Pressan - 25.06.1992, Blaðsíða 22

22
FIMMTUDAGUR PRESSAN 25. JÚNÍ 1992
áttunni. „Þegar rauðsokkahreyf-
ingin fór af stað blasti fátt annað
við konum en starf innan veggja
heimilisins. Síðan hefur mikið
unnist og bæði persónulegt og
andlegt frelsi kvenna aukist.“
Kvennahreyfingin
ekki í kreppu
Þriðja tímabil kvennabarátt-
unnar hófst með stofnun
Kvennalistans 1982 og stendur
enn. Konur höfðu hlotið rétt til
launaðrar vinnu og með tilkomu
formlegrar pólitískrar einingar
færðist kvennabaráttan á íslandi
inn á þing. Kvennalistinn þótti
nauðsynlegur á sínum tíma og
hlaut ríflegt fylgi en staða hans
nú virðist breytt og rödd hans
hefur lækkað.
Guðrún Agnarsdóttir, fymim
þingmaður Kvennalistans, er á
öðru máli og telur þróun í
kvennahreyfingunni jafnsjálf-
sagða og þróun í þjóðfélaginu
öllu. „Kvennahreyfmgin þróast
að sjálfsögðu eins og þjóðfélag-
ið sem hún er hluti af. Mikil
bjartsýni ríkti á sjöunda og átt-
unda áratugnum um að barátta
kvenna mundi fljótlega skila
auknum réttindum þeirra og
bættu þjóðfélagi. Þó að margt
hafi breyst til batnaðar er samt
enn langt í land varðandi launa-
jafnrétti og hægt gengur að auka
hlut kvenna í stjómmálum og
ákvarðanatöku um hag samfé-
lagsins. Segja má að gæti nokk-
urra vonbrigða og þreytu hjá
mörgum konum gagnvart þeirri
ótrúlega miklu fyrirstöðu sem á
vegi þeirra verður til sjálfsagðra
réttinda. Það fmnst mér eðlilegt,
einkum þegar litið er til langs
vinnutíma kvenna.
Samt held ég að sjálfstraust
kvenna og vitneskja þeirra um
réttindi sín hafi almennt aukist.
Ég tel kvennahreyfmguna ekki í
kreppu þótt virkni hennar virðist
almennt ntinni en áður. Þegar
kvennahreyfingar virðast vera
minna virkar sýna rannsóknir að
konur beina kröftum sínu og
skapandi staifi að ýmsum öðr-
um, en tengdum málefnum, og
vinna þannig að baráttumálum
sínum á öðrum vettvangi.
Ég hef reyndar oft velt því
fyrir mér hvað fólk á við þegar
það talar um kvennahreyfing-
una. Eru það þær konur sem em
sýnilegar á stjómmálavettvangi
í nafni kvenna, eða konur í hin-
um ýmsum félögum og hreyf-
ingum sem vinna að málefnum
kvenna, eða allar þær konur sem
em ófélagsbundnar en berjast
samt hver og ein á sinn hátt fyrir
auknum réttindum á vinnustöð-
um sínum og heimilum? Ég
held að við séum allar í kvenna-
hreyfmgunni, hver á sinn hátt á
sínum forsendum."
Helga átti stóran þátt í að
móta hugmyndafræði Kvenna-
listans og telur lægð vera í
kvennabaráttunni. Jafnframt
segir hún að lítið sé við því að
Vantaði tengsl vi&
eldri kynslóðir
í byrjun tuttugustu aldarinnar
fólst megininntak baráttunnar
hérlendis í þeirri kröfu að réttur
kvenna til máls væri virtur; rétt-
ur til kosninga og möguleiki til
náms. Fyrsta konan var kosin til
þings árið 1922 en það mistókst
að endurtaka leikinn 1926 og
markar það ártal endalok fyrsta
hluta kvennabaráttunnar. Það er
ekki fyrr en um 1970 að konur
láta al’tur í sér heyra en tímabilið
þarna á milli einkennist af
ákveðinni ládeyðu og starf
kvenna fer hljótt. Þetta er hins
vegar tími ferskra hugsana, að
mati Sigríðar Dúnu Krist-
mundsdóttur lektors, og fæðir af
sér öfluga hreyfingu á sjöunda
og áttunda áratugnum.
Hreyfing rauðsokka gagn-
rýndi hefðbundnar hugmyndir
kynsystra sinna og þær voru í
ákafri andstöðu við þáverandi
samfélagsskipan. Þær töldu
völd karlmanna felast í réttind-
um þeirra til launaðrar vinnu og
lögðu því allt kapp á að skapa
svipaðar aðstæður til handa
konum. Hreyfingin kom ýmsu
til leiðar en lagði upp laupana
um 1976 þótt formlega hafi hún
ekki andast fyrr en sex ámm síð-
ar.
„Ein helstu mistök sem rauð-
sokkar gerðu voru þau að
gleyma miðaldra og eldri kon-
um. Við sjálfar misstum af
mestu með því að hafa þessar
konur ekki með og það vantaði
tengslin við eldri kynslóðimar,"
segir Helga Sigurjónsdóttir
kennari, sem hefur verið virk í
kvennahreyfingunni í yfir tutt-
ugu ár. Hennar skoðun er sú að
mikið hafi miðað í kvennabar-
áttunni en vonir og væntingar
séu alltaf meiri en raunverulega
má búast við og það sé ástæða
þess að margir hafi misst áhug-
ann og horfið frá þátttöku í bar-
hafi skort fé til framkvæmda
austantjalds. Þar sem við vorum
að mestum hluta fjárhagslega
sjálfstæðar réðum við líka mun
meira hvaða stefnu líf okkar
tæki. Konur fengu óhræddar
skilnað og fóstureyðingalög
miðuðu að okkar þörftim."
Minnkandi óhrif
Með falli kommúnismans og
upphafi lýðræðisins austantjalds
hefur ýmislegt breyst. Atvinnu-
leysi hefur aukist, eins og
reyndar víða á Vesturlöndum,
og bitnað fyrst og fremst á kon-
um. Útgjöld til félagsþjónustu
hafa minnkað. „Það verður til
þess að þær fara inn á heimilin
aftur og nú er svo komið að
kvennasamtök eru afar máttlaus
og afar fáar konur eiga sæti á
þingi. Bæði félagsleg og pólitísk
áhrif hafa minnkað og konur
reyna fyrst og fremst að bæta fé-
lagslega stöðu sína.“ Við spum-
ingunni um mikilvægi kvenna-
hreyfinga segir Grúner: „Konur
þurfa að setja málefni sín í
brennidepil og beijast saman til
að fá þeim ffamgengt. Kvenna-
samtök eiga að hlú að málefn-
um þeirra og verja hagsmuni
svo lengi sem ekki er tryggt að
þeim sé sinnt innan annarra pól-
itískra eininga. Þær eiga að fá að
ráða yfir sjálfum sér en til marks
um kúvendingu í málefnum
þeirra má benda á að nú er unn-
ið markvisst að því að afnema
fóstureyðingalög sem veita kon-
um frelsi til að ákveða sjálfar
hvað þær vilja gera. Nú fer
Kristilegi demókrataflokkurinn
fram á afnám þessara laga og
umræðan fer aðallega lfam í
röðum karla. Konur hafa ekkert
fengið um málið að segja.
Kvennahreyfingin getur einung-
is verið til góðs og þeir sem
hana gagnrýna hljóta að vera
smeykir um stöðu sína.“
Súperkonan go&sögn
Að mati Helgu Siguijónsdótt-
ur er staða kvenna ákaflega
brothætt en hún er jafnframt
þeirrar skoðunar að ekki verði
snúið við. ,Jafnvægið er ákaf-
lega brothætt og þegar aðstæður
í þjóðfélaginu breytast kemur
þrýstingur á konur að snúa inn á
heimilið."
I síðustu viku var haft eftir
Guðmundi Ólafssyni hagffæð-
ingi í PRESSUNNI að, jafnrétt-
Kvennabaráttan virðist hafa ratað inn i öngstræti. Karlmenn tala
um kvennakjaftæði og taka lltið mark á konum i pólitík. Konur
sem ennþá nenna að vera i kvennahreyfingum virðast hafa
einangrast og jafnvel gallhörð baráttukona eins og Gloria Steinem
er farin að efast. En þólt hreyfingin virðist vera i lægð er ekki þar
með sagt að hún sé búin að vera. Spurningin er öllu heldur hvers
vegna hún dalar einmitt núna. Hvað fór úrskeiðis og hvert stefnir?
gera, hún vakni aftur upp þegar
þörfin segi til sín. Hún telur
þörfina ekki horfna en segir
konur alltof þreyttar vegna þess
hversu víða þær þurfi að standa
sig. „Kvennalistinn útilokar þær
konur sem vilja styðja aðra
flokka. Þær vilja vera virkar en
líður eins og munaðarleysingj-
um. Frelsið sem konur öðluðust
hefur ekki fært þeim eins rnikið
og þær bjuggust við. Þær hafa
tapað örygginu sem fylgir
ólfelsinu og þurff að greiða fyrir
frelsið með óheyrilega mikilli
vinnu.“
Baróttan
austantjalds
Konur lýðræðisríkja hafa
dáðst að sjálfstæði sínu en þær
eru ekki einar um að hafa kvatt
sér hljóðs á þessum vettvangi.
Austantjalds fann kvennabarátt-
an sér farveg í stéttabaráttunni
en ein helsta fullyrðing sem
liggur henni til grundvallar seg-
ir: „Engin kvennabarátta án
stéttabaráttu, engin stéttabarátta
án kvennabaráttu."
í austurhluta Þýskalands,
nánar tiltekið í Leipzig, býr Al-
isa Grúner en hún starfaði mikið
með samtökum kvenna. „Eftir
stríð voru konur öflugar í upp-
byggingunni og sáu að til þess
að öðlast áhrif var þörf fyrir
samstarf þeirra í milli. Með því
að standa saman urðu þær sterk-
ari, margar konur voru á vinnu-
markaði og þær fundu fyrir því
að pólitískt mikilvægi þeirra
jókst með aukinni þátttöku."
Grúner segir hverfasamtök
hafa verið stofnuð sem beittu
sér fyrir almennu jafnrétti og
pólitískum réttindum kvenna. A
alþjóðavettvangi unnu þær að
friðarmálum en heima fyrir
unnu þær í því að bæta mögu-
leika kvenna til að stunda vinnu
og auka velferð. „Við höfðum
ákveðinn kvóta inni á þingi þar
sem málefni okkar komust að,
réttindi okkar vom mikil og við
höfðum góða möguleika til þátt-
töku í atvinnulífinu. Konur á
Vesturlöndum þurftu að beijast
mun meira fyrir réttindum á
borð við dagvist, þótt stundum
ismálin hafa einangrast í ein-
hveijum hópi sértniarkerlinga".
Róttækar aðgerðir eins og að
stofna sérstakan kvennabanka
em klæðskerasniðnar til að
styðja slíkar skoðanir, því jafn-
vel þótt slíkur banki eigi fullan
rétt á sér í löndum þriðja heims-
ins þykir hugmyndin nokkuð
sérstök í þjóðfélagi þar sem
lánafyrirgreiðsla er óháð kynj-
um.
Af framansögðu að dæma
hefur barátta kvenna tekið
nokkmm breytingum og sjónar-
mið em margvísleg. Flestir em
sammjla um að ákveðin þreyta
sé til staðar en óljóst hvort hún
stafar af miklu vinnuálagi eða
raunverulegum breytingum í
hugmyndafræði kvenna. Launa-
misrétti er landlægt, baráttumál
framtíðarinnar, en súperkonan;
hin menntaða, orkumikla, fal-
lega, frábæra eiginkona og
móðir er goðsögn sem erfitt er
að elta ólar við.
Telma L. Tómasson
og Margrét Elísabet Ólafsdóttir
Kvennahreyfingin hefur hlot-
ið umtalsverða gagnrýni á síð-
ustu ámm og mörgum virðist
hún standa við fordyri tilvistar-
kreppunnar. Aherslur kvenna í
baráttunni um aukið jafnræði
hafa tekið mið af þjóðfélags-
ástandi hverju sinni og kvenrétt-
indakonur ýmist hataðar eða
dáðar -— þeim ýmist formælt
eða þær hafnar upp. Þær hafa
sýnt andspymu svo farið hefur
um valdhafa íhaldsins. Að
margra áliti er kvennabaráttan
að sigla inn í lægð um þessar
mundir en þeir hinir sömu hafa
þó trú á að hún spretti upp aftur
þegar hennar er þörf. Þeir al-
hörðustu segja að hún megi sín
einskis lengur og þjóni vart öðr-
um tilgangi en að vera málefna-
vettvangur fyrir sérlundaða ein-
staklinga af „veikara" kyninu.
Það em hins vegar ekki allir á
sama máli og kvennahreyfingin
er öilugri en svo að hún verði
afgreidd í einni setningu og van-
mat á framgangi hennar flokk-
ast undir þröngsýni af grófustu
gerð. En vissulega virðast flest
vígi fallin þegar gallhörð hug-
sjónamanneskja á borð við
Gloriu Steinem skrifar heila bók
sem segir að endurskoða þurfi
lífið, endurskoða þurfi hug-
myndafræðina, endurskoða
þurfi kvennabaráttuna... hún
sjálf þreytt — uppgefin.