Pressan - 15.10.1992, Qupperneq 28

28
FIMMTUDAGUR PRESSAN 15. OKTÓBER 1992
Þórunn Valdimarsdóttir
Flótti
er
góður
Ef hún litaði á sér hárið ljóst og
setti varalitaðan stút á munninn
liti hún út einsog Marilyn
Monroe. Þær hafa sömu sorg og
sælu í augunum. Hún er fræði-
maður sem getur klifrað úr ffla-
beinsturninum og sagt okkur sög-
ur. Ný skáldsaga kemur út í haust,
sagan um Júlíu. Framtíðarskáld-
saga. Táknsaga um hippatímabil-
ið. Hugmyndaflugið í sögunni
geymir örugglega jafnmikla orku
og Dettifoss. Þegar þú lest söguna
leysist þessi orka úr læðingi og
flýgur með þig í ferðalag.
ÞRUMA SEM FYLGIR
HUGMYNDINNI
„Það var víma að skrifa þessa
sögu. Tripp. Allt öðruvísi en að
skrifa ffæðiverk. Fræðiverki fylgir
meiri sársauki. Þetta var
skemmtilegt. Algjör nautn. Ég var
níu mánuði að skrifa söguna og
gekk með barnið mitt á meðan.
Hann heitir Valdimar."
Hvemigvarð sagan til?
Þegar ég var að skrifa um
Snorra á Húsafelli fór skáldskapur
að sækja á mig. Ég fæ þrumu efst í
höfuðið. f hvirfflinn. Þessi þruma
fylgir hugmyndinni. Ég skrifaði
hjá mér og safnaði brotum og
skyndilega vissi ég að ég varð að
skrifa söguna. Hún varð öðruvísi
en ég átti von á. Höfundar segja
stundum að persónur og sögu-
þráður taki af þeim völdin. Ég
upplifði það. Furðulegt. Ég hef alla
möguleika í heimi og þykist vera
voða frjáls en sagan veit hvernig
hún vill verða.“
Og þetta er vísindaskáldsaga?
Framtíðarskáldsaga?
„Ég vildi reyna þetta form.
Samkvæmt skilgreiningu er vís-
indaskáldsaga hluti af lágmenn-
ingu. Mér finnst leiðinleg þessi
skipting í hámenningu og lág-
menningu."
Svo þú œtlar nœst að skrifa
teiknimyndasögur?
„Mér fmnst gaman að gera það
sem gerir kröfur til mín. Eg ákvað
snemma að hafa þetta spennu-
sögu. Ég er sagnffæðingur og hef
dvalið mörg herrans ár í fortíðinni
og segi í gríni og alvöru að ég verði
að fara inní framtíðina tilað kom-
ast í núið. Auðvitað er þetta allt-
saman flótti frá raunveruleikan-
um. Flótti er súpergóður. fslenskt
þjóðfélag er svo leiðinlegt að
nauðsynlegt er að flýja það. Mað-
ur getur dáið úr ieiðindum einsog
sorg og ást.“
Hvað er svona leiðinlegt við ís-
lenskt þjóðfélag?
„Guðmundur Andri reynir að
skilgreina íslenska drauminn tilað
sleppa undan farginu en mín leið
er að skapa nýjan heim. Islenskur
veruleiki er ólíkur útlendum. Mér
finnst stundum að við lifum í
spennunni þar á milli. Sagnfræð-
ingar geta kannski lýst þessum ís-
lenska veruleika. Það er fjölskrúð-
ug hugmyndafræði í gangi. Frum-
skógur hugmynda. Og fólk lifir
hvað í sínum áratugnum. Mér
finnst fín aðferð að búa til heim
tflað koma því tfl skfla sem ég vil
segja. Ég hef verið upptekin af því
að lesa ævintýrabækur; Gúlíver og
fúrðusögur Holbergs. Holberg fór
ofaní jörðina tflað búa tfl heim. Ég
nota framtíðina.“
BÖRNMEÐVÆNGI
OGRÓFU
„Ég las bækur um kvikmynda-
handrit. Það spratt útfrá vinnu
okkar Lárusar Ymis vegna hand-
rits um Fjalla-Eyvind. Bíómyndir
eru það dýrar að mikill agi er í
handritagerð. Bandaríkjamenn
hafa gert heila stúdíu og ég lærði
heflmikið af því að kynna mér þau
ffæði. Það er plott í sögunni. Þeir
sem skrifa fínan litteratúr hugsa
oft ekki nóg um formið. f hand-
ritagerð gildir að þú verður að vita
hvernig sagan endar áðuren þú
byrjar. Svo ég hugsaði í heilan
mánuð. Byggði söguna í hugan-
um.“
Mér skilst Dostojevskí hafi lœrt
aflestri reyfara?
„Reyfarar eru fínir. Það er gott
að blanda þessu saman ef maður
getur platað þá sem lesa bara fínar
bækur tilað lesa spennusögur og
öfugt. Sagan mín er um ástir og
örlög. Það er líka það sem öllu
máli skiptir í lífinu þegar allt kem-
ur til alls. Ástir og örlög. Þeir eru
rífast um það í Tímariti MM hvort
„sagan“ sé komin aftur og hvort
módernisminn sé dauður. Það er
ekki svo einfalt. Módernisminn
hefur breytt sögunni.
Það er skrítnast að ég hef alltaf
verið að vinna verk þar sem ég hef
orðið að styðjast við heimildir. f
sögunni var allt mögulegt. Full-
komið frelsi. Og ég reyni að nota
skáldsöguna tilað sýna það sem
kvikmyndir geta ekki sýnt.“
Að sýna það sem kvikmyndir
geta ekki sýnt?
„Einsog fólk sem getur flogið.
Börn með vængi og rófu. Ég
meina alvöru vængi og rófú. Húð-
vængi.“
Vorurn við ekki með rófu og
vængi ígamla daga?
„Nei, bara rófu. Vísindamenn
eru komnir það langt að þeir geta
búið til kjúklinga með fjóra fætur.
Ég sá það í sjónvarpinu. En það
væri gott að hafa rófu tilað geta
sýnt í hvernig skapi maður er.“
Veistu hvað það er sem gerist
þegar saganfer að ráða?
„Það er til uppspretta. Ef mað-
ur sest niður og byrjar að skálda
PRESSAH/JIM SMART
„Þegar maður
skrifar skáld-
sögu á maður
að láta allt eft-
ir sér. Það get-
ur kveikt í
skáldsögunni.
Að vera góður
við sig. “
gusast út. En stjórn Launasjóðsins
er með krana sem ræður því
hveijir geta sest niður. Nei, ég skil
ekki hvenær sagan fer að ráða
ferðinni. Ég verð auðvitað að
byggja beinagrind, strúktúr og
aga.‘ Maður er svo latur. Maður
verðúr að hafa svipu á sér og bæði
kunna að slappa af og pína sig
áfram. En ég nota allt aðra tækni í
skáldsögu en fræðiriti. Þegar
maður skrifar skáldsögu á maður
að láta allf eftir sér. Það getur ver-
ið einmitt það sem kveikir í skáld-
sögunni. Þá 'fer hún sjálf af stað ef
maður er góður við sig.“
EF MAÐUR MEIÐIR
ANNAN KEMUR SÁR í
MANN SJÁLFAN
En afhverju viljum við heyra
sögur?
„Það er svo gott að horfa á
sjónvarpið og fá allar þessar sög-
ur. Svo mikil fylling. Mér finnst
það mjög mikilvægt.“
Ég hélt þú vœrir búin að loka
manninn þinn innísjónvarpsher-
bergi svo þú gœtir svifrð um í
draumaheiminum?
„Já, það er gott að búa í rúm-
góðri íbúð í hjónabandi. Ég hef
verið svo lengi í sama hjónaband-
inu að ég er búin að fara alla
hringina. Þá næst jafnvægi. En ég
vil ekki vera gáfuð í þessu viðtali.
Afhveiju þarf ég að tala um bók-
ina? Ég skil höfunda sem segjast
ekki hafa neitt um verkið að segja
og nú verði lesendur að taka við.“
Um hvað eigum við þá að tala?
Ofskynjanir? Þú sagðir mér að
fjarskynjun þtn vœri með slíkum
hœtti þessa dagana að þú vissir
löngu áður hvaðafólki þú mœttir
á Laugaveginum?
„Nei, við skulum ekki tala um
það. En þegar fólk þykist vera að
galdra finnur það á sér hvað á eftir
að gerast. Þessi bók er um það.
Um flækjur. Um þessa hryllflegu
ábyrgð.“
Hvaða ábyrgð?
„Ef maður meiðir annan þá
kemur sár í mann sjálfan."
Afhverju ertu að skrifa um
það?
„Æ, ég er svo vitlaus. Ég veit
það ekki.“
En Júlía? Hverniger hún?
„Júlía er aðalpersóna bókarinn-
ar, hvít kona sem lætur breyta sér
í svarta konu. Það er óíslenskt að
skrifa svona en hér vantar heiiu
bókmenntagreinarnar.“
ÉG ER MEÐ UNDARLEGA
SAMSETTA VITUND
Jóhamar skrifaði vísindaskáld-
sögu.
“Það er undantekning einsog í
gömlum bókmenntum Norður-
landa. Nikulás Klim eftir Holberg
finnur allskonar lönd innaní jörð-
inni, þar sem fólk er tré, fólk er
hljóðfæri og spilar á sig. Hann er í
raun að skrifa um samtímann.
Mér fannst líka gaman að lesa
þessa bók sem sagnfræðingur.
Hún er heimild um hugsunarhátt.
Ég óx úr grasi á hippatímanum og
er orðin leið á því að heyra fólk
lýsa honum einungis sem pólit-
ísku afli. Leonard Cohen segir það
eigi að breyta systeminu innanfrá.
Hann meinti maður ætti að breyta
skynjun sinni. Hvernig við hugs-
um. Hugmyndafræðilega var
maður á allt öðrum stað. Við vor-
um ekki hér. Við vorum annar-
staðar. Kannski vorum við í fram-
tíðinni, ekki þeirri raunverulegu,
heldur einsog í sögunni minni.
Það sem mér liggur á að gera með
sögunni er líkt og hjá Holberg að
fólk í framtíðinni fái heimfld um
hvernig ég hugsa og skynja. Ég er
allt öðruvísi en aðrir. Það ættu
sem flestir að skrifa sögu handa
framtíðinni. En sagan um Júlíu er
líka táknsaga um hippatímann.
Og allar góðar framtíðarsögur
krækja í samtímann og lýsa hon-
um.“
Ert þú allt öðruvtsi en allir aðr-
ir?
„Ég er með skegg. Ég er kona
með skegg. Það eru allir allt öðru-
vísi en allir aðrir. Ég var svo lengi í
fortíðinni, svo eitt ár í Suður-Am-
eríku, að ég er með undarlega
samsetta vitund. Mig langar að
halda námskeið á elliheimili þar-
sem gamalmennin segja sögu
sína. Það er heill heimur í hverri
einustu manneskju. Það er svo
dásamlegt.“
HVÍT KONA LÆTUR
BREYTA SÉR í SVARTA
Ertu ekki til í að segja tnérfrá
sögunni og svo getum við strikað
það út úr viðtalinu?
„Sagan byrjar á því að konan
Ágústa, sem er í hendingarflugi,
finnur lík. Það er þessi svarta
kona, Júlía. Ágústa er forritari og
býr til verk í myndum, skáldverk
framtíðarinnar. Hún ákveður að
rannsaka líf Júlíu og á í engum
vandræðum með heimildir því á
þessum tíma taka stjórnvöld allt
upp í öryggisskyni.“
Er það ekki það setn við ótt-
umst við fratntíðina?
„Þetta er bara í öryggisskyni því
enginn hefúr neitt að fela. Fólk er
búið að draga frá öllum glugg-
um.“
Erþá ttokkuð aðgerast?
„Já, það er allt á fullu alstaðar.
Ef stjórnin er góð er þetta í lagi. En
fólkið í sögunni er jafn gallað, ves-
ælt og yndislegt og í dag. Þess-
vegna nota ég þetta form. Og ég er
hvorki bundin af tíma né rúmi og
losna við þennan ótta sem fylgir
sagnfræðiverki; að gera villu. En
suma gæti grunað að sumt gerðist
á íslandi. En tæknin er komin svo
langt að sé maður á ferðalagi í
flauginni sinni er hægt að kveikja
á skjá og fá yfirlit yfir allt sem hef-
urgerstásvæðinu."
Eru þetta hinir leyndu draum-
ar sagnfrœðingsins?
„Já, en hetjurnar mínar hafa
áhuga á goðsögum og fortíð svo
ég kem að öllu sem mér þykir
skemmtilegt. Ég sá Michael Jack-
son í sjónvarpinu berjast fyrir
betri heimi. Sú þráhyggja úr Opín- "
berunarbókinni að heimurinn sé
að farast er að hverfa. Við höfum
verið haldin miklum ótta við
heimsendi. Þessi ótti gerir vart við
sig undir hver aldamót. Menn
voru svo hræddir fýrir árið 1000
að hér tóku allir kristni.“
Svo sagnfrœðingar geta losað
okkur við heimsendahrœðslu?
„Já, Ólafia B. Einarsdóttir skrif-
aði um þetta. En nú er hver ein-
asta kona heltekin samviskubiti
yfir einnota bleyjum og þvottaefn-
um. Mér finnst það eigi að rækta
bleyjuskóga. En kannski er þetta
bara íslensk bjartsýni að heimur-
inn sé ekki að farast.“
Hvað ertu að gera þessa dag-
ana?
„Ég er búin að skila handritinu
og loksins komin í fæðingarorlof
með barn og stafla af góðum bók-
um. Ég er að skilja smámsaman
að ég er að þessu fyrir sjálfa mig,
að skrifa. En innri og ytri heimur-
inn rekast stundum á. Það má
ekki vera of mikið stríð á milli
þeirra. Maður er sjálfur allur
heimurinn. Það er þessi gamla
endurreisnarhugmynd.“
Eru tímar endurreisnar?
„Það eru nýir endurreisnartím-
Ellsabet Jökulsdóttir