Morgunblaðið - 15.06.2004, Blaðsíða 32

UMRÆÐAN
32 ÞRIÐJUDAGUR 15. JÚNÍ 2004 MORGUNBLAÐIÐ
Í
ársskýrslu Amnesty Int-
ernational (AI) kemur
fram að ástandið í heim-
inum eftir hryðjuverka-
árásirna á Bandaríkin
11. september 2001 einkennist
af tortryggni, ótta og sundrung.
Á blaðamannfundi Íslands-
deildar AI kom fram að útlend-
ingalögin sem sett voru hér á
landi endurspegla þetta ástand
og þann ótta sem nú ríkir í garð
útlendinga. Þar var jafnframt
bent á að við værum í raun búin
að skilgreina „okkur“ frá „hin-
um“.
Fyrir hálfu ári lagði ég af stað
í ferðalag til landa sem myndu
ekki flokkast undir okkar menn-
ingarheim. Fjöldi fólks lýsti yfir
áhyggjum af fyrirhuguðu ferða-
lagi mínu.
Hálfókunnugt
fólk var sann-
fært um að
ég væri klikk-
uð að ætla að
fara ein í
langt ferðalag. Ég reyndi mitt
besta til að útskýra að þetta
væri ekki eins slæmt og mörg
kynnu að halda og að það væri í
raun auðvelt og skemmtilegt að
ferðast á eigin vegum. Þá virtist
fara sérstaklega fyrir brjóstið á
fólki að ég var ekki bara ein á
ferð heldur var ég líka stelpa.
Það er jú vitað mál að stelpur
geta ekki varið sig fyrir neinu
en einhverra hluta vegna virðist
fólk öruggt um að strákar geti
það frekar. Þannig var ég reglu-
lega spurð hvort ég væri ekki
hrædd. Hrædd við hvað?
Ég leitaði og leitaði að ein-
hverju til að vera hrædd við en
allt kom fyrir ekki. Ef ég yrði
rænd þá yrði bara að hafa það.
Það eru ekkert minni líkur á að
ég verði fyrir einhvers konar of-
beldi í Reykjavík en í einhverri
annarri borg. Ég fann ekki
þennan ótta sem fólk reyndi að
sannfæra mig um að ég ætti að
hafa.
Það vildi svo til að ég var
stödd í Taílandi þegar fugla-
flensan kom upp. Fjölmiðlafárið
á Vesturlöndum var gríðarlegt.
Endalaus óttaáróður varð til
þess að ég fékk tölvupóst frá
vinum og vandamönnum heima
þar sem mér var tjáð að ég ætti
bara að drífa mig heim, eða í
það minnsta fara til öruggari
svæða eins og Evrópu eða Ástr-
alíu. Annars myndi ég deyja, ein
og yfirgefin í Asíu. Ég hélt þó
þvælingnum áfram en reyndi
bara að sleppa því að klappa
kjúklingum.
Þegar ég var í Hanoi, höf-
uðborg Víetnams, komst ég að
því að á fyrstu tveimur mán-
uðum þessa árs létust 144
manneskjur í umferðarslysum
þar í borg. Á öðrum svæðum
deyr fólk úr hungri, þorsta, mal-
aríu og alls kyns ógnum. Það fór
lítið fyrir þessu í fjölmiðlum á
Íslandi en ég hélt áfram að fá
tölvupóst þess efnis að ég gæti
fengið fuglaflensuna og yrði að
drífa mig heim.
Á sama tíma létust í kringum
100 manns í hryðjuverkaárásum
í syðri hluta Taílands. Ættingjar
mínir heima fengu sem betur fer
engar fréttir af þessu árásum.
Smám saman fjaraði fugla-
flensuáróðurinn út.
Í öllum þessum fréttaflutningi
skín merkileg staðreynd í gegn.
Dauðsföll í þriðja heiminum
skipta okkur ekki máli nema
þau geti haft bein áhrif á okkur.
Fuglaflensan hefði getað smitast
til hins vestræna heims en
hryðjuverkaárásir í Taílandi eða
umferðarslys í Hanoi verða ef-
laust bara þar. Svo ég tali nú
ekki um hungursneyð í Laos eða
ungbarnadauða vegna skorts á
lyfjum í Kambódíu.
Þegar ég svo kom heim, fimm
mánuðum seinna, heyrði ég
reglulega þessa sömu spurn-
ingu: „Kom ekkert upp á?“ Nei,
það kom nefnilega ekkert upp á.
Það fannst mörgum undarlegt.
Að allt skyldi bara ganga vel.
Það helsta sem breyttist var
heimsmynd mín. Ég gerði mér
grein fyrir að Ísland er ekki
endilega miðpunktur alls og að
það er meira í veröldinni en
Vestur-Evrópa og Bandaríkin.
Það sem var kannski það allra
merkilegasta var að alls staðar
var mér vel tekið. Fólk vildi allt
fyrir mig gera, opnaði heimili
sín og gaf mér tíma af lífi sínu.
Án þess að vilja nokkuð í stað-
inn.
Túlkun Íslandsdeildar AI á
ástandinu í heiminum fer vel
saman við reynslu mína. Við
skiptum heiminum upp í tvö
meginsvæði. Svæðið „okkar“ og
svo svæðið sem „hinir“ búa á.
Landið okkar tilheyrir nátt-
úrlega okkar svæði ásamt lönd-
um sem við þekkjum vel og hafa
kannski svipaða menningu. Á
hinu svæðinu er allt hið vonda í
heiminum. Þar eru nauðganir,
morð, hryðjuverk, sjúkdómar
o.s.frv.
Það er kannski eðlileg til-
hneiging hjá manneskjunni að
reyna að skilgreina sig frá öllum
áhættuhópum. Á meðan það er
aðeins fátækt fólk sem fær sjúk-
dóma og ólánsfólk sem er rænt,
myrt eða því nauðgað getum við
haldið áfram að lifa með glugga-
tjöldin dregin fyrir. Á meðan
allt illt kemur frá útlendingum
og því sem er framandi er nokk-
uð víst að við þurfum ekkert að
óttast.
Það sem var erfiðast við heim-
komuna var að sjá þessi nýstað-
festu útlendingalög. Nú er það
skjalfest að allt fólkið sem tók
svo vel á móti mér er tor-
tryggilegt fyrir þær einar sakir
að vera öðruvísi á litinn. Þannig
hefur Útlendingastofa fullt um-
boð til að halda áfram að reyna
að „góma“ þá sem gætu verið
ólöglegir í landinu og státa svo
af því að hafa sent fólk til baka
sem var hér með góðum vilja og
á jafnvel ekki afturkvæmt til
eigin lands. Við getum meira að
segja meinað lituðum ferða-
mönnum að koma til landsins
enda er miklu betra að þetta
fólk haldi sig bara í sínu horni.
Ég skora á þingheim að beita
sér fyrir því að við múrum okk-
ur ekki inni með þjóðrembu að
vopni. Bjóðum útlendinga vel-
komna til landsins, sama frá
hvaða menningarheimi þeir eru.
Við höfum nóg pláss og nóg af
störfum!
„Við“ og
„hinir“
Í öllum þessum fréttaflutningi skín
merkileg staðreynd í gegn. Dauðsföll í
þriðja heiminum skipta okkur ekki máli
nema þau geti haft bein áhrif á okkur.
VIÐHORF
Eftir Höllu
Gunnarsdóttur
hallag@mbl.is
ÞAÐ er í raun spaugilegt þegar
sjálfstæðismaðurinn Hallur Halls-
son fer á flug og þykist hafa vit á
öllu milli himins og jarðar; fjöl-
miðlum, forsetanum, Baugi, Frétta-
blaðinu, DV, samingum við Jón Ger-
ald Sullenberger og ímynduðum
mútugreiðslum til mín vegna bókar
minnar um viðskiptalífið á Íslandi á
síðasta áratug. Núna
síðast í grein sinni í
Morgunblaðinu á föstu-
daginn þar sem hann
er undrandi á áhuga-
leysi fjölmiðla á Baugi,
Jóni Geraldi og mér.
Baugur
Augljóst er að Baugs-
menn ásamt fjár-
málastofnunum þeirra
hafa ekki kunnað sér
hóf í fjárfestingum á
svo litlum markaði sem
Ísland er en að sama
skapi ber að fagna glæsilegri af-
komu þeirra erlendis.
Þeir eru í skattrannsókn, lög-
reglurannsókn og ekki skil ég hvað
Hallur vill meira. Það er augljóst að
verið er að rannsaka málið og það
ætti að duga.
Baugur er ekki að reyna að fella
ríkisstjórnina og ég er handviss um
að ef stjórnarherrar gæfu sér tíma
til þess að hlusta á árásarmennina
sem og á almenning byggjum við
ekki við þetta stríð. Fréttablaðið
með Gunnar Smára er ekki Baugur
en það er Gunnar Smári og það er
ógnvekjandi. DV er svo Illugi og
fagna ég því. Hann hefur að ég held
aldrei talað við Jón Ásgeir. Það má
nú ekki ætla Jóni Ásgeiri allt sem
miður fer.
Hallur!
Stjórnvöld hafa lært að hið frjálsa
hagkerfi virkar bara um hríð og vilja
nú leiðrétta lygavef alþjóðavæðing-
arinnar um að fátækir hagnist á
dugnaði hinna ríku. Þetta er fásinna
enda sjá allir að auðæfi heimsins
hafa safnast á fáar hendur og fátækt
aldrei verið meiri. Enginn vill slíkt,
heldur ekki þeir sem fljúga í einka-
þotum. Hallur þarf ekkert að benda
frekar á það. Davíð og aðrir í rík-
isstjórninni eru að vinna í málinu og
þeir gera það mjög vel. Það er alltaf
erfitt að þurfa að kyngja stoltinu.
Fjölmiðlar
Málin eru í réttum farvegi og
ástæðulaust að gera þau sárs-
aukafyllri en ella. Fólk þarf að virða
réttarkerfið og fjölmiðlar geta ekki
dæmt fólk .Fjölmiðlum ber hins-
vegar að upplýsa almennig á eins
hlutlausan hátt og mögulegt er og
þar hafa þeir sýnt mismikinn vilja,
enda eignarhaldið ekki alltaf aug-
ljóst. Mistök Baugsmanna voru
mest þegar þeir fóru í fjölmiðla-
rekstur. Því fylgir ekkert nema
sársauki.
Þeir voru samt þeir einu sem Sig-
urður G. Guðjónsson gat leitað til,
því ríkisbankinn Landsbankinn
sýndi málinu dónaskap þrátt fyrir
mikla hagsmuni bankans. Hagsmuni
hverra hafði bankinn að leiðarljósi?
Stjórnarflokkanna?
Ríkið, við á þeim tíma áttum
Landsbankann og ef
almenningur vissi um
þann hroka sem
stjórnendum Norður-
ljósa var sýndur væri
erfitt að gagnrýna
eignarhald Baugs-
manna á fjölmiðlum.
Nú eru nýir eig-
endur að bankanum,
mjög svo góð fjölmiðla-
lög í pípunum og málið
í réttum farvegi, von-
andi. Er því ekki best
að njóta sumarsins og
nýta tímann til þess að
endurskipuleggja hagkerfið og
stjórnarskrána?
Lýðræðið
Það er áhugavert hvernig lýðræðið
er skilgreint af hinum og þessum
drengjum og körlum sem nú kepp-
ast um að gera sig breiða, svo breiða
að það er hlægilegt.
Þegar þeim sömu gafst tækifæri
til þess að ræða við Jón Gerald um
ástæðu ákæru hans létu þeir sem
hann væri ekki til og einn í hópnum,
Ingvi Hrafn, marguppnefndi Jón
Gerald og kallaði hann Drullenberg-
er. Daginn áður hafði Ingvi Hrafn
að vísu selt veiðileyfi í Langá til
þeirra manna sem litu á Jón Gerald
sem svikara. Þarna tengdi Ingvi
Hrafn vitlausan mann við ranga við-
skiptablokk og kolvitlausan stjórn-
málaflokk. Sannleikurinn var sá að
veiðimennirnir og lögmenn Jóns
Geralds voru í sömu hreyfingu,
karlahreyfingu númer eitt en karla-
hreyfing númer tvö var í liði með
þeim sem Jóni Geraldi sóttu að.
Þreytandi?
Nú ryðjast innihaldslitlir frama-
gosar fram í fjölmiðlum og skilja
ekkert í því af hverju fjölmiðlar hafi
ekki grafist fyrir um mútugreiðslur
til mín og Jóns Geralds. Sannleik-
urinn, viskudrengir, er sá að Jón
Gerald neyddist til þess að ráða sér
lögmann sem vann sína vinnu vel og
fékk fyrir það lögmannslaun. Síðan
hefur ekkert heyrst í honum en Jóni
Geraldi tókst að halda sínu fyrirtæki
og greiða þeim sem hjálpuðu honum
til þess að leita réttar sín. Það var
enginn ykkar. Getur verið að mun-
urinn á ykkur og Jóni Ásgeiri sé að
þið gasprið frá ykkur allt vit í stað
þess að sækja fram? Að þið séuð í
raun huglausir og þorið ekki að
mynda ykkur sjálfstæðar skoðanir,
gagnrýna og lifa í efanum. Efinn er
uppspretta réttláts samfélags, ekki
sleikjugangur við ákveðna karla-
klíku en augljóslega ekki heldur
gallað bókhald.
Er það svo að fyrst Keikó er allur
þá þarf Jón Gerald og mig til? Væri
ekki nær að flytja inn nýjan Fisk?
Bókin
Sjálf hef ég ekki samþykkt neina
þögn um Baugsfeðga enda þekki ég
bara annan þeirra. Báðir eru mér
óviðkomandi. Ég hef alltaf sagt að
bókin mín snúist ekki um Jóhannes.
Ég hef gagnrýnt aðferðafræðina
og geri það enn. Ísland og íslenskt
efnahagslíf er mér hinsvegar mjög
hugleikið og hef ég kynnt mér það
rækilega síðan Planet Pulse varð
gjaldþrota.
Ég hef boðist til þess að koma í
Kastljós og ræða viðskiptalífið á Ís-
landi en greinilegt er að þess er ekki
óskað. Þeir sem ræða það lepja
margir hverjir upp viðtöl sem þeir
áttu við mig fyrir tveimur árum. Þá
fannst þeim ég bitur og hefnigjörn
en nú á að vera búið að múta mér.
Ég hef hinsvegar ekki samið um
neitt því tengt að klára ekki bókina
mína. Ég hef áhuga á hvorugri klík-
unni, forsetans eða forsætisráð-
herra, en ég hef áhuga á lýðræði.
Lýðræði sem hefur ekkert að gera
með þessa barnalegu hegðun sem
allsstaðar blasir við okkur. Við höf-
um hvorki fjárhagsleg né menning-
arleg efni á slíku bulli.
Um hvað snerist kæra Jóns Ger-
alds? Þegar mönnum finnst brotið á
rétti sínum leita þeir lögfræðiálits.
Þetta gerði hann og málaferli hóf-
ust. Ekkert heyrðist þá í Halli og fé-
lögum og enginn reyndi að skilja um
hvað málið snerist. Ekki heldur þeg-
ar samið var við Jim Schafer.
Jóni Geraldi tókst með aðstoð
vina að halda málaferlum áfram.
Fjölmiðlar höfðu ekki áhuga á hon-
um þá og nú er það of seint. Samn-
ingsaðilar skuldbinda sig til þess að
ræða ekki innihald samningsins!
Upplýsingaskylda fjölmiðla er mikil
en forðumst að niðurlægja fólk og
fjölskyldur, sársaukinn er nægur.
Réttarkerfið á að virka með eða án
fjölmiðla.
Samþykkjum fjölmiðlafrum-
varpið, það er gott fyrir almenning,
Baug, forsetann og Fréttablaðið.
Það gerir líka útgáfu bókarinnar
auðveldari.
Hallur, bókin,
Baugur og lýðræðið
Jónína Benediktsdóttir
svarar Halli Hallssyni ’Samþykkjum fjöl-miðlafrumvarpið, það er
gott fyrir almenning,
Baug, forsetann og
Fréttablaðið.‘
Jónína
Benediktsdóttir
Höfundur er íþróttafræðingur.
VIÐ SKEMMTUM okkur við
argaþras þessa dagana. Það nýj-
asta er hvernig haga skuli þjóð-
aratkvæðagreiðslu um fjölmiðla-
ögin og þá sérstaklega hversu
stórt hlutfall atkvæðisbærra
manna skal mæta á kjörstað til
að kosningin teljist lögmæt.
Sem stundum fyrr á þessum
miklu vígatímum erum við á villi-
götum. Það er óþarfi að velta
fyrir sér hlutfallstölum í þessu
sambandi. Það eina sem ráða-
menn verða að koma sér saman
um er hvernig auglýsa skal þjóð-
aratkvæðagreiðsluna og með
hversu löngum fyrirvara. Um
báða þessa þætti verður að ríkja
samhugur meðal stjórnar og
stjórnarandstæðinga.
Engar reglur á hins vegar að
setja um dugnað eða leti kjós-
enda að mæta á kjörstað. Rökin
fyrir þessu eru ósköp einföld. Ef
einstaklingur velur að sitja
heima á kjördag þá er hann um
leið, og vitandi vits, að afsala sér
áhrifum – og hann um það. Að
gefa honum eitthvert leti-vald yf-
ir hinum sem nenna að taka þátt
er með öllu óþolandi. Ég held í
sannleika sagt að það grafi bein-
línis undan lýðræðinu að gefa
letinni þátttökurétt í þóðarat-
kvæðagreiðslum, hvort sem þær
snúast um einstök mál, forseta-
embættið eða þingsæti.
Hin augljósa niðurstaða er því
að svo fremi að ríkið standi rétt
að tilkynningum um þjóðarat-
kvæðið þá er kosningin gild,
óháð fjölda þeirra er greiða at-
kvæði.
Jón Hjaltason
Þjóðaratkvæðagreiðslan;
hver er vandinn?
Höfundur er sagnfræðingur.