Morgunblaðið - 12.06.2005, Síða 28

28 SUNNUDAGUR 12. JÚNÍ 2005 MORGUNBLAÐIÐ
S
tarfssvið UNESCO er vítt.
Stofnunin fjallar um mennta- og
menningarmál, vísindi og fjöl-
miðla.
„Mörg af málum UNESCO
eru gríðarlega stór og snerta alla
afkomu okkar í veröldinni,“ segir
Sveinn Einarsson. Hann var kos-
inn í aðalstjórn árið 2001 og hefur síðan þá eytt
um þriðjungi ársins í París. Stjórnarsetu Sveins
lýkur í október á allsherjarráðstefnu UNESCO.
Læsi fyrir árið 2015
„Stærsta mál samtakanna er á sviði mennt-
unar – að útrýma ólæsi í veröldinni. Ólæsið er
undirrót fátæktar,“ segir Sveinn. Hann bendir á
að kynin hafi ójafnt aðgengi að menntun. Marg-
falt fleiri konur en karlar séu ómenntaðar.
„UNESCO var falið að útrýma þessari mis-
munun og stofnunin setti sér að koma á læsi í
heiminum fyrir árið 2015. Það er ekki víst að
þetta takist. Satt að segja eru því miður líkur á
að þetta mistakist. Hins vegar er ljóst að til-
raunin fæðir af sér eitthvað jákvætt og að
ástandið muni batna,“ segir Sveinn.
– Hefur það skánað?
„Já, það hefur gert það. Í þrjátíu til fjörutíu
ríkjum hefur þetta orðið til þess að hækka pró-
sentutölu þeirra sem eru læsir um 30–40%.“
Tengt átaki UNESCO urðu ríki heims að fara
í saumana á menntunarkerfi sínu. 30 manna
nefnd var sett saman hér á landi. Ísland kom vel
út en eitt af því sem talið var mega bæta var ný-
búakennsla.
Listin er fyrir fólkið
Sveinn segist alltaf hafa haft tilhneigingu til
að vera í „veraldarbjörgunarsveitinni“ eins og
hann orðar það.
„Ég held að það sé engin tilviljun að ég hafi
hafnað hjá UNESCO. Ég hef kunnað vel við
mig í stjórninni og hefði ekki farið út í þetta
nema vegna þess að ég hef áhuga á því. Ég
starfaði í leikhúsi lengst af og býst við að þeir
sem fylgst hafi með mér þar, hafi orðið þess var-
ir að mér er ekki nóg listin fyrir listina. Ég tel
listina eiga að vera fyrir fólkið. Sé hún það er
hún eitthvað í líkingu við það sem fram fer hjá
UNESCO.“
Það kostaði vinnu að koma manni inn í að-
alstjórnina fyrir fjórum árum og Ísland háði
skipulega kosningabaráttu. Sveinn náði kosn-
ingu með glæsibrag. Það liggur beint við að
spyrja hvort hann sé ánægður með árangurinn.
„Já, að mörgu leyti. Ég er ánægður því að
rödd Íslands er í dag virt á þessum vettvangi.
Við höfum lagt ýmislegt af mörkum og haft
skýrar skoðanir sem hafa haft áhrif á stefnu
samtakanna. Mér þykir ánægjulegt að Ísland
taki sjálft sig alvarlega og sé tekið alvarlega.“
– Hvað áttu við með skýrum skoðunum?
„Menningarleg fjölbreytni er eitt af stóru
málunum hjá UNESCO. Tungumálin eru eitt af
grundvallaratriðunum varðandi hana. Við höf-
um krafist þess að tungumálum sé sinnt með
ákveðinni stefnumótun í aðalstöðvunum. Við
höfum farið fram á að sett verði á laggirnar sér-
stök skrifstofa sem beri ábyrgð á þessu og sam-
ræmi öll þau verkefni þar sem tungumál skipta
máli. Við höfum fengið mikinn stuðning frá öðr-
um þjóðum varðandi þetta. Af málapólitík okk-
ar, sem sumir vilja meina að hafi verið of þröng,
helgast meðal annars að litið er á okkur sem sér-
fræðinga í að halda tungumáli lifandi. Þessi póli-
tík, þótt hún sé reyndar aðeins farin að láta á
sjá, hefur þótt merkileg.“
Siðareglur í lífvísindum
Sveinn segir íslensku nefndina einnig hafa
lagt sig fram í baráttunni gegn ólæsi.
„Á seinustu tveimur stjórnarfundum höfum
við bent á leiðir til að stofnunin haldi sér betur
við efnið. Við höfum krafist þess að tímaáætlun
sé sett saman og viljum að skýrt sé hvaða verk-
efni sé um að ræða, hverjir komi að því og við
hvaða tímamörk sé miðað. Samstarfskona mín
Guðný Helgadóttir hefur staðið í götuvíginu
varðandi þetta, ásamt fulltrúa frá Bretlandi og
Ástralíu.“
Eitt af því sem heyrir undir UNESCO eru
siðareglur innan vísinda. Verið er að útbúa sátt-
mála um reglur í lífvísindum.
„Íslendingar hafa lagt talsvert af mörkum í
þessum efnum. Vegna Íslenskrar erfðagrein-
ingar hófum við snemma að ræða þessi mál hér
á landi. Þótt við enduðum ekki með lagasetn-
ingu, eins og margir gerðu sér vonir um, varð til
þekking í rökum og mótrökum. Þegar umræðan
hófst annars staðar var á Íslandi búið að fjalla
um þetta frá ólíkum sjónarmiðum. Við gátum
því lagt ýmislegt af mörkum varðandi sáttmála-
gerðina,“ segir Sveinn.
Þingvellir og Þjórsárver
Menningarmálin er það sem ef til vill fær
mesta athygli af störfum UNESCO. Hæst ber
hinn þekkta heimsminjalista. Á honum eru
hundruð menningarminja og náttúruundra um
heim allan. Þingvellir komust á listann í ágúst
síðastliðnum.
„Reglurnar eru mjög strangar. Danir fengu
til að byrja með neitun um að Kronenburg færi
á listann. Ástæðurnar voru ónógt viðhald og
skipasmíðastöð sem þótti staðsett of nálægt
Kronenburg. Allra fyrst þegar fulltrúar
UNESCO komu hingað til lands til að meta
Þingvelli, var glaðasólskin og afskaplega fallegt.
Við vorum viss um að þeir hlytu að falla bók-
staflega fyrir Þingvöllum. Þegar við komum á
staðinn benti einn nefndarmanna á nálæga furu
og spurði hvað hún væri að gera þarna, hvort
hún væri ekki amerísk? Annar rak augun í Val-
höll og spurði hvaða skúr þetta væri eiginlega,“
segir Sveinn og skellir upp úr.
Bent hefur verið á að Þjórsárver eigi heima á
listanum. Sveinn segist ekki kunna að spá um
hvort þau verði á honum en hann sé nokkurn
veginn sannfærður um að í framtíðinni sjáist
þar fleiri íslensk nöfn en Þingvellir.
Þjóðir keppast um að koma sínum minjum á
umræddan lista. Af hverju er hann svona eft-
irsóknarverður?
„Í fyrsta lagi er þetta viðurkenning á að í um-
ræddu landi sé eitthvað sem sé einstakt, annað
hvort hvað náttúru eða menningu snertir – svo
einstakt að líta megi á það sem alþjóðlega eign
eða eitthvað sem sé alþjóðlega eftirsóknarvert
og merkilegt út fyrir landamæri ríkisins. Í ann-
an stað er það ekkert launungarmál að ferða-
mannastraumur eykst mikið á þeim stöðum sem
komast á listann.“
Sveinn segir sáttmálann um menningarminj-
arnar hafa hlotið þá gagnrýni að vera of bund-
inn við evrópsk sjónarmið. Hann prýddi til
dæmis fjöldi gotneskra kirkna. Bent var á að í
heiminum væri mikið af óáþreifanlegri menn-
ingu – hefðum – sem væru ólíkar kirkjum og
köstulum. Sveinn segir nýjan sáttmála hafa ver-
ið samþykktan um lista þar sem dans, söngur,
frásagnarhefðir og annað eigi heima.
„Þar gætum við komið rímunum inn,“ segir
hann kampakátur.
Einlægur vilji til að bæta kjör
Umræðan um fátækt í heiminum og leiðir til
að sporna gegn henni, er orðin fyrirferðarmeiri.
Vestrænir þjóðarleiðtogar hafa lýst yfir vilja til
að auka framlög til þróunarhjálpar og fella nið-
ur skuldir við fátæk ríki heims. Telur Sveinn að
efndir munu fylgja orðum? Býr sterkur vilji að
baki?
„Já, ég held það. Ég held að á bak við þetta sé
einlægur vilji til að bæta aðstæður og kjör fólks.
Það er hins vegar talsvert um mistök og margt
verður til hindrunar. Eyðni getur til dæmis ver-
ið hindrun. Skóli gæti verið byggður upp en
helmingurinn af kennurunum síðan látið lífið úr
eyðni.“
Sveinn bendir á að framlög Íslands til
hjálparstarfs og alþjóðamála hafi aukist. Íslend-
ingur gegni til dæmis formennsku hjá Alþjóða-
heilbrigðismálastofnuninni, WHO, og starf Þró-
unarsamvinnustofnunar hafi vaxið. Íslendingar
séu með verkefni í Úganda, Malaví, Mósambík,
Namibíu, Sri Lanka og á fleiri stöðum. Auk þess
hafi ríkið stutt hjálparstarf í gegnum Rauða
kross Íslands, Hjálparstarf kirkjunnar og fleiri.
Viðhorfsbreytingar gæti hjá almenningi.
„Lengi vel tóku Íslendingar ekki heils hugar
þátt í starfi alþjóðastofnana. Það var rótgróin
hugsun að við værum bæði fá og fátæk. Stað-
reyndin er hins vegar sú að hvað höfðatölu
snertir erum við á meðal ríkustu þjóða heims.
Látum vera að efnahagskerfi okkar sé smátt
miðað við mörg önnur en við getum lagt fram
mikla þekkingu og reynslu.
Áður fyrr fannst mér áberandi að menn litu á
stofnun eins og Sameinuðu þjóðirnar sem ein-
hvers konar alþjóðlegt bruðl. Að þetta væri
bákn sem kafnaði í skrifræði og að þeir sem
tækju þátt væru í raun einungis að skemmta
sér. Þetta hefur breyst. Ég held að menn geri
sér grein fyrir því að þarna býr gríðarleg vinna
að baki.“
– Hvað um umrætt skrifræði? Er mikið af því
innan UNESCO?
„Það væri að fegra myndina að segja að ekki
væri talsvert um skrifræði. Skipulagið í heild
hefur hins vegar batnað mikið á síðustu árum.
Skilvirknin er miklu meiri en áður. Krafist er
árangurs og hann reglulega metinn. Þetta var
ekki alsiða í stofnunum áður fyrr.“
Aftur í leikhúsið
Í haust gengur Sveinn út úr stjórninni. Hvað
tekur þá við?
„Þá get ég farið að vinna aftur í leikhúsinu. Í
fjögur ár hef ég varla getað gert neitt innan
þess,“ segir hann og bætir við að ofan á
stjórnarstörfin, sem tekið hafi mikinn tíma, hafi
ýmis erindi borist inn á borð.
„Eftir að ég tók sæti í stjórninni hélt fólk að
ég væri orðinn miklu gáfaðri en áður. Það var
alltaf verið að fá mig til að stýra fundum, flytja
erindi eða álíka,“ segir hann og skellihlær.
Sveinn hyggst meðal annars taka upp þráðinn
með leikflokknum Bandamönnum og einbeita
sér að skrifum.
„Ég er með fullt af verkum í smíðum,“ segir
hann grallaralegur en neitar að gefa nokkuð
meira upp. „Segjum bara að ég ætli að fást við
ýmis verkefni.“
Í veraldar-
björgunarsveitinni
„Lengi vel tóku Íslendingar ekki heils hugar þátt í starfi alþjóðastofnana.
Það var rótgróin hugsun að við værum bæði fá og fátæk,“ segir Sveinn
Einarsson leikstjóri, rithöfundur og fyrrverandi leikhússtjóri. Sveinn sagði
Sigríði Víðis Jónsdóttur frá setu sinni í aðalstjórn UNESCO hjá Sam-
einuðu þjóðunum.
Morgunblaðið/Jim Smart
Sveinn Einarsson segir vinnuna hjá UNESCO enga tilviljun. Áhugi hans á störfum sem þessum sé mikill og hann hafi kunnað vel við sig í aðalstjórninni.
UNESCO er Menntunar-, vísinda- og menn-
ingarstofnun Sameinuðu þjóðanna (United
Nations Educational, Scientific and Cultural
Organization). Hún sinnir fjórum megin-
sviðum:
Menntunarmálum
Meðal annars er reynt að jafna aðgengi
kynjanna að námi og berjast gegn ólæsi.
Vísindamálum
Í þennan flokk falla siðareglur innan vísinda,
svo dæmi sé tekið.
Menningarmálum
Hér er fyrst og fremst hugað að verndun
auðlegða heimsins á sviði menningar og nátt-
úru.
Fjölmiðla- og upplýsingamálum
Á þessu sviði er meðal annars hugað að tján-
ingar- og fjölmiðlafrelsi og skorti á því víða
um heim.
Hvað er UNESCO?
Á heimsminjalistanum svokallaða eru nærri
átta hundrað náttúru- og menningarminjar
víða um heim, sem þykja einstakar á einn
eða annan hátt. Á listanum eru til dæmis:
Kínamúrinn
Píramídarnir í Giza í Egyptalandi
Akrópólis í Grikklandi
Miklagljúfur í Bandaríkjunum
Stonehenge í Bretlandi
Machu Picchu í Perú
Angkor Wat í Kambódíu
Kilimanjaro í Tansaníu
Santiago de Compostela á Spáni
Taj Mahal á Indlandi
Krem og Rauða torgið í Moskvu
Þingvellir á Íslandi
Heimsminjalistinn
sigridurv@mbl.is