Pressan - 25.06.1992, Blaðsíða 26

26
FIMMTUDAGUR PRCSSAN 25. JÚNÍ 1992
E R L E N T
Gorbatsjov og
ræningjarnir fjörutíu
Franski blaðamaðurinn Eric Laurent hefur að undanförnu grafist fyrir um hvernig aðallinn í sovéska
kommúnistaflokkknum stal og kom undan gríðarlegu fjármagni undir lok valdaskeiðs flokksins
eystra. Þýfið nemur ekki minna en 1.500 milljörðum íslenskra króna. Margt bendir til að Gorbatsjov
hafi verið vitorðsmaður. Hér fer endursögn á grein eftir Laurent sem birtist í dagblaðinu Le Figaro.
Fyrir réttu ári, í júlí 1991,
nokkrum dögum áður en Mík-
haíl Gorbatsjov fór til Lund-
úna, þar sem honum var boðið
að sitja fund stóru iðnríkjanna
sjö, hittust þeir Borís Jeltsín að
ntáli í Kreml. Samkvæmt heim-
ildum var Jeltsín að biðja um
upplýsingar, og ekki í fyrsta
sinn, um fjárhag Sovétstjómar-
innar. „Rússland er ríkt land, en
við eigum ekki neitt,“ sagði hann
við Gorbatsjov.
Hann vildi fá hlut af ágóðan-
um af sölu bensíns, gulls og
demanta. 1 nokkum tíma höfðu
demantar frá Sovétríkjunum ver-
ið seldir á heimsmarkaði af suð-
ur-aftíska stórfyrirtækinu De Be-
ers. Jeltsín taldi að drjúgur
hundraðshluti þessara tekna
skyldi renna til stjómar Rúss-
lands. Gorbatsjov fór undan í
flæmingi og sagði að þetta væri
ekki í hans valdi. I þetta skiptið
var Rússlandsforsetinn venju
fremur ágengur og sagði hreint
út: „Kommúnistastjómin er að
reyna að kæfa okkur."
Féhirslur Rússlandsstjórnar
vom tómar, kommúnistaflokk-
urinn reyndi eftir megni að af-
stýra því að hún fengi lán og aðra
fyrirgreiðslu. „Þetta er samsæri,"
þmmaði Jeltsín. „Mistök," svar-
aði Sovétleiðtoginn og útskýrði
að hann hefði fullvissu fyrir því
að hann kæmi aftur frá Lundúna-
fundinum með loforð unt veg-
lega efnahagsaðstoð frá Vestur-
löndum.
Nokkmm stundum síðar gaf
Jeltsín helstu ráðgjöfum sínum
skýrslu um fundinn með Gorbat-
sjov. Það ríkti mikil reiði. Flestir
vom sama álits: Kommúnista-
stjómin væri að koma undan
miklum fjármunum til útlanda,
hún kepptist við að tæma alla
sjóði ríkisins. Hún færi ráns-
hendi um auðlindir og kæmi
ágóðanum fyrir í helstu grið-
löndum fjármagnsins. Það vom
nefnd dæmi um einkafyrirtæki,
sem hefðu nýlega verið stofnuð
með sjóðum Komsomols, ung-
liðahreyfingar flokksins, og vitn-
að í þrálátan orðróm, sem nú hef-
ur reynst á rökum reistur, um að
hluti gullforða ríkisins hefði ver-
ið sendur úr landi með leynd,
einkum til Sviss, Liechtenstein
og Kanada.
Þetta athæfi, sem var vandlega
stjómað af sovésku leyniþjón-
ustunni KGB, hafði tvíþætt
markmið: Að koma verðmætum
undan til að þau yrðu utan seil-
ingar nýrra lýðvelda sem myndu
án efa heimta sinn hlut; að gera
Sovétstjóminni kleift að halda
efnahagslífinu gangandi ef tökin
yrðu hert og Vesturlönd yrðu
tregari að veita efnahagsaðstoð
og lán. Síðan þá hefur Gorbat-
sjov sjálfur ýjað að því að hon-
um hafi verið kunnugt um ýmsar
aðgerðir af þessu tagi. 1 viðtali
við Komsomolskaja Pravda 29.
febrúar á þessu ári segir hann að
eftir 28. þing kommúnista-
flokksins hafi „flokksbáknið
verið minnkað um helming og
peningunum varið til að fjárfesta
í einkafyrirtækjum".
Ráðherrar bjóða
rúblur á úlsölu
Lykilmaðurinn í þessum gríð-
arlegu fjármagnsflutningum var
einn af nánustu samstarfsmönn-
um Sovétforsetans, Níkolaj
Krútsjína. 1983 skipaði An-
dropov, þáverandi aðalritari
flokksins, hann tilsjónarmann
eigna og fjármuna kommúnista-
flokksins. Þannig hafði hann til
umráða milljarða rúblna sem
flokksfélagar greiddu í gjöld og
stjómaði 114útgáfufyrirtækjum,
81 prentsmiðju, hótelum, heilsu-
hælum, verksmiðjum, íbúðar-
húsum og gjaldeyrisbúðum. En
þetta var aðeins opinbert hlut-
verk Krútsjína.
1 rauninni var hann jafnupp-
tekinn af fésýslu í útlöndum,
einkum leynilegri tilfærslu fjár-
magns. Hann hafði feiknagott
minni og kunni utanbókar núm-
erin á öllum leynireikningunum
sem hann notaði. Góðar heimild-
ir segja einnig að hann hafi haft
umsjón með innstæðum Gorbat-
sjovs sjálfs í svissneskum bönk-
um, þótt ekki hafi verið færðar
sönnur á það.
Hitt er þó víst að Sviss gegnir
þýðingarmiklu hlutverki í þessu
misferli sem sovéskir harðlínu-
menn stunduðu um langt skeið. I
árslok 1990 fór Valentín
Pavlov, sem stuttu síðar varð
forsætisráðherra Gorbatsjovs,
með leynd til Sviss. Þá gegndi
hann embætti fjármálaráðherra.
Hann ferðaðist með falsað vega-
bréf og hafði ekkert samband við
sendiráð Sovétríkjanna í Bem,
né við svissnesk yfirvöld. 1
Ziirich hitti hann forráðamenn
nokkurra svissneskra banka, en
líka bankastjóra frá Frakklandi,
Þýskalandi og Bretlandi; þeir
vildu freista þess að komast yfir
einhver býsn af rúblum sem þeir
hefðu getað notað til að fjárfesta
í Rússlandi og öðrum lýðveld-
um. Skömmu síðar vom hundr-
að milljarðar rúblna seldir með
leynd og fengust fyrir þá urn 5,5
milljaðar bandaríkjadala. Að
stærstum hluta eru þessir pen-
ingar geymdir í Sviss, afgangur-
inn var fluttur í banka í Austur-
ríki og Kanada.
íjanúarlok 1991 fórVIadímír
Orlov, eftirmaður Pavlovs í
embætti ijármálaráðherra, f svip-
aða ferð, með sömu leynd. Hann
var í fýlgd með háttsettum KGB-
manni. Hann dvaldi þtjá daga í
Genf og Zúrich. Þar hitti hann
volduga fésýslumenn ffá Evrópu
og Bandaríkjunum. Umræðu-
efnið var hvemig ætú að koma
fjármagni frá Sovétríkjunum í
fyrirtæki sem yrðu rekin í sam-
starfi við vestræna kapítalista.
Orlov ræddi einnig þá fyrir-
ætlun stjómarinnar að koma í
verð miklu magni af gulli, dem-
öntum og platínu. Hann óttaðist
þó að þetta gæú lækkað verð á
heimsmarkaði. Að lokum vildi
hann selja 25 milljarða af rúbl-
um. Fésýslumennimir vom fullir
efsemda. Gengi rúblunnar féll
stöðugt. Þeir buðu verð sem
Orlov gat ekki fellt sig við. Þegar
hann kom aftur úl Moskvu ræddi
hann málið við Pavlov forsætis-
ráðherra. Hann gaf skipun um að
taka boðinu.
Svindl og stiórn-
málakænska
Orlov og Krútsjfna, fjánrtála-
stjóri flokksins, seldu 25 millj-
arðana. f maí og aftur í júlí 1991
vom þeir enn að. Þá seldu þeir
140 milljarða af rúblum. Rúblan
var orðin svo veik að kaupin
skiluðu ekki nema 4,5 milljörð-
um dollara. A sama tíma var gull
að verðmæú 4 milljarðar dollara
flutt með leynd frá Sovétríkjun-
um. Stómm hluta þess var kom-
ið fyrir í bönkum á Bretlandi,
meðal annars í útibúi hins al-
ræmda BCCI, þar sem hryðju-
verkamenn og eiturlyfjasalar
höfðu einnig viðskipti.
Eftir háttsettum evrópskum
bankamanni er haft: „Þctta em
mestu fjársvik sem ég hef nokk-
um ú'ma haft spurnir af. En þetta
ber líka vott um mikla stjóm-
málakænsku. Þetta kemur þeim
lýðveldum sem sækjast eftir að-
ild að Alþjóðagjaldeyrissjóðnum
í mikinn vanda. Til að fá að yera
með þurfa þau að eiga birgðir af
gulli. Þau þurfa að gefa upplýs-
ingar um hversu mikið það er og
hvar það sé geymt. Þetta er nán-
ast útilokað fýrir þau.“
Dagana fýrir valdaránið í ág-
úst 1991 vom svo seldir 280
milljarðar af rúblum í skiptum
fyrir 12 milljarða bandaríkja-
dala. Þessi viðskipú fóm fram í
gegnum banka sovéska ríkisins,
en sjálfur bankastjórinn, Viktor
Geratsjenko, hafði yfimmsjón
með þeim — samkvæmt boði
Nikolaj Krútsjína. Nú hefur Ger-
atsjenko verið sviptur öllum
embættum, en Krútsjína tók það
ráð að fýrirfara sér.
Leynihagkerfi
flokksins
Opinberlega vom lausir og
fastir fjármunir kommúnista-
flokksins metnir á 4 milljarða
rúblna, eða 2,4 milljarða dala
eins og gengisskráningin var þá.
Þetta vom einkum íbúðarhús,
prentsmiðjur og útgáfufýrirtæki.
Bankainnstæða flokksins var 2
milljarðar rúblna—tala sem sér-
fræðingar segja að sé aðeins brot
af fúlgunum.
Það hefur verið forgangsmál
fýrir stjóm Rússlands að grafast
fyrir um þessa fjármuni. Sér-
fræðingar hennar álíta að auðæfi
flokksins hafi verið meira en 300
milljarðar níblna. Það er ljóst að
kommúnistaleiðtogamir gerðu
engan greinarmun á fjárhag
flokksins og fjárhag ríkisins.
Tugir milljarða rúblna, sem
fengnir vom úr opinberum sjóð-
um, hurfu þannig á dularfullan
hátt, líkt og í ríkjum á borð við
Filippseyjar og Zaire. Það er
hægt að finna vísbendingar um
ferðalög starfsmanna utanríkis-
deildar flokksins til Panama og
Cayman-eyja. Þeir höfðu með
sér stórar töskur fullar af seðlum
sem fóm óhindrað í gegnum toll-
skoðun í skjóli diplómatískrar
friðhelgi. Peningunum var kom-
ið fýrir t' bönkum í þessum grið-
löndum fjármagnsins.
Efhahagslega vom Sovétríkin
komin að fótum fram. Án afláts
fóm þau ffarn á lán og stuðning
frá Vesturlöndum. Skuldir Ráð-
stjómarinnar vom taldar nema
80 milljörðum dala. En á hinn
bóginn stóðu leiðtogar flokksins
og landsins fýrir fáheyrðum fjár-
magnsflótta.
1 mestu leynd starfaði lítill
hópur stuðningsmanna Jeltsíns
undir stjóm Gennadíj Búrbúlis
við að rekja þessa slóð. í október
síðasúiðnum fékk Jeltsín í hend-
umar skýrslu sem sýndi að í all-
mörg ár hafði Sovétstjómin rek-
ið sannkallað leynihagkerfi
flokksins.
Netsem spann-
aði Evrópu,
Bandaríkin og
Asíu
Fjármunimir sem vom fluttir
til útlanda vom settir í fýrirtæki
og banka sem ýmist lutu stjóm
kommúnistaflokksins eða sam-
starfsmanna hans í hópi vest-
rænna kapítalista. Sovétstjómin
gat treyst á net 84 fyrirtækja,
banka, tryggingafélaga, skipafé-
laga og inn- og útflutningsfýrir-
tækja. Þetta net náði yfir alla
Vestur-Evrópu, en líka Banda-
ríkin og Asíu.
Fjármagnið var fært til á ein-
faldan hátt. Þannig fékk úl dæm-
is grískt skipafélag greitt í
bandaríkjadölum fyrir flutninga
sem vom skáldskapur einn. Pen-
ingamir vom síðan fluttir í banka
í Sviss. Samkvæmt skýrslunni
hafði flokkurinn að minnsta
kosti sjö þúsund reikninga í
íjölda erlendra banka. I heild var
innstæðan ekki lægri en 25 millj-
arðar dala.
I lok október fór Jeltsín þess á
leit við stjórnir nokkurra Evr-
ópuríkja að hinar sovésku inn-
stæður yrðu frystar. Svarið var
kurteislegt en afdráttarlaust nei.
Um miðjan nóvember fóm þrír
samstarfsmenn hans með leynd
til Sviss. I fimm daga ræddu þeir
við bankastjóra í Genf og
Zúrich, með gögn í farteskinu
sem sýndu að miklir fjármunir
höfðu verið lagðir í þarlenda
banka.
Bankastjóramir reyndust ekki
ýkja samvinnuþýðir. Þeir út-
skýrðu að peningunum væri ekki
hægt að skila úl Rússlandsstjóm-
ar nema frekari gögn kæmu
fram. Þeir kröfðust þess af sendi-
mönnunum að þeir legðu fram
reikningsnúmerin og hefðu
heimild til að taka út féð firá eig-
endurn reikninganna. Sendi-
mennimir fyrtust við og svömðu
því til að þetta væri fé sem hefði
verið stolið frá þjóðinni.
I janúar, stuttu eftir afsögn
Gorbatsjovs, fór einn samstarfs-
maður Jeltsíns til New York. Þar
átti hann langan fund með Jules
Kroll leynilögreglumanni. Hann
er þekktur fyrir að hafa rakið
slóð auðæfa sem náungar á borð
við Ferdinand Marcos og Du-
valier-feðga á Haíú komu und-
an, og hefur einnig rannsakað
umsvif Saddams Hússein á
Vesturlöndum. Sendimaðurinn
bauð honum mikið starf, algjört
ffelsi til að leita uppi öll þau auð-
æfi sem kommúnistar sölsuðu
undir sig. Síðustu fjóra mánuð-
ina hafa Kroll og félagar hans,
sem flestir unnu áður fýrir FBI
og CIA, ekki haft annan starfa en
þennan — að rekja alla þræðina í
leynihagkerfi sovéska kommún-
istaflokksins.