Morgunblaðið - 12.08.2004, Blaðsíða 28

MINNINGAR
28 FIMMTUDAGUR 12. ÁGÚST 2004 MORGUNBLAÐIÐ
✝ Helga IngibjörgPálsdóttir fædd-
ist í Reykjavík, 20.
maí, 1930. Hún lést
3. ágúst síðastliðinn.
Foreldrar hennar
voru Unnur Einars-
dóttir, f. 25. júlí
1908 og Páll Jó-
hannesson, verslun-
arstjóri, f. 15. októ-
ber 1897.
Helga varð stúd-
ent frá Menntaskól-
anum í Reykjavík
árið 1951. Ári
seinna giftist hún
eftirlifandi eiginmanni sínum,
Birni Sigurbjörnssyni, erfða-
fræðingi. Þau eignuðust eina
dóttur, Unni Steinu, lækni, f. 6.
janúar 1959. Hún er gift Kristni
Hauki Skarphéðinssyni, náttúru-
fræðingi, f. 1956. Börn þeirra
eru Björn, f. 1994 og Kristín
Helga, f. 1995.
Helga og Björn
fluttu til Winnipeg,
Manitoba í Kanada
árið 1952 og starf-
aði Helga þar til
1957 sem bókavörð-
ur við íslenska
bókasafn háskólans
í Manitoba. Þaðan
fluttu þau til Íþöku
í New York-ríki í
Bandaríkjunum og
heim til Íslands árið
1960. Árið 1963
fluttust þau til Vín-
arborgar í Austur-
ríki, en sneru aftur heim tæpum
12 árum síðar. Eftir 9 ára veru á
Íslandi fluttu þau aftur til Vín-
arborgar og komu svo alkomin
heim árið 1995.
Útför Helgu fer fram frá
Dómkirkjunni í dag og hefst at-
höfnin klukkan 13.30.
Hjartkær frænka mín, Helga
Ingibjörg Pálsdóttir, hefur kvatt
þennan heim eftir langvinn veikindi.
Við vorum bræðrabörn, hún árinu
eldri búandi í höfuðborginni, en ég
borgfirskt sveitabarn. Á uppvaxtar-
árum okkar dvaldi hún á hverju
sumri í sveitinni hjá foreldrum mín-
um, allt til 15 ára aldurs. En í þá
daga var það lenska að borgarbörn
færu til sveitardvalar á sumrin, enda
geisaði heimsstyrjöld og Ísland var
hernumið. Það var því lögð rík
áhersla á það af yfirvöldum í höfuð-
borginni að börn dveldu sem flest á
landsbyggðinni yfir sumartímann.
Ég minnist ánægjulegra æsku-
daga okkar Helgu í Norðurárdaln-
um, þar sem við lifðum við leik og
störf. Að barna sið lékum við okkur á
ýmsan máta, byggðum bú á „Bjall-
anum“ heima, bústofninn var heima-
fenginn, leggir, horn og kjálkabein
sem áttu að tákna hesta, kýr og kind-
ur og svo var heyjað handa bústofn-
inum. Á berjamó fórum við, veiddum
silung á færi í Merkjalæk niður á
engjum og sóttum kýr og hesta. All-
ar þessar ljúfu bernskuminningar
koma í huga minn að leiðarlokum.
Eftir fermingu kom að námsárum
okkar og dvaldi ég þá hjá foreldrum
hennar, þeim Unni og Páli, á vetrum
meðan á námi stóð. Þar var sem mitt
annað heimili og má því segja að við
Helga höfum verið sem uppeldis-
systkini í orðsins fyllstu merkingu –
enda var ávallt gott og traust sam-
band okkar á milli.
Á Ásvallagötu 37, þar sem foreldr-
ar hennar bjuggu lengst af, var öll-
um gestum og gangandi tekið af mik-
illi rausn, enda var móðir hennar
sérstök myndarkona í öllum hús-
verkum og matseld hennar rómuð
fyrir gæði. Og ekki dró húsbóndinn
úr gestrisninni með sinni rósemi og
ljúfmennsku.
Ég minnist Helgu og foreldra
hennar með virðingu og þakklæti
fyrir allt sem þau gerðu fyrir mig og
fjölskyldu mína. Þegar kemur að efri
árum þráir fólk að njóta ávaxtanna
af striti lífsins, en því miður auðn-
aðist frænku minni það ekki nema að
takmörkuðu leyti, þar sem heilsan
brast fyrr en varði.
Kæri Björn, Unnur Steina, Krist-
inn Haukur, Björn og Kristín Helga
– ég og fjölskylda mín sendum ykkur
okkar hjartans samúðarkveðjur.
Minningin lifir um góða konu.
Elís Jónsson.
Í æsku minni stóð mikill ljómi um
hjónin Helgu Pálsdóttur og Björn
Sigurbjörnsson yngsta föðurbróður
minn og svo hefur verið ávallt síðan.
Helga ólst upp í Vesturbænum,
lengst af var æskuheimilið á Ásvalla-
götu. Foreldrar hennar voru Páll Jó-
hannesson verslunarstjóri í Edin-
borg frá Klettstíu í Borgarfirði og
Unnur Einarsdóttir frá Eyri í Skötu-
firði, en móðurbróðir hennar var Jón
Baldvinsson þingmaður og verka-
lýðsforingi. Heimilið var kærleiks-
ríkt og hlýtt, þar var hófsemd og
gestrisni í fyrirrúmi.
Fyrstu skólaár Helgu voru í
Landakotsskólanum. Þar sem hinar
prúðu kaþólsku nunnur fluttu með
sér yfirþjóðlegan andblæ kristins
kærleika og trúar. Hamingjudagar
æskunnar voru margir í sveitinni hjá
frændfólkinu á Klettstíu í Norður-
árdal í Borgarfirði. Þar sem spóinn
vellir graut og þúfutittlingurinn
steypir sér í söng trillum yfir lítilli
stúlku sem rekur kýrnar eftir krók-
óttum stíg í döggvotu grasi. Á Klett-
stíu var Helga flest sumur í glaðvær-
um hópi þar var m.a Elís Jónsson
síðar vegaverkstjóri, sem var eins-
konar uppeldisbróðir Helgu, en þau
voru bræðrabörn.
Menntaskólaárin voru tími lær-
dóms og gleði.
Í menntaskólanum kynntist Helga
Birni lífsförunaut sínum og saman
áttu þau eftir að leggja land undir fót
og búa erlendis áratugum saman við
mikilvæg störf á alþjóðavettvangi.
Þau Björn og Helga héldu árið
1952 til Manitoba í Kanada þar sem
Bjössi stundaði nám í landbúnaðar-
vísindum. Helga skráði þá íslenska
bókasafnið við Manitobaháskóla og
varð fyrsti bókavörður þess sem var
þá stærsta safn íslenskra bóka utan
Íslands. Þar starfaði þá Finnbogi
Guðmundsson prófessor sem réð
hana til starfa, eftirmaður hans var
Haraldur Bersason. Safnið var allt í
kössum og óaðgengilegt en Helga
náði með dugnaði og harðfylgi að
skrá þetta stóra safn.
Á safninu vann hún við skrifborð
Stefáns. G. Stefánssonar Kletta-
fjallaskálds og mannvinar. Helga að-
stoðaði annað vesturíslenskt skáld
Guttorm J. Guttormsson við útgáfur
bóka hans og las yfir og leiðrétti.
Helga flutti fyrirlestra um íslenska
menningu, þjóðbúninga og þjóðhætti
á bókasafninu og birti greinar um
þjóðleg mál.
Í Kanada eru vetur kaldir og sum-
ur heit. Þar eru einhverjar stærstu
og öflugustu mýflugur sem til eru í
heiminum. Árin í Manitoba urðu
fimm. Þar áttu þau hauka í horni
sem voru Jakob Kristjánsson yfir-
maður hjá Kanadíska járnbrautar-
félaginu og Steina kona hans. Hann
vann við að hjálpa landnemum og
talaði 9 tungumál Hann var Eyfirð-
ingur en hún ættuð frá Seyðisfirði,
þau voru velgerðarfólk Bjössa og
Helgu og gengu þeim nánast í for-
eldra stað.
Í Manitoba voru þá um 50 þús-
undir íslenskumælandi, og að
minnsta kosti 5 kennarar Bjössa í
háskólanum töluðu íslensku. Ís-
lenska var einskonar „linga Franka“
samskiptamál mismunandi þjóða.
Þeir sem töluðu málið var fólk af ís-
lenskum ættum og aðrir sem notuðu
íslensku til samskipta sín í milli, af-
komendur Þjóðverja og Úkraínu-
manna og Sioux-indiánar. Íslensk
menning lifði meðal afkomenda land-
nemanna. Eitt sinn komu þau Helga
og Bjössi inn á kaffihús sem Kór-
eumaður rak í Winnipeg. Þar sátu
fimm eða sex menn við borð og
hnakkrifust á íslensku, þegar þau
komu nær heyrðu þau að deilt var
um Njálssögu. Mikil og góð sam-
skipti voru milli Íslendinga og ind-
íána. Steina, velgerðarkona Bjössa
og Helgu, talaði t.d. mál Sioux-in-
diána. Í höfuð þeirrar merkiskonu
skírðu þau einkadóttur sína, Unni
Steinu, en Unnar-nafnið hefur hún
frá ömmunum sínum tveimur.
Þau Helga ferðuðust vítt og breitt
um Kanada allt til Kyrrahafsstrand-
arinnar.
Eitt sinn er þau komu að vernd-
arsvæði indíána þurftu þau að fá
leyfi Sioux-höfðingja til þess að fá að
fara þar yfir. Leyfið fékkst og höfð-
inginn spurði þau að nafni. Þegar
hann heyrði að þau væru Íslending-
ar, fagnaði hann þeim og sagði á
góðri íslensku, „Íslendingar mega
ávallt fara hér um“. Hann hafði verið
alinn upp af afkomendum íslenskra
landnema.
Frá Manitoba héldu þau hjónin til
New York þar sem Björn lauk dokt-
orsprófi í erfðafræði. Þar fæddi
Helga þeim dótturina Unni Steinu. Í
Austurríki bjó fjölskyldan í á þriðja
tug ára, þar sem Björn starfaði sem
forstjóri hjá alþjóða matvælastofn-
uninni FAO og alþjóða kjarnorku-
málastofnuninni í Vín. Heimilið var
gestkvæmt og rómað menningar-
heimili.
Það gerðist að starfsmenn FAO í
Vín létu lífið við hættulegar aðstæð-
ur í þróunarlöndum. Þá var það
Helga sem tók að sér að aðstoða fjöl-
skyldurnar sem áttu um sárt að
binda og að hugga börnin.
Lífið flýgur hjá eins og örskot. Lít-
il stúlka sem rak kýrnar á Klettstíu í
döggvotu grasi er komin að leiðar-
lokum. Við óskum henni fararheilla í
þeirri ferð sem nú er hafin með elstu
ferðabæninni sem til er á íslensku og
stendur í Landnámu.
Mínar bið ek at munkareyni
meinalausan farar beina
heiðins haldi hárrar foldar
hallar drottinn yfir mér stalli.
Þorvaldur Friðriksson.
Við kveðjum í dag kæra vinkonu
okkar, Helgu Ingibjörgu Pálsdóttur,
sem fengið hefur hvíld frá erfiðum
lokakafla lífsgöngu sinnar.
Við hittumst í Menntaskólanum í
Reykjavík fyrir meira en hálfri öld,
komin sitt úr hverri áttinni. Þá þegar
bundumst við vináttuböndum við
þau Helgu Pálsdóttur og Björn Sig-
urbjörnsson, sem aldrei hefur borið
skugga á. Bekkjarsystkini okkar
urðu strax samstilltur hópur sem
vildi leggja sitt af mörkum til skól-
ans og félagslífsins. Þegar svo lang-
þráðu takmarki var náð og stúdents-
prófið í höfn 1951 dreifðist hópurinn
eðlilega því að margvíslegar og
áhugaverðar námsbrautir og við-
fangsefni voru í boði og hópurinn
framsækinn. Stúdentarnir frá MR
1951 voru ákveðnir í að halda hópinn
og þar gegndu þau Helga og Björn
stóru hlutverki.
Fyrr en varði voru þau Helga og
Björn heitbundin og gengu í hjóna-
band 1952. Framundan var fram-
haldsnám fyrst hér heima og síðan
erlendis.
Þau fylgdust að og meðan Björn
stundaði nám við Manitóbaháskóla
1952–57 gegndi Helga stöðu bóka-
varðar við háskólabókasafnið, en síð-
ar stundaði hún nám í bókasafns-
fræði við Háskóla Íslands. Þegar
Björn hélt svo áfram námi við Corn-
ell-háskóla fluttust þau til Íþöku og
þar fæddist þeim í janúar 1959
einkadóttirin Unnur Steina, sem
varð þeim mikill gleðigjafi og hvers
manns hugljúfi.
Eftir heimkomuna frá námi stóð
heimili þeirra ýmist í Reykjavík eða
Vínarborg eftir því hvar starfsvett-
vangurinn var á hverjum tíma. Við
áttum þess kost í nokkur skipti, af
ýmsu tilefni, að vera með þeim í Vín-
arborg. Var afar ánægjulegt að
fylgjast með velgengni þeirra og því
hversu virt og vel metin þau Helga
og Björn voru, frábærir fulltrúar Ís-
lands.
Við söknum Helgu úr hópnum
okkar þegar hún nú er fallin frá.
Þökkum henni áratuga vináttu og
tryggð við okkur og fjölskyldu okkar
og biðjum henni Guðs blessunar.
Við sendum vini okkar Birni, Unni
Steinu og eiginmanni hennar Kristni
og börnum þeirra samúðarkveðjur.
Sigrún og Matthías Á.
Mathiesen.
Um það bil, sem ég var að hefja
kennslu í íslenzku við Manitobahá-
skóla í Winnipeg á sjötta tug síðustu
aldar, komu þangað ung hjón, nýgift
heiman af Íslandi, Björn Sigur-
björnsson og Helga Pálsdóttir.
Björn varð búfræðingur frá Hvann-
eyri 1952, en hugði nú á nám í búvís-
indum við Manitobaháskóla, er hann
lauk með B.Sc. prófi 1956 og meist-
araprófi ári síðar. Tókust brátt góð
kynni með okkur.
Við bókasafn Manitobaháskóla
hafði lengi safnazt talsverður ís-
lenzkur bókakostur, einkum með
gjöfum Íslendinga vestra, en jafn-
framt var í lögum um árabil hér
heima, að safnið skyldi fá eintak
flests þess, er prentað var á Íslandi
og barst Landsbókasafni í svonefnd-
um prentskilum. Var háskólanum
vestra vandi á höndum að skrá og
hirða um þennan íslenzka bókakost,
svo að að honum nýttist sem bezt.
Lagði ég til að Helga Pálsdóttir yrði
ráðin til þessa starfs, og kom það sér
ekki sízt vel, þegar bókasafn skólans
var flutt í ný húsakynni haustið 1953.
Vann Helga þarna mjög þarft og
gott verk.
Að loknu doktorsprófi Björns við
Cornell-háskóla 1957 héldu þau
hjónin heim til Íslands, þar sem
Björn var ráðinn sérfræðingur í
jurtakynbótum við Búnaðardeild At-
vinnudeildar Háskólans.
Björn var seinna ráðinn til
áþekkra starfa við merkar stofnanir
í Vínarborg, og áttu þau Björn og
Helga heimili þar til 1974, er Björn
var settur forstjóri Rannsóknar-
stofnunar landbúnaðarins á Íslandi.
Á Vínarárunum fór Björn víða um
lönd til ráðuneytis um jurtakynbæt-
ur.
Fór Helga þá stundum með hon-
um, og var gaman að heyra hana
segja frá þeim ferðalögum. Ég heim-
sótti þau stundum í Vín og hélt síðan
sambandinu við þau, eftir að þau
komu alkomin aftur til Íslands til
margvíslegra starfa hér.
Ég minnist gamalla og nýrra
kynna við þau með miklu þakklæti
og votta Birni og dóttur þeirra og
fjölskyldu hennar innilega samúð við
fráfall Helgu.
Finnbogi Guðmundsson.
Eitt af undrafögrum sönglögum
Henry Purcell nefnist „Kveinstafir“
eða „Harmatölur“ („The plaint“, oft
hluti lagaflokksins „Music for a
while“). Þar er sungið á tregafullan
hátt um endalok tilverunnar. Lagið
endar svo: „Hún er farin, missir
hennar hryggir mig, og ég mun aldr-
ei hitta hana aftur.“ Þessi orð eiga
jafnt við í upphafi 21. og undir lok 17.
aldar.
Fyrir rúmum aldarfjórðungi
kynntist ég fyrst Helgu og Birni Sig-
urbjörnssyni, eftirlifandi manni
hennar. Vinátta okkar var innsigluð
vorið 1983 þegar ég var gestur
þeirra í Vínarborg vikum saman.
Betri gestgjafa er vart unnt að hugsa
sér. Þau voru samhent, skemmtileg
og óþreytandi við að ljúka upp lukt-
um dyrum í framandi veröld. Þetta
var upphafið á seinna úthaldi þeirra í
Vínarborg, borg sem skipaði svo
stóran sess í lífi þeirra og Unnar
Steinu, einkadóttur þeirra. Gestrisni
þeirra gerði það að verkum að ég tók
strax ástfóstri við þessa þunglyndis-
legu borg á bökkum Dónárfljóts, en
mestu skipti þó vinátta þeirra
beggja. Samband Björns og Helgu
auðkenndist af gagnkvæmri virð-
ingu og ást sem hafði ekki kulnað frá
því í menntaskóla. Heimilisbragur-
inn við Kahlenberghæð í Vínarborg
eða í vesturbæ Reykjavíkur bar
þessu glöggt vitni. Þau dvöldu mik-
inn hluta ævi sinnar á erlendri
grundu en Ísland var samt alltaf
skammt undan. Þau unnu landi sínu
og voru glæsilegir fulltrúar þess.
Helga er farin. Hún var orðin södd
lífdaga og þreytt á fylgikvillum
læknavísinda og tækni sem höfðu
framlengt líf hennar. Hún geislaði
samt ætíð frá sér hlýju og mann-
gæsku er maður hitti hana. Það við-
mót er greypt í huga mér. Ég er
þakklátur fyrir að hafa átt hana að
vini.
Skúli Sigurðsson.
Það virtist langt á milli Reykjavík-
ur og Vínarborgar þegar ég fór
þangað til náms tvítug að aldri. Þar
var fátt um landa og ekki var hringt
heim eða að heiman nema líf lægi við.
Fyrstu jólin að heiman voru held-
ur dapurleg. Eftir aðfangadags-
kvöldmat hringdi ég til Björns og
Helgu til þess að óska gleðilegra jóla
og var umsvifalaust boðin í kvöld-
kaffi. Heimþráin sem hellst hafði yfir
mig hvarf um leið. Að vera með
Helgu, Birni og Unni Steinu var eins
og vera komin heim í birtu og yl.
Heimili Helgu og Björns í Vínar-
borg var griðar- og gleðistaður okk-
ar stúdenta. Þar var alltaf mikið
sungið, Björn spilaði á gítarinn og
þau kunnu ógrynnin öll af lögum og
textum.
Við hittum íslenska og erlenda vini
þeirra og ættingja sem gaman var að
kynnast. Oft vorum við leyst út með
gjöfum sem komu sér vel fyrir fá-
tæka stúdenta. Og ef Helgu grunaði
að meira þyrfti til var hún ekki lengi
að finna ráð. Hún mælti með mér
sem barnfóstru við vini sína og fékk
mig meira að segja til þess að kenna
á píanó þrátt fyrir afar takmarkaða
hæfileika á því sviði. Þau hjón létu
sig velferð allra íslenskra stúdenta
varða. Nýir landar í Vín sem þurftu á
aðstoð að halda þurftu ekki lengra að
leita.
Ég er þakklát fyrir að hafa átt
Helgu að vini til þess að leiða mig á
mínum mikilvægustu skrefum til
fullorðinsára. Hún var mér fyrir-
mynd, alltaf glæsileg og ljúf í lund.
Og svo einstaklega lagin við að sefa
stórar og smáar sorgir undurblíðri
röddu. Lagið um hana Hönnu litlu
sem við sungum svo oft mun alltaf
minna mig á Helgu. Hún var sann-
kallaður „vorsins álfur meðal
blóma“.
Sigríður Ella Magnúsdóttir.
Það er með miklum söknuði sem
við hér í Vínarborg kveðjum Helgu
hinsta sinni. Hún átti mjög marga
vini hér, fólk frá öllum heimshornum
auk Íslendinga.
HELGA INGIBJÖRG
PÁLSDÓTTIR
Ástkær sambýlismaður minn, faðir okkar, afi
og sonur,
PÉTUR SVAVARSSON
tannlæknir,
Meistaravöllum 15,
lést á Landspítala háskólasjúkrahúsi mánu-
daginn 9. ágúst.
Útförin fer fram frá Dómkirkjunni í Reykjavík
miðvikudaginn 18. ágúst kl. 10.30.
Auður Ragnarsdóttir,
Pétur Jóhann Pétursson,
Ingibjörg Hanna Pétursdóttir,
Hrafnhildur Pétursdóttir,
Ólöf Bolladóttir,
Nina Mijnen,
Hanna Pétursdóttir.