Morgunblaðið - 02.05.2004, Qupperneq 10

10 SUNNUDAGUR 2. MAÍ 2004 MORGUNBLAÐIÐ
B
andaríski sveitasöngvarinn og
leikarinn Kris Kristofferson
er væntanlegur hingað til
lands um miðjan júní og leik-
ur á tónleikum í Laugardals-
höll 14. júní næstkomandi.
Þetta verður í annað sinn
sem Kristofferson kemur
hingað til lands, en hann hélt tvenna tónleika
á Hótel Íslandi í nóvember 1992.
Kris Kristofferson er einn af helstu tónlist-
armönnum sveitatónlistarinnar, einn af þeim
sem mótuðu tónlistina og kipptu henni inn í
nýjan tíma á áttunda áratugnum, en hann er
líka vinsæll leikari sem leikið hefur í á sjö-
unda tug kvikmynda. Samherjar hans í tón-
listinni hafa margir fallið frá á undanförnum
árum en hann er enn í fullu fjöri, hefur aldrei
haft meira að gera sem leikari að því hann
segir sjálfur og segja má að hann hafi end-
urvakið tónlistarferil sinn með framúrskar-
andi plötum á síðustu árum
Námsmaður í Oxford
Kris Kristofferson fæddist 22. júní 1936.
Sterk hefð var fyrir hermennsku í fjöl-
skyldu Kristoffersons, faðir hans var herfor-
ingi í flughernum og báðir afar hans voru hátt
settir í hernum, enda segist hann hafa alist
upp við það að trúa á skyldu, heiður og föð-
urland, eins og hann orðar það. Sumir hafa
gagnrýnt hann fyrir að mæla mót hernaðar-
aðgerðum Bandaríkjanna víða um heim, en
hann segir að það sé hægt að styðja her-
manninn en vera á móti stríðinu. „Sumir
gamlir hermenn hafa gagnrýnt mig og mér er
til að mynda minnisstætt að á tónleikum eftir
að ég söng á tíu ára afmælishátíð Sandinista í
Nicaragua var algengt að fólk mætti með
mótmælaspjöld. Ég hef þó aldrei beint gagn-
rýni minni að hermönnunum sjálfum, ég veit
að þeir eru bara að gera það sem þeim er
sagt að gera og gera það eins vel og þeim er
unnt. Mér finnst aftur á móti slæmt að þeir
menn sem eru að senda þá út í stríð gerðu
sjálfir allt hvað þeir gátu til að komast undan
hermennsku á sínum tíma. Mér finnst það
ekki nema sanngjörn krafa að þeir sem senda
vilja menn í hernað hafi sjálfir nasasjón af
slíku.“
Ekki var bara hefð fyrir hermennsku í fjöl-
skyldunni heldur einnig fyrir íþróttaiðkun og
Kristofferson keppti í hnefaleikum samhliða
því sem hann lagði stund á nám í ritlist í Pon-
oma-miðskólanum í Kaliforníu. Hann útskrif-
aðist þaðan með láði og fékk styrk til að
stunda nám í Oxford. Þar nam hann bók-
menntir og enska tungu og segir það hafa
verið góðan tíma, enda hafi hann lesið gríð-
arlega mikið. „Einna mest áhrif á mig höfðu
Shakespeare og Willam Blake, sérstaklega sá
síðarnefndi, enda hafði ég aldrei lesið annað
eins, hann var mikill hugsjónamaður og mikið
skáld, merkilegur listamaður sem stóð fast á
sínu – er nema von að fólk hafi talið hann
geðveikan,“ segir Kristofferson og hlær við.
Meðfram áhuga á bókmenntum hafði Krist-
offerson mikinn áhuga á tónlist, eiginlega
meiri en á bókmenntunum. „Mér datt þó aldr-
ei í hug að ég gæti lifað af tónlistinni, fannst
að fulltíða menn ættu að fást við veigameiri
hluti eins og bókmenntir,“ segir hann og hlær
við.
Kris Carson
Á meðan á náminu í Oxford stóð reyndi
Kristofferson aðeins fyrir sér í tónlistinni,
samdi við Paul Lincoln, ástralskan glímu-
kappa og umboðsmann tónlistarmanna sem
rak klúbb í Soho í Lundúnum, en hann var
kallaður Doctor Death. „Hann var þá meðal
annars með Tommy Steele á sínum snærum
og auglýsti í blöðunum eftir listamönnum. Ég
átti mikið af lögum og fór og hitti hann í von
um að koma þeim á framfæri. Honum leist vel
á mig, eða sagði svo í það minnsta en ég held
að hann hafi verið spenntastur fyrir því að ég
var Kani að læra í Oxford, það væri ágætt að
auglýsa mig þannig. Ég fór svo í hljóðver með
Tony Hatch [upptökustjóri og lagasmiður
sem vann með Searchers, Petula Clark og
David Bowie meðal annarra] og við tókum
upp plötu sem átti að gefa út undir nafninu
Kris Carson. Þetta var í fyrsta sinn sem ég
kom í hljóðver og hann líka þó hann ætti eftir
að verða frægur lagasmiður og upptökustjóri,
og sem betur fer kom þessi plata aldrei út,“
segir Kristofferson og bætir svo við eftir smá
þögn: „Ég ætla rétt að vona að þessar upp-
tökur séu endanlega týndar.“
Kristofferson lauk mastersprófi í enskum
bókmenntum frá Oxford 1960 og hugðist
halda náminu áfram þar í landi. Í jólafríinu
það ár brá hann sér heim til Kaliforníu og
endurnýjaði kynni við gamla kærustu sem
varð til þess að þau ákvaðu að stofna heimili
saman, hann hætti í náminu og gekk í herinn,
en hann var þá búinn að fá kvaðningu nokkru
áður en fékk frest á meðan hann var í námi.
Gafst upp á tónlistinni
Næstu árin var Kristofferson í hernum,
þyrluflugmaður og náði kapteinstign. Hann
segist þá hafa verið búinn að gefa upp alla
von um að hann gæti samið tónlist af viti. Eft-
ir þjálfun var hann sendur til Þýskalands og
þar stofnaði hann hljómsveit sem lék aðallega
gamansamar útgáfur af sveitasöngvum með
textum sem fjölluðu um lífið í hernum.
Eins og Kristofferson rekur söguna var
hann sáttur við að vera í hernum, kominn
með konu og dóttur, og var búinn að ráða sig
í kennslu við West Point herskólann heima í
Bandaríkjunum. Smám saman kviknaði þó
löngunin til að gera meira en spila lög eftir
aðra, löngun til að skapa eitthvað sjálfur. „Ég
áttaði mig smám saman á því að eina leiðin til
að gera eitthvað skapandi væri að semja lög,“
segir hann og hljómsveitin tók að spila stöku
lög eftir hann á böllum. Einn félaga hans taldi
hann á að senda nokkur lög til manns sem
hann þekkti í Nashville, lagasmiðsins Mari-
john Wilkin, og sá hvatti Kristofferson til að
halda áfram að semja.
Til Nashville
1965 var komið að því að Kristofferson
héldi til West Point í kennsluna en áður en að
því kom fékk hann tveggja vikna leyfi. Fríinu
eyddi hann með Wilkin í Nashville og fékk þá
bakteríuna fyrir alvöru, sagði sig úr hernum
og settist að í Nashville með fjölskylduna.
Kristofferson samdi við Wilkin, sem þá var
búinn að stofna útgáfufyrirtæki, og var ráðinn
sem fastur lagasmiður með lítilræði í laun á
mánuði. Kristofferson þurfti að vinna með
lagasmíðunum til að framfleyta fjölskyldunni,
starfaði sem þyrluflugmaður, barþjónn, hús-
vörður, skúringamaður og svo má telja. Meðal
annars var hann við hreingerningar í hljóð-
verum í Nashville og kynntist þá mörgum af
þeim mönnum sem áttu eftir að reynast hon-
um vel, helstum Johnny Cash og Willie Nel-
son.
„Þetta var ekki erfiður tími fyrir mig, en
aftur á móti erfiður tími fyrir fjölskylduna,
ekki síst það að flytja úr örygginu í hernum í
óvissuna í Nahville, fjárskort og hark. Ég
skemmti mér konunglega, fannst frábært að
vera að semja lög og reyna að koma þeim
áleiðis og að kynnast tónlistarmönnum sem
ég hafði hlustað á árum saman.
Þetta var erfiðasta ákvörðun sem ég hef
tekið um dagana og allir í kringum mig héldu
að ég væri genginn af göflunum. Það tók mig
líka fjögur ár áður en ég fór að ná nokkrum
árangri og ég hefði ekki haldið það út ef ekki
hefði verið fyrir velvilja Johnny Cash og Will-
ie Nelson sem hvöttu mig áfram og gáfu mér
sjálfstraustið sem þurfti. Ráðsettir lagasmiðir
í Nashville tóku mér líka vel, kenndu mér
margt og gáfu mér góð ráð þó segja megi að
ég hafi verið að reyna að velta þeim úr sessi,“
segir Kristofferson og hlær við.
Baslið reyndi svo um munaði á sambandið
milli hjónanna og svo fór að Kristofferson
skildi við konu sína. Hann giftist síðan söng-
konunni Ritu Coolidge 1973, en þau slitu sam-
vistum 1979. Núverandi konu sinni, lögfræð-
ingnum Lisa Meyers, giftist Kristofferson
1983. Þau eiga fimm börn, en hann átti þrjú
fyrir.
Söngvarinn Kris Kristofferson
Smám saman vann Kristofferson sér orð
sem lagasmiður. Fyrstu árin voru erfið eins
og getið er, og 1969, eftir fjögurra ára streð,
hafði Kristofferson aðeins komið þremur lög-
um inn á sveitasöngvalistann. Þá um haustið
fóru hlutirnir aftur á móti að ganga betur,
sveitasöngvastjarnan Roger Miller tók upp
lag eftir Kristofferson, Me and Bobby McGee,
sem komst hátt á sveitasöngvalistanum og
einnig á popplistum. Miller tók það lag því
með á næstu breiðskífu sinni og tvö lög til.
Um líkt leyti gerði Kristofferson annan út-
gáfusamning og nú sem söngvari.
Kristofferson er nokkuð sérstakur söngv-
ari, svo ekki sé meira sagt, með brotna og
ráma rödd. Hann segist ekki hafa gert sér
neinar grillur um að hann gæti sungið og
meira að segja hafi menn ekki viljað að hann
syngi lögin sín inn á kynningarband sjálfur,
heldur var ráðinn til þess maður. „Eitt sinn
er ekki voru til peningar til að ráða söngvara
tók ég það að mér og í framhaldi af því fór ég
að syngja meira opinberlega.“
Fyrsta sólóskífan hét einfaldlega Kristoff-
erson og kom út 1970. Næstu ár voru Krist-
offerson góð að því hann segir sjálfur, sífellt
fleiri tóku upp lög hans og hann naut sívax-
andi hylli sem söngvari sem gerði meðal ann-
ars að verkum að hann gat helgað sig tónlist-
inni.
Á þessum tíma átti sér stað endurnýjun í
sveitatónlistinni vestanhafs, nýjar stjörnur
voru að leysa þær gömlu af hólmi og þær
komu inn með nýjar áherslur. Kristofferson
var einn „útlaganna“, sveitasöngvara sem
voru gefnir fyrir beinskeytta og jafnvel póli-
tíska texta, lögin voru hrárri og harkalegri og
þeir féllu ekki vel að Nashville-ímyndinni.
Áhrifin komu vitanlega helst úr sveitatónlist-
inni, en líka úr rokkinu og þjóðlagatónlist. Út-
lagarnir hrintu af stað ákveðinni naflaskoðun,
voru umdeildir og jafnvel útilokaðir frá sum-
um tónleikastöðum og útvarpsrásum í Nash-
ville, en þeir áttu eftir að hafa mikil áhrif á
þróun sveitatónlistarinnar og sú endurnýjun
sem fylgdi í kjölfar þeirra skilaði sér meðal
annars í því að sveitatónlist hélt velli sem vin-
sælasta tónlistarform Bandaríkjanna.
Helstu útlagarnir voru þeir Waylon Jenn-
ings, Willie Nelson, Billy Joe Shaver, Hank
Williams Jr., Mickey Newbury og Kris Krist-
offerson. Kristofferson vill þó ekki gera of
mikið úr þætti sínum í innrás útlaganna, segir
að menn séu að þakka honum ýmislegt sem
aðrir eigi frekar. „Bob Dylan hafði mikil áhrif
á mig og þegar ég samdi til dæmis Help Me
Make it Through the Night, sem hneykslaði
marga í Nashville, var ég ekki svo ýkja langt
frá I’ll Be Your Baby Tonight eftir Dylan.
Ekki má svo gleyma mönnum eins og Roger
Miller og Johnny Cash, þeir voru hetjurnar,
ekki ég.“
Kvikmyndirnar kalla
Um líkt leyti og Kristofferson var búinn að
hasla sér völl sem söngvari bauðst honum
smáhlutverk í kvikmyndinni The Last Movie
sem Dennis Hopper leikstýrði, en í myndinni
syngur hann eitt laga sinna. Myndin var
frumsýnd 1971 og þó hún hafi fengið frekar
slæma dóma þótti hann standa sig prýðilega
og fékk veigameira hlutverk í annarri mynd,
Cisco Pike, sem frumsýnd var 1972 og næstu
árin fóru meira og minna í kvikmyndaleik þó
Kristofferson hafi sent frá sér plötur nánast á
hverju ári. Myndirnar sem hann lék í fengu
misjafna dóma, en það segir sitt um það
hvaða álit menn höfðu á honum sem leikara
að hann starfaði með mörgum af merkustu
leikstjórum þeirra tíma.
Ekki hefur Kristofferson vantað verkefni á
kvikmyndasviðinu, hefur leikið í á sjöunda tug
mynda, þar af þrettán sjónvarpsmyndum.
Undanfarið segist hann hafa haft í nógu að
snúast, sé að leika í einum fimm eða sex
myndum, en þó finnist sér sem menn séu
hættir að senda honum nógu bitastæð hlut-
verk. „Ég er kannski að verða of gamall fyrir
þetta,“ segir hann og hlær.
Meðfram kvikmyndaleiknum hélt hann
áfram að semja tónlist og taka upp, þó heldur
hafi dregið úr plötuútgáfunni frá miðjum ní-
unda áratugnum fram á þann tíunda. Hann
segist gjarnan hafa viljað gefa út fleiri plötur,
átti til nóg af lögum, „en ég var óheppinn með
að fyrirtækið sem ég var hjá fór á hausinn og
svo vissu menn ekki hvernig ætti að kynna
plöturnar mínar, hvort ætti að selja þær sem
sveitasöngva, mótmælasöngva eða bara þjóð-
lagatónlist. Lögin mín hættu líka að heyrast í
Útlaginn með rá
Sveitasöngvarinn og leikarinn Kris Kristofferson, sem er einn af helstu tónlistarmönnum
sveitatónlistarinnar, heldur tónleika hér á landi í næsta mánuði. Árni Matthíasson ræddi
við Kristofferson sem oft er pólitískur í textasmíðum sínum.