Morgunblaðið - 26.01.2005, Qupperneq 20

20 MIÐVIKUDAGUR 26. JANÚAR 2005 MORGUNBLAÐIÐ
DAGLEGT LÍF
Opnunartími:
11-18:30 mán-fös
10-18 lau / 13-17 sun.
Skútuvogi 2, sími 522 9000 • www.expert.is
Samsung SGH-X450
fallegur 3 banda
sími með
hágæða skjá
NEVER TURN YOUR MATTRESS AGAIN
Technology so advanced, it´s
TURN-FREE
Amerískar
lúxus heilsudýnur.
ÚTSALA - ÚTSALA
TURN-FREE
Verð frá 72.000.-
Dýnusett frá kr. 59.000
Skipholt 35
Sími 588 1955
www.rekkjan.is
Úrsmíðaverkst. Halldórs Akureyri • Afreksmaðurinn
Georg V. Hannah í Keflavík • Útilíf • Markið • Hreysti • Töff
hlaup.is • Guðmundur B. Hannah Akranes • Töff • Örninn
Sími: 565 1533 • www.polafsson.is
púlsmælar hjálpar þér að
ná settu marki
Sýklalyfjanotkun barna á Ís-landi hefur sl. tíu ár minnk-að um þriðjung, samkvæmtniðurstöðum rannsóknar á
2.700 börnum á fjórum stöðum á
landinu. En sýkingar og vandamál
tengd sýklalyfjum er stærsta heil-
brigðisvandamál barna hér á landi
sem annars staðar í hinum vestræna
heimi, að sögn Vilhjálms Ara Arason-
ar, heimilislæknis í Hafnarfirði, sem
unnið hefur að rannsókninni undan-
farinn áratug. Að rannsókninni hafa
staðið heimilislæknisfræðideild HÍ,
sýklafræðideild LSH og Landlækn-
isembættið, en henni var ætlað að fá
skýra mynd af sýklalyfjaávísana-
venjum heimilislækna og ónæmis-
þróun helstu sýkingarvalda bakteríu-
sýkinga barna á Íslandi sl. tíu ár.
Rannsóknin var framkvæmd árin
1993, 1998 og 2003 á eins til sex ára
gömlum börnum í Hafnarfirði, Vest-
mannaeyjum, Bolungarvík og á
Egilsstöðum og nágrenni. Í hvert
skipti voru skoðuð um 900 börn,
sýklaræktanir teknar úr nefkoki og
sýklalyfjaávísanir barna og ástæður
þeirra skoðaðar sl. tólf mánuði í
sjúkraskýrslum og með spurninga-
listum til foreldra. Jafnframt var
kannaður skilningur foreldra á skyn-
samlegri sýklalyfjanotkun. Þátttaka í
rannsókninni var góð á öllum stöð-
unum eða yfir 80%.
Þó komið hafi í ljós að sýklalyfja-
notkun barna hafi minnkað í heildina
um þriðjung á undanförnum tíu ár-
um, er mikill munur á ávísunum til
barna eftir landssvæðum, en þar sem
best lætur, á Egilsstöðum, hefur
notkunin minnkað um tvo þriðju á
tímabilinu og er þrisvar sinnum
minni nú samanborið við Vestmanna-
eyjar þar sem sýklalyfjanotkun reyn-
ist mest. Í meira en helmingi tilfella
er sýklalyfjanotkunin vegna mið-
eyrnabólgu. Breiðvirk sýklalyf eru
notuð í um 80% tilvika í Vestmanna-
eyjum, en aðeins í 35% tilvika á Egils-
stöðum. Er þróunin í Eyjum sérstakt
áhyggjuefni að mati Vilhjálms Ara.
Sýklalyfin á eyrnabólgur
„Sýklalyfjaónæmi er orðið ein af
stærstu heilbrigðisógnum heimsins í
dag, en sýnt hefur verið fram á sterk
tengsl þess og sýklalyfjanotkunar,
segir Vilhjálmur Ari. „Sýklalyfja-
ónæmi þýðir að ekki er hægt að með-
höndla sýkingar á öruggan hátt sem
er alvarleg þróun. Ný og öflug sýkla-
lyf eru ekki í augsýn. Miðeyrnabólg-
ur er langalgengasta orsök sýkla-
lyfjanotkunar meðal barna og ein
algengasta orsök læknisheimsókna
þeirra.
Læknar hafa verið hvattir m.a. í
leiðbeiningum heilbrigðisyfirvalda að
meðhöndla ekki vægar miðeyrna-
bólgusýkingar, sem geta lagast af
sjálfu sér með sýklalyfjum, s.s. vægar
miðeyrnabólgur, vegna hættu á frek-
ara lyfjaónæmi helstu sýkingarvalda.
Ef sýklalyf eru valin, ætti að nota
sem þröngvirkust lyf, sem hafa sem
minnst áhrif á eðlilega sýklaflóru lík-
amans. Áhersla hefur verið lögð á að
auka fræðslu og skilning almennings
á skynsamlegri notkun sýklalyfja og
að lyfin virki ekki gegn veirusýking-
um s.s. kvefi og flensum, en því miður
er oftar en ekki gripið til „oflækning-
anna“ í þeim þjóðfélagshraða, sem
nútímamaðurinn lifir og hrærist í og
sú þróun getur vissulega haft alvar-
legar afleiðingar í för með sér bæði
fyrir barnið og þjóðfélagið í heild.“
Margföld áhætta eftir kúr
Sýnt hefur verið fram á í öllum þrem-
ur áföngum rannsóknarinnar að
sýklalyfjanotkuninni fylgir fjór- til
fimmfalt aukin áhætta á að börn
smitist af pensillín-ónæmum
pneumokokkum, en pneumokokkar
eru algengasti bakteríusýkingar-
valdur manna. Þetta samsvarar því
að um 15–20% barna, sem fengið hafa
sýklalyf innan átta vikna á Íslandi,
smitast af pensillín-ónæmum
pneumokokkum af svokölluðum
spænsk-íslenskum stofni sem eru
ónæmir fyrir flestum gerðum sýkla-
lyfja. Stofninn var í um 18% sýna á
Egilsstöðum 1998 en fannst þar ekki í
vor. Svipaða sögu er að segja um Bol-
ungarvík. Á öðrum stöðum er um
verulega fækkun að ræða.
Rannsóknin leiddi líka í ljós að for-
eldrar eru líklegri til að sækjast eftir
sýklalyfjameðferð, jafnvel gegn kvefi,
ef þeir hafa áður fengið slíka meðferð
fyrir barnið sitt. Foreldrar á Egils-
stöðum reyndust hins vegar sér betur
meðvitandi um afleiðingar ofnotkun-
ar á sýklalyfjum hvað við kemur
hættu á auknu sýklalyfjaónæmi og
voru tilbúnari að bíða með sýklalyfja-
gjöf gegn vægum sýkingum svo sem
vægri miðeyrnabólgu fyrir börnin
sín. „Sýnir það mikilvægi fræðslu í
læknisviðtali. Gefa þarf sjúklingum
tíma til útskýringar frekar en að
leysa oftast vandamálin með sýkla-
lyfjaávísunum,“ segir Vilhjálmur Ari.
Þriðjungur barna fær rör
Vandamál tengd eyrnabólgu barna
eru mikil hér á landi ef ráða má af
tíðni rörísetninga í hljóðhimnur, segir
heimilislæknirinn. „Um þriðja hvert
barn fær rör í hljóðhimnu hérlendis
sem er margfalt meira en þekkist hjá
öðrum þjóðum, t.d. má nefna að um
4% barna fá rör í eyra í Bandaríkj-
unum og allt að 10% barna á hinum
Norðurlöndunum, þar sem rörísetn-
ingar eru flestar. Í íslensku rann-
sókninni kom í ljós að minnst algengi
röra í hljóðhimnum var á Egilsstöð-
um þar sem slíkum aðgerðum hafði
fækkað úr 26% árið 1998 í 17% árið
2003. Flestar voru rörísetningarnar í
Vestmannaeyjum þar sem aðgerðum
fjölgaði á sama tíma úr 35% í 44%.“
Þegar tíðni rörísetninga lækkar á
sama tíma og tíðni meðhöndlaðrar
eyrnabólgu með sýklalyfjum minnk-
ar, benda niðurstöður til þess að
„eyrnaheilsa“ barna á Héraði sé síst
verri en annars staðar á landinu þrátt
fyrir minni sýklalyfjanotkun, þvert á
móti virðist hún betri. Spurningar
vakna því hvort ein meðhöndluð sýk-
ing með sýklalyfjum auki á einhvern
hátt líkurnar á annarri sýkingu í kjöl-
farið og þá á endurtekna meðhöndl-
un. Rannsóknin sýndi heldur ekki
fram á að börn með rör fengju minna
af sýklalyfjum en önnur börn. Niður-
stöðurnar útiloka þó alls ekki þann
möguleika að ákveðnum hópi barna
gagnist rör þó sá hópur sé vandfund-
inn, að sögn Vilhjálms Ara.
Allt að fimmfaldur munur reyndist
á tíðni tóbaksreykinga á heimilum
barna á Egilsstöðum, þar sem tíðnin
var tæplega 5%, miðað við 18–27% á
hinum stöðunum þremur. Mestar
voru reykingarnar í Eyjum. Þótt ekki
sé sýnt fram á beint orsakasamband
milli sýklalyfjanotkunar barna og
reykinga á heimilum í rannsókninni,
hafa aðrar rannsóknir sýnt fram á
tengsl þar á milli. Niðurstöðurnar
vekja engu að síður upp spurningar
um menningarlega ólík samfélög á Ís-
landi er kemur að málefnum heilsu-
gæslunnar og forvarna.
Vanda þarf til verka
Þegar Vilhjálmur Ari er að lokum
beðinn um að meta hvernig standa
megi betur að algengustu vanda-
málum í heilsuvernd svarar hann að
læknar þurfi að vanda vel til verka
þegar lagt sé mat á nauðsyn sýkla-
lyfjameðferðar og þegar sú leið væri
valin, ætti að beita eins þröngvirkri
lyfjameðferð og kostur væri. „Þannig
er hægt að sporna gegn útbreiðslu
pensillín-ónæmra bakteríustofna í
landinu. Vísbendingar eru einnig um
að fækka megi endurteknum eyrna-
bólgum og rörísetningum ef sýklalyf-
in eru notuð skynsamlega.
Við eigum að leggja áherslu á
gæðaþjónustu, sem miðar að því að
heilbrigðisstarfsfólk gefi sér nægan
tíma með sjúklingum til almennrar
sjúkdómsfræðslu. Uppbygging heil-
brigðiskerfis sem byggist á skyndi-
lausnum er varasöm og óþarfa lyfja-
ávísanir auka á heilbrigðiskostnað og
leiðir til óöryggis sjúklinga um eigið
heilsufar. Óhófleg lyfjaneysla getur
jafnframt hæglega leitt til alvarlegra
afleiddra heilbrigðisvandamála með
tilheyrandi kostnaði séu lyf notuð
óskynsamlega.“
 HEILSA|Sýkingar og vandamál tengd sýklalyfjum stærsta heilbrigðisvandamál barna í hinum vestræna heimi
Sýklalyf skal nota skynsamlega
Aukin fræðsla getur skilað sér í minni sýklalyfjanotkun.
Læknar ættu að hugsa sig tvisvar um áður en
sýklalyfjameðferð er beitt á sýkingu sem lagast
kann af sjálfu sér. Vilhjálmur Ari Arason
heimilislæknir segir Jóhönnu Ingvarsdóttur að
varast beri oflækningar og skyndilausnir.
join@mbl.is
Morgunblaðið/Þorkell
Sýkingar og vandamál tengd sýklalyfjum eru stærsta heilbrigðisvandamál
barna hér sem annars staðar á Vesturlöndum, segir Vilhjálmur Ari Arason.