Morgunblaðið - 06.06.2005, Qupperneq 16

Fjölvítamín fyrir börn
KARON HF. hefur hafið innflutning á fjöl- og C-vítamíni sem hannað er
sérstaklega fyrir börn og unglinga. Vítamínið er í formi gúmmíbjarna sem
auðvelt er að fá krakka til að borða. Kassinn af vítamíni inniheldur mán-
aðarskammt og er hver dagskammtur pakkaður í lítinn poka sem inniheld-
ur 5 birni og því ekki hætta á að börnin borði meira en dagskammt í einu.
Birnirnir eru einungis með náttúrulegum litar- og bragðefnum.
 NÝTT
16 MÁNUDAGUR 6. JÚNÍ 2005 MORGUNBLAÐIÐ
DAGLEGT LÍF | HEILSA
Lið-a-mót
FRÁ
Extra sterkt
H
á
g
æ
ð
a
fra
m
le
ið
sla
Nr. 1 í Ameríku
APÓTEK OG HEILSUBÚÐIR
Góð heilsa - Gulli betri
Ávorin hópast börnin okkar útá hjólabretti, línuskauta,hlaupahjól og reiðhjól.
Nú er því rétti tíminn til að fræða
börnin um það hversu mikilvægt er
að nota réttan öryggisbúnað – alltaf!
Við hönnun á hjólreiðahjálmi er
tekið tillit til þess að börn geti notað
hann á fleiri farartæki en reiðhjól.
Hjólreiðahjálminn er því hægt að
nota á öllum þessum farartækjum og
engin ástæða til að fjárfesta í mörg-
um gerðum hjálma. Mjög mikilvægt
er að nota einungis viðurkennda
hjálma en þeir bera merkinguna CE.
En hafi barnið ekki notað hjálm-
inn lengi þarf að byrja á því að kanna
hvort hann passi ennþá. Einnig er
mikilvægt að kanna ástand hjálms-
ins; hvort hann sé illa farinn eftir að
hafa t.d.verið hent oft í gólfið eða
verið skemmdur á annan hátt.
Nýr hjálmur keyptur
Við kaup á nýjum hjálmi er mik-
ilvægt að barnið komi með í versl-
unina. Best er að mæla ummál höf-
uðsins en það er gert yfir breiðasta
hluta þess. Stærðir hjálma hlaupa
alltaf á 5–6 cm. Miðstærð af hjálmi
er 53–58 cm og hann passar þá fyrir
barn sem er með höfuðmálið 54–56
cm.
Þegar börnin eru á hjólabrettum
og línuskautum er mikilvægt að þau
noti einnig úlnliðshlífar, hnéhlífar og
olnbogahlífar en þær koma í veg fyr-
ir að bein brotni. Þessi öryggisbún-
aður á einnig að vera CE merktur.
Á hlaupahjólinu er einnig gott að
nota olnbogahlífar og hnéhlífar og
úlnliðshlífar ef hægt er að koma því
við. Mikilvægt er að hlaupahjólin séu
stillt í rétta hæð fyrir barnið. Still-
ingin er rétt þegar barnið er með
olnbogana bogna í mittishæð. Það
getur verið hættulegt ef stýrið er of
hátt, sér í lagi ef barnið fellur fram
fyrir sig og fær þá stýrið í magann.
Foreldrar þurfa að fylgjast með
ástandi hlaupahjóla, reiðhjóla, línu-
skauta og hjólabretta því mörg slæm
slys má rekja til þess að búnaðurinn
var bilaður.
Afar mikilvægt er að foreldrar
brýni fyrir börnum sínum að vera
ekki að leika sér á umferðargötum.
Frekari upplýsingar um allan
þennan búnað, ásamt skýringar-
myndum, eru á heimasíðu Lýð-
heilsustöðvar: www.lydheilsustod.is,
undir Árvekni-slysavarnir barna.
 HOLLRÁÐ UM HEILSUNA | Lýðheilsustöð
Hjálmar og annar
öryggisbúnaður
Morgunblaðið/Ómar
Með hjálminn á fleygiferð við Nauthólsvík.
Herdís L. Storgaard
verkefnastjóri á Lýðheilsustöð.
Trefjar eru í raun veggirplöntufrumunnar og eruþeir ómeltanlegar manns-líkamanum. Þær fara því
í heilu lagi ofan í þarmana, en í
þarmaflórunni bíða þeirra góðvilj-
aðar bakteríur sem geta brotið
þær niður. Við það myndast ýmis
efnasambönd, eins og t.d. stuttar
fitusýrur sem nýtast frumum rist-
ilsins beint, en fara líka inn í blóð-
rásina og til annarra frumna lík-
amans og lifrarinnar.
Til eru tvenns konar trefjagerð-
ir, sem báðar hafa jákvæð áhrif á
líkamsstarfsemina. Þær vatnsleys-
anlegu, eins og hafrar, ávextir,
grænmeti og baunir, hafa áhrif á
blóðfitu og blóðsykur, og þær
óvatnsleysanlegu, gróft ósætt
morgunkorn, gróft brauð, hýð-
ishrísgrjón og heilhveitipasta
tengjast fremur heilbrigði melting-
arkerfisins.
Af öllum kostum trefjanna má
kannski nefna fyrst að trefjarnar
hjálpa til við að halda líkams-
þyngdinni innan eðlilegra marka.
Þær gefa nefnilega mikla mett-
unartilfinningu. Bæði á meðan
borðað er, en einnig langvarandi
mettunartilfinningu sem hindrar
stöðugt nart yfir daginn. Sem og
leiðir til þess að við borðum minna.
Er hægðatregða að angra þig?
Allt of margir þjást af hægða-
tregðu og leysa vandamálið oftar
en ekki með lyfjum. En með því að
neyta trefjaríkrar fæðu í hæfileg-
um skömmtum jafnt og þétt yfir
daginn og drekka vatn með mat og
á milli mála má hindra hægða-
tregðu og sömu þættir draga úr
einkennum sem þegar eru til stað-
ar.
Þær trefjar sem hafa hvað mest
og best áhrif á magatæminguna
eru svokölluð „lignin“ sem finnast
helst í hýði utan af heilu korni og
kallast klíði. Ástæðan er sú að
þessi tegund trefja dregur í sig
mikinn vökva sem leiðir til þess að
hægðirnar verða mjúkar og fara
því hratt í gegnum þarmana.
Allar fæðutegundir sem innhalda
heilt korn innihalda þessa trefja-
tegund. Leiðbeinandi skammtur af
trefjum fyrir fullorðinn einstakling
yfir daginn er á bilinu 25–35 g fyrir
heilbrigða fullorðna einstaklinga.
Til að ná þeim mætti mæla með All
bran eða hafragraut í morgunmat,
epli eða peru í morgunkaffinu, sal-
atbar í hádeginu eða samloku úr
grófu brauði með grænmeti, ban-
ana og trópí í kaffitímanum, græn-
meti og brúnum hrísgrjónum eða
heilhveitipasta með kvöldmatnum.
Mátulegt magn af trefjum
Fyrir börn horfir málið þó öðru-
vísi við. Fyrir barn sem er að vaxa
væri slíkt magn of hátt af þeirri
einföldu ástæðu að mjög trefjaríkt
fæði er mun orkusnauðara en sam-
bærilegt magn af trefjasnauðum
mat. Mjög trefjaríkur matseðill
barns sem er að vaxa gæti af þess-
um sökum leitt til þess að barnið
fengið ekki næga orku né næg
næringarefni þar sem það kæmist
ekki yfir að borða allt það magn af
mat sem það þyrfti til að mæta
þörf sinni.
Í þessu felst að á trefjaríka disk-
inum er mun meira magn sem ekki
meltist og skilar því ekki hitaein-
ingum inn í líkamann. Því er hag-
stætt fyrir þá sem þurfa að grenn-
ast en eiga erfitt með að minnka
magnið sem þeir borða að hafa
mjög trefjaríkt fæði á matseðlinum
sínum yfir daginn og alla daga,
samhliða því að drekka vel af vatni.
Næg trefjaneysla hefur ekki
hvað mest að segja fyrir eldri
borgara. Ástæðan er sú að að jafn-
aði hreyfa þeir sig minna en yngra
fólk, og því er hreyfingin á melt-
ingarveginum minni sem leitt get-
ur til hægðatregðu. Orkuþörf
þeirra er einnig minni en hjá yngra
fólki og offita og sykursýki oft til
staðar. Því er trefjaríkt fæði mik-
ilvægt til að stemma stigu við of
mikilli orkuinntöku og aukinni of-
fitu sem því fylgir og í framhaldi af
því aukin hætta á sykursýki.
Meiri orka og betri framtíð
Ef trefjar eru af skornum
skammti er hætta á að úrgangsefni
safnist fyrir í ristlinum og stöðvist
þar. Þetta getur valdið miklum
óþægindum og verkjum. Rann-
sóknir hafa einnig sýnt að skort-
urinn getur aukið líkurnar á
krabbameini. Það stafar af því að
trefjarnar hraða flutningi á ómelt-
anlegum fæðuhlutum niður melt-
ingarveginn og út úr líkamanum.
Þannig styttist sá tími sem ómelt-
anleg efni og úrgangur safnast fyr-
ir í meltingarveginum og kemur
því í veg fyrir að þau valdi skaða á
frumunum sem síðar gæti leitt til
frumubreytinga.
Trefjar hafa einnig óumdeil-
anlega áhrif á blóðsykurinn og
valda því að blóðsykur þess sem
neytir þeirra samhliða öðrum kol-
vetnum hækkar hægar en ef
trefjarnar væru ekki til stað-
ar. Trefjar hægja á melting-
unni svo aukning glúkósa í
blóðrásinni verður hægari,
en það hefur áhrif á fram-
leiðslu og losun insúlíns og
niðurstaðan verður jafnari
blóðsykur, og þar með jafnari
orka yfir allan daginn.
Hins vegar eru áhrifin sem
trefjarnar hafa á blóðfituna
ekki jafn augljós. Trefjarnar
virka sem nokkurs konar suga á
kólesteról og gallsölt í þörm-
unum, bindast þeim og skila út
með hægðum. Haframjöl og hafra-
klíð eru árangursríkust í því til-
felli, en gallinn er að það þarf tölu-
vert mikið magn af þessum trefjum
til að ná fram áhrifunum. Einnig er
talið að hinar stuttu fitusýrur
hindri jafnvel framleiðslu á blóð-
fitu í lifur.
Af þessu má sjá að trefjar eru
hvaða heilbrigða líkama nauðsyn,
en eitt ráð þó að lokum: Þegar þið
aukið trefjaneysluna, hafið þá bak
við eyrað að borða einnig fæðu
með járni og sinki í, því það eru
efni í trefjunum, kölluð fítöt, sem
bindast þessum mikilvægu stein-
efnum og flytja út úr líkamanum
samhliða öðrum úrgangsefnum.
 NÆRING | Trefjar
Öll vitum við að gildi trefja fyrir heilbrigði manns-
líkamans er verulegt. En hvað eru trefjar og hvers
vegna eru þær okkur svona hollar?
Nauðsynlegt heilbrigðum líkama
hilo@mbl.is
 HEILSA
Ástæðan slæm efnaskipti?
„SLÆM“ efnaskipti geta verið
skýringin á því að fólk sem aldrei
hefur reykt og hefur ekki of mikið
kólesteról í blóðinu, getur myndað
fitulag inni í æðunum. Á fréttavef
MSNBC kemur fram að fituhrörnun
eins og fyrirbærið er nefnt er meg-
inorsök hjarta- og æðasjúkdóma og
getur aukið hættu á hjartaáfalli.
Vísindamenn við háskólasjúkra-
húsið í St. Louis hafa komist að því
að óvenjuleg efnaskipti í æðaveggj-
unum geta leitt til fituhrörnunar.
Þeir álykta sem svo að „slæm“ efna-
skipti geti leitt til bólgu í æðaveggj-
unum og aukið líkur á hjartaáföll-
um.
Niðurstöðurnar fengust úr til-
raunum á músum og er greint frá
þeim í vísindatímaritinu Nature.
Vísindamennirnir segja að með því
að breyta efnaskiptunum væri hægt
að meðhöndla eða fyrirbyggja þetta
ástand. Það væri e.t.v. hægt með
því að auka hlut nauðsynlegra fitu-
sýra í mataræðinu. Fiskur, skel-
fiskur, sojaolía, graskersfræ, lauf-
grænmeti og valhnetur eru t.d. rík
af omega-3 og omega-6 fitusýr-
unum sem um ræðir.