Morgunblaðið - 02.05.2004, Page 12

12 SUNNUDAGUR 2. MAÍ 2004 MORGUNBLAÐIÐ
Í skýrslu fjölmiðlanefndar erbent á ýmsar leiðir, sem faramegi til að setja löggjöf umeignarhald á fjölmiðlum. Hefði
hugsanlega verið betra ef nefndin
hefði tekið af skarið um hvaða leið
hún teldi besta?
Það held ég ekki. Fljótlega eftir
að nefndin hóf störf urðu nefndar-
menn sammála um það að þetta væri
nákvæmlega hlutverkið, að setja
skýrsluna saman með þeim hætti
sem gert var. Að það væri hlutverk
nefndarinnar að svara þeirri spurn-
ingu hvort ástæða væri til að setja
reglur um eignarhald á fjölmiðlum.
Og nefndin svaraði þeirri spurningu
játandi. Við töldum að það væri
æskilegt að setja löggjöf sem tæki á
þessu.
Nefndin hafði alveg fagleg rök
fyrir þeirri niðurstöðu. Hún komst
að þeirri niðurstöðu að það væri afar
æskilegt að það yrði brugðist við nú-
verandi aðstæðum á íslenskum
markaði með lagasetningu til að
tryggja fjölbreytni og fjölræði í fjöl-
miðlum, einkum vegna stöðu Norð-
urljósa í ljósvakamiðlum og á dag-
blaðamarkaði. Í framhaldi af því
vakna hins vegar ýmsar spurningar;
hvernig á að bregðast við, hversu
langt á að ganga og svo framvegis.
Við bentum á ýmsar leiðir og ein
þeirra var leyfisveitingarleiðin, sem
svo er nefnd, en hún hefur verið val-
in í frumvarpi ríkisstjórnarinnar.“
Davíð Þór segir að í skýrslu fjöl-
miðlanefndar komi fram að ef yf-
irvöld telji að brjóta þurfi upp að-
stæður sem þegar séu á markaði þá
sé leyfisveitingarleiðin besta leiðin
til þess. Henni sé hægt að beita án
stjórnskipulegra vandkvæða. „Það
er síðan ríkisstjórnin sem tekur póli-
tíska ákvörðun um að fara þessa
leið,“ segir Davíð Þór, „sem nefndin
telur skynsamlega miðað við mark-
miðið sem stefnt er að.“
Er ekki afturvirkt
Davíð Þór kveðst ekki alveg sam-
mála þeim sem segja, að frumvarpið
sé afturvirkt. „Frá lögfræðilegu
sjónarhorni felur meginhugmyndin í
frumvarpinu ekki í sér nein stjórn-
skipuleg vandkvæði, þ.e.a.s. þessi
meginhugmynd um það, að þegar
leyfin renni út og þeim úthlutað aft-
ur þá gildi nýjar reglur. Löggjaf-
anum er fullkomlega heimilt að
breyta útvarpslögunum og setja
aukin skilyrði fyrir úthlutun út-
varpsleyfa sem lúta að eignarhaldi.
Ef löggjafinn hins vegar sker af
gildistíma leyfa sem þegar hafa ver-
ið gefin út þá er réttmætt að spyrja
spurninga um stjórnskipulegt gildi
bráðabirgðaákvæðis sem er í frum-
varpinu. Það er alveg sanngjarnt að
velta þeim þætti fyrir sér. Eftir
skoðun á þessu tel ég að það rúmist
innan valdheimilda löggjafans að
grípa inn í aðstæður með þessum
hætti ef hann metur aðstæður á fjöl-
miðlamarkaði þannig, að þær séu
andstæðar hagsmunum almennings
og að það verði að bregðast við, og
að það verði að bregðast fljótt við.“
Hefði ekki verið betra ef skýrsla
nefndarinnar hefði verið gerð opin-
ber strax og hún lá fyrir?
„Eftir á að hyggja þá hefði það
verið þægilegra fyrir nefndarmenn.
Þegar við sömdum skýrsluna þá
sáum við fyrir okkur að skýrslan
yrði lögð fram en fyrst og fremst
hefur hún að geyma mikið af upplýs-
ingum um fjölmiðlamarkaðinn á Ís-
landi, upplýsingar um það hvernig
tekið hefur verið á þessum hlutum í
öðrum löndum og þá er þar gerð
grein fyrir viðurkenndum sjónar-
miðum um þessa hluti sem til að
mynda hafa komið fram á vettvangi
Evrópuráðsins. Loks myndi nefndin
setja fram hugmyndir um til hvaða
ráðstafana væri hægt að grípa.
Frá sjónarmiði nefndarinnar hefði
verið heppilegt ef skýrslan hefði
fengið að fara í umferð og hún hefði
verið rædd sem gagnlegt innlegg í
umræðu. Skýrslan er enginn end-
anlegur sannleikur í málinu.“
Má túlka þessi orð þín sem gagn-
rýni á málsmeðferð stjórnvalda?
„Það er ástæðulaust að túlka
þetta sem gagnrýni. Hin leiðin hefur
líka kosti. Þeir felast í því að rík-
isstjórnin fékk tíma til að kynna sér
efni skýrslunnar, hugleiða þær leiðir
sem þar eru lagðar til og síðan velja
á milli þeirra. Þegar menn voru bún-
ir að gera upp hug sinn var næsta
skref að fara út í umræðuna. Og ég
virði þá ákvörðun sem ríkisstjórnin
á endanum tók í þessum efnum.“
En hefur ekki málsmeðferðin
valdið þvílíku uppnámi að það muni
hugsanlega skaða umræðuna, sem
þú ert að lýsa eftir?
„Kannski hlaut alltaf að verða
uppnám. Kannski var ekki hægt að
gera þetta öðruvísi en að það yrði
uppnám.“
Rekstrargrundvöllur
Norðurljósa eyðilagður?
Spurði nefndin sig ekkert að því
hver ætti að fjárfesta í ljósvakamiðl-
um ef fyrirtæki eins og Baugur
gerði það ekki?
„Í tilmælum Evrópuráðsins, sem
við tókum til fyrirmyndar, er sér-
staklega bent á það að þegar verið
sé að velja á milli þeirra leiða sem
þar eru lagðar til og við útfærslu
þeirra þá yrði að taka afstöðu til að-
stæðna á viðkomandi markaði. Það
er ástæða þess að reglurnar eru
svona mismunandi frá einum mark-
aði til annars, aðstæðurnar eru svo
mismunandi; þó að allir séu að
keppa að sama marki, sem er fjöl-
breytni í fjölmiðlum.
Það er sérstakur kafli í skýrslunni
sem ber yfirskriftina kostir sam-
þjöppunar, þ.e. út frá fjárhagslegum
sjónarmiðum. Þar er tekið fram að
ákveðin samþjöppun geti í raun og
veru verið skilyrði fyrir því að fjöl-
miðlarnir fái þrifist. Og tekið er
fram að þegar verið sé að velta fyrir
sér leiðunum, og velja á milli þeirra
leiða sem nefndin leggur til, verði að
sjálfsögðu að hafa í huga að rekstr-
argrundvöllur fyrirtækjanna sé ekki
eyðilagður.
Nú kann það að vera matsatriði
hvort þetta frumvarp ríkisstjórnar-
innar eyðileggur rekstrargrundvöll
Norðurljósa. Ef þú spyrðir mig að
þessu þá myndi ég svara: ég veit það
ekki. En mín fyrstu viðbrögð væru
þau að ef þetta eru vel rekin fyr-
irtæki, ef þau eru að skila hagnaði,
þá sjái ég ekki ástæðuna fyrir því að
einhverjir aðrir geti ekki tekið við
þeim og rekið þau á þeim grundvelli
sem þau starfa nú á. Það er auðvitað
afar mikilvægt að þau verði áfram í
rekstri, það sem við stefnum að er jú
að tryggja fjölbreytni í eignarhaldi
og þar með í fjölmiðlum.“
Þú hefur verið spurður að því
hvers vegna nefndin skoðaði EES-
reglurnar ekkert í sinni vinnu.
„Ég held að ég hafi svarað því al-
veg á málefnanlegan hátt. Stað-
reyndin er sú að það eru reglur sem
takmarka eignarhald á fjölmiðlum í
flestum löndum Evrópusambands-
ins. Þannig að í mínum huga var
þetta ekkert sérstakt vandamál. En
fjölmiðlanefndin segir líka í skýrslu
sinni að þegar menn séu búnir að
velja þá leið sem þeir vilji fara, að
því er varðar lagasetningu á Íslandi
vegna eignarhalds á fjölmiðlum, þá
séu auðvitað ýmis tæknileg og laga-
leg atriði sem þurfi að koma til skoð-
unar. Við höfðum ekki tíma til að út-
færa allar hugmyndir okkar
tæknilega og kannski var það líka
ástæðulaust. Þetta er hins vegar
sjálfsagt meðal þess sem mun koma
til skoðunar í meðförum Alþingis á
frumvarpi ríkisstjórnarinnar.“
Hefði ekki átt að birgja brunninn
áður en barnið datt ofan í hann?
Hefði ekki átt að setja lög um eign-
arhald á fjölmiðlum áður en þessi
staða, sem nú ríkir á fjölmiðlamark-
aði, kom upp?
„Jú, eftir á að hyggja þá hefðum
við átt að vera búin að setja svona
lög fyrir löngu. Umræðan hefur
bara ekki komist á það stig fram til
þessa. Á því bera stjórnmálamenn
fyrst og fremst ábyrgð. Við verðum
þó að muna að það sem er að gerast
hér á landi hefur gerst í öðrum lönd-
um. Almennt í umræðu um þessa
hluti kemur það mjög skýrt fram að
í flestum löndum hafa einmitt þessar
aðstæður komið upp, að menn eru
að gera of lítið of seint.“
Það starfar fullt af fólki hjá Norð-
urljósum og á því mikið undir í þess-
um málum. Er óvissan um framtíð
rekstursins ekki ábyrgðarhluti
gagnvart þeim?
„Þetta hlýtur að vera eitt af þeim
atriðum sem skipta máli þegar
menn taka hina pólitíska ákvörðun í
málinu, hvað afleiðingu sú ákvörðun
hefur að þessu leyti. En ég geri ráð
fyrir að menn séu að gefa sér að
þessi fyrirtæki muni starfa áfram og
að þetta fólk muni starfa þar áfram
þó að aðrir eigi þau. Ég held að
menn hljóti að ganga út frá því, eða
gera sér vonir um það að minnsta
kosti.“
Pólitísk átök
Davíð Þór segist líða þannig þessa
dagana sem hann hafi verið dreginn
inn í pólitísk átök, „sem ég hefði kos-
ið að standa fyrir utan“.
„Ég hafði vonað,“ segir hann, „að
mér tækist að sigla þar milli skers
og báru þrátt fyrir að hafa verið for-
maður nefndarinnar sem samdi fjöl-
miðlaskýrsluna. Það hefur kannski
ekki tekist að öllu leyti en ég vona
þó að þegar upp er staðið, og þegar
málin eru til lykta leidd, verði það
niðurstaðan.“
Þú segist ekki skorast undan
frekari störfum fyrir ríkisstjórnina í
þessu máli. En nú spyr kannski ein-
hver hvort þú getir þá verið að
kveinka þér undan því að verða að
skotspæni í opinberri umræðu.
„Ég mun að sjálfsögðu axla þá
ábyrgð án þess að kveinka mér und-
an því, þ.e.a.s. ef eftir því verður
leitað.
Ég hygg að þú sért að vísa til þess
hvernig ég setti málin upp á fundi
Lögfræðingafélagsins á fimmtudag
en ég byrjaði fyrirlestur minn þar á
að kynna mig með því að vísa í um-
fjöllun DV um sjálfan mig. En þetta
var nú satt að segja meira hugsað
svona sem léttmeti fremur en að
þetta ætti að verða eiginlegur hluti í
mínum málflutningi.“
Er ekki ákveðið dómgreindarleysi
fólgið í því að ræða hlutina á þessum
nótum í ljósi þess hversu hörð átök
eru nú uppi um þessi mál?
„Ég hygg að flestum sem þarna
voru hafi verið ljóst að ég var að-
allega að gera gys að eigin persónu.“
Skiptir máli hver á fjölmiðil
Davíð Þór segir að það sé alveg
skýrt í sínum huga að ef allir fjöl-
miðlar eru á sömu hendi, á hendi
sama einkaaðila, þá verði umfjöllun
þeirra einsleit um mikilvæg þjóð-
félagsleg málefni.
„Ég kallaði eftir því á fundinum á
fimmtudag hvort einhver í salnum
vildi mótmæla þessari forsendu. Það
treysti sér enginn til þess. Þetta er
auðvitað svona. Mér finnst eiginlega
furðulegt að halda því fram að það
skipti ekki máli hver eigi fjöl-
miðlana.
Til að leggja áherslu á þennan
punkt tók ég dæmi af umræðunni
um þetta mikilvæga málefni, sem
eignarhald á fjölmiðlunum er. Ég
met umræðuna í sumum fjölmiðlum
þannig að það sé augljóst hver eigi
þá; að menn séu að tala fyrir hags-
munum – blaðamennirnir, ritstjór-
arnir – þeir séu að endurspegla
hagsmuni eigenda sinna. Þetta er
óhjákvæmilegt.
Ég hef alltaf haft nokkurt álit á
Illuga Jökulssyni [ritstjóra DV] sem
manni sem veit, þorir og getur.
Þessa dagana getur hann hins vegar
ekki skrifað neitt annað vegna púk-
anna sem eru á sveimi í kringum
höfuðið á honum og stjórna hugs-
unum hans. Ég vona að honum tak-
ist að stökkva þeim á brott og end-
urheimta það sjálfstæði sem hefur
hingað til verið hans styrkur og að-
alsmerki. Ég ætla að minnsta kosti
að halda áfram að kaupa DV og trúi
því að á endanum takist honum að
gera úr því gott og heilbrigt dagblað
sem mark verður tekið á.“
Starfið í Strassborg engin dúsa
Þú ert að hverfa til nýrra starfa
hjá Mannréttindadómstólnum í
Strassborg. Spurt er hvort það starf
sé dúsa til þín frá stjórnvöldum
þessa lands í tengslum við orrahríð
vegna fjölmiðlaskýrslunnar?
„Þetta eru óskyld mál,“ svarar
Davíð Þór. „Ég held að það sé mik-
ilvægt í því sambandi að átta sig á
því að aðdragandi þess máls er lang-
ur og hófst í lok janúar eða byrjun
febrúar. Ríkisstjórnin lagði fram
lista með þremur nöfnum, meðal
annars mínu. Það var nefnd á vegum
Evrópuráðsþingsins – og þar á eng-
inn Íslendingur sæti – sem kallaði
alla kandídatana í viðtal og komst
síðan að þeirri niðurstöðu að ég væri
hæfastur þeirra þriggja umsækj-
enda, sem íslensk stjórnvöld til-
nefndu.
Tvær ástæður voru nefndar; ann-
ars vegar menntun, ég hefði meiri
menntun en aðrir á listanum, og
hins vegar reynsla af störfum á al-
þjóðavettvangi. Ég hef talsverða
reynslu á því sviði, ég hef unnið
samtals sjö ár hjá EFTA-dómstóln-
um, auk þess sem ég hef verið í
framhaldsnámi erlendis og dvalið
við erlendar háskólastofnanir.
Í framhaldi af þessu kaus svo allt
þing Evrópuráðsins dómara. Það er
því ekki hægt að taka mann inn í
þetta starf með pólitísku skóhorni.
Það er bara ekki hægt,“ sagði Davíð
Þór Björgvinsson.
david@mbl.is
Morgunblaðið/Ásdís
„Kannski hlaut alltaf að verða uppnám. Kannski var ekki hægt að gera þetta
öðruvísi en að það yrði uppnám,“ segir Davíð Þór Björgvinsson.
Hefði kosið að standa
utan við pólitísk átök
Davíð Þór Björgvinsson, prófessor við lagadeild Háskólans í Reykjavík, gegndi sem kunnugt er formennsku í svonefndri fjölmiðla-
nefnd ríkisstjórnarinnar. Hann segir í samtali við Davíð Loga Sigurðsson að hvað nefndina varðar hefði verið heppilegt ef skýrsla
hennar hefði verið rædd opinberlega áður en lagafrumvarp um eignarhald á fjölmiðlum var kynnt af hálfu stjórnvalda.
’[…] eftir á aðhyggja þá hefðum
við átt að vera búin
að setja svona lög
fyrir löngu. Umræð-
an hefur bara ekki
komist á það stig
fram til þessa. Á því
bera stjórnmála-
menn fyrst og
fremst ábyrgð.‘