 til 12 milljónir króna.
Það er því óneitanlega sér-
kennileg staða sem blasir við í
máli þessu. Fyrri landbúnaðar-
ráðherra gerði ólögmæta samn-
inga sem ekki hafa verið löggilt-
ir, meðal annars vegna andstöðu
núverandi valdhafa og álits rík-
islögmanns. Nauðsynleg heim-
ildartillaga var lögð íýrir þingið
en dregin til baka að kröfu
þeirra sem gerðu samninginn
fyrir ríkið. Og seljendur eign-
anna hafa farið í mál við ríkið til
að knýja það til að standa við
samninga, sem ríkislögmaður
telur bijóta í bága við stjómar-
skrána. Veijandi ríkisins í mál-
inu er Jón Steinar Gunnlaugs-
son og hans fyrstu viðbrögð
vom að leggja fram ffávísunar-
kröfu.
Fríðrík Þór Guðmundsson
Friðrik Sophusson fjármálaráðherra. Núverandi valdhafar
hafa fryst greiðslur vegna samninga Steingríms og fengið
þann úrskurð ríkislögmanns að Steingrímur hafi brotið lög.