Morgunblaðið - 26.06.2005, Blaðsíða 26

26 SUNNUDAGUR 26. JÚNÍ 2005 MORGUNBLAÐIÐ
Anna Sigríður Valdemars-dóttir lætur senn af starfiframkvæmdastjóraKlúbbsins Geysis, sem
hún átti frumkvæði að því að
stofna fyrir átta árum. Hún kveðst
hafa séð mörg kraftaverk gerast á
þessum tíma.
„Tildrögin að stofnun Klúbbsins
Geysis voru þau að árið 1997 fórum
við Anna Guðrún Arnardóttir að
velta því fyrir okkur hvernig
byggja mætti brú fyrir sjúklinga á
geðdeildum út í samfélagið á ný,“
segir Anna. „Við höfðum unnið
lengi sem iðjuþjálfar á geðdeild
Landspítalans og höfðum rekið
okkur á að margir af skjólstæð-
ingum okkar í endurhæfingu voru
að leggjast inn aftur og aftur, því
þeirra beið enginn stuðningur eftir
útskrift. Við fórum í námsferð til
Svíþjóðar og Danmerkur og kynnt-
um okkur mismunandi meðferðar-
úrræði fyrir fólk eftir sjúkra-
húsdvöl. Meðal annars kynntumst
við hugmyndafræði samtakanna
Fountain House, sem byggist á
markvissri uppbyggingu á getu og
hæfileikum einstaklingsins. Við
héldum opinn fund í Geðhjálp með
sjúklingum, fagfólki og aðstand-
endum, þar sem ákveðið var að
stofna klúbb að fyrirmynd Foun-
tain House hér á landi.“
55.000 félagar í 30 löndum
Undirbúningurinn að stofnun
Klúbbsins Geysis tók síðan tvö ár.
„Hann fólst meðal annars í því að
þýða viðmiðunarreglur sem öll
klúbbhús Fountain House í heim-
inum vinna eftir,“ segir Anna og
útskýrir að saga hreyfingarinnar
hafi hafist í New York árið 1944,
þegar hópur fólks sem útskrifað
var af geðdeild tók sig saman um
að hjálpa hvert öðru við að rjúfa
einangrun sína, finna vinnu og hús-
næði. „Starfið byggðist á þeirri for-
sendu að geðsjúkir gætu þrátt fyrir
sjúkdóminn tekið þátt í atvinnulíf-
inu og átt góð félagsleg samskipti.
Fyrst um sinn hittist hópurinn á
kaffihúsum eða almenningsbóka-
söfnum, en árið 1948 voru fest
kaup á húsnæði undir starfsemina.
Hreyfingin dregur nafn sitt af því
að í garði hússins var gosbrunnur,
eða „fountain“ á ensku. Árið 1994
var stofnuð alþjóðleg miðstöð
klúbbhúsa, International Center
for Clubhouse Development. Í dag
eru yfir 400 klúbbar starfandi í 30
löndum, með um 55 þúsund fé-
lagsmenn. Nú erum við að bíða eft-
ir vottun sem fullgildur ICCD-
klúbbur og væntum þess að hljóta
hana innan skamms.
Við byrjuðum sem grasrótarsam-
tök hér heima og höfðum ekkert
fjármagn né húsnæði til að byrja
með. En við unnum dyggilega sam-
an, sjúklingar, fagfólk, aðstandend-
ur og stjórnarmenn, við að koma
klúbbnum á laggirnar. Við kom-
umst á fjárlög árið 1999 og gátum
þá hafið starfsemi í tveimur litlum
herbergjum í Hátúni 10, en ári síð-
ar fengum við húsnæði á Ægisgötu.
Kiwanis-hreyfingin stóð fyrir
landssöfnun í þágu geðsjúkra árið
2001 og við fengum tíu milljónir í
okkar hlut. Það gerði okkur kleift
að festa kaup á húsnæðinu í Skip-
holti 29, með hússjóði Öryrkja-
bandalagsins, og hér höfum við fest
rætur.“
Velja sér verkefni við hæfi
Anna segir að starfsemin í
klúbbnum sé vinnumiðuð. „Fólkið
sem kemur hingað fær hlutverk, er
ekki sjúklingar heldur félagar,“
segir Anna. „Sumir koma og fá sér
kaffibolla, setjast niður og njóta
stuðnings frá öðrum félögum. Aðrir
sinna sjálfboðastörfum í einhverri
af þremur deildum klúbbsins:
skrifstofudeild, eldhúsdeild eða við-
haldsdeild. Félagar velja sér verk-
efni við hæfi og vinna í þeim deild-
um sem þeir kjósa.
Eldhúsdeildin sér um matreiðslu
og allt sem henni tengist, en við
bjóðum á hverjum degi upp á frían
morgunverð og hádegisverð á góðu
verði, auk þess sem við rekum
kaffibar. Í viðhalds- og rekstrar-
deildinni fer fram viðhald á fast-
eignum og húsbúnaði, þrif og frá-
gangur, og einnig má leita til
hennar ef félaga vantar aðstoð
heima fyrir. Skrifstofudeildin sinn-
ir meðal annars atvinnumálum,
símsvörun, blaðaútgáfu, kynningar-
málum og alþjóðlegu samstarfi,
auk þess sem við hringjum í félaga
sem það vilja eða við höfum ekki
séð lengi.
Vinnudagurinn er fastmótaður
og starfið er skipulagt á daglegum
fundum þar sem allar ákvarðanir
eru teknar í sameiningu, jafnt af
félögum og starfsmönnum. Við
stöndum einnig fyrir líflegu fé-
lagslífi, erum með opið hús tvö
kvöld í mánuði og bjóðum upp á
námskeið og fyrirlestra. Við förum
í ferðir á sumrin, höldum þorrablót
og jólaveislur, og þá koma aðstand-
endur oft með. Það er frábært
hvað þeir hafa verið virkir í starf-
inu.“
Mikilvægt að finna fyrir
stuðningi og öryggi
Frá því klúbburinn hóf starfsemi
hefur félögum boðist aðstoð í at-
vinnumálum. „Fólk sem hefur
glímt við geðsjúkdóma er gjarnan
búið að einangra sig í langan tíma,
hefur ekki sinnt vinnu og er í
litlum samskiptum við aðra. Því
reynist oft mjög erfitt að hefja
virka þátttöku í samfélaginu á nýj-
an leik og þess vegna er mjög mik-
ilvægt að finna fyrir stuðningi og
öryggi í byrjun. Úrræðin sem við
bjóðum upp á eru þríþætt: atvinna
með stuðningi, sjálfstæð ráðning
og ráðning til reynslu. Atvinna með
stuðningi felur í sér að klúbburinn
hjálpar félögum að leita eftir starfi
og veitir meðmæli. Starfsmaður fer
með viðkomandi í atvinnuviðtal og
veitir annan stuðning. Við sjálf-
stæða ráðningu styðjum við félaga
vegna starfs sem hann leitar eftir á
eigin vegum, til dæmis með því að
veita meðmæli og aðstoða við gerð
starfsferilsskrár og atvinnuum-
sóknar.
En okkar sérstaða felst í verk-
efninu Ráðningu til reynslu (RTR).
Það er hugsað til að hjálpa félögum
að komast aftur út á vinnumark-
aðinn án þess að þurfa að fara í
gegnum ráðningarferli. Við náum
þá samningum við atvinnurekendur
um tímabundin hlutastörf, að jafn-
aði 15–20 tíma á viku í 6–9 mánuði,
sem við ráðum yfir og berum
ábyrgð á. Við veljum félaga í störf-
in og starfsmaður klúbbsins þjálfar
viðkomandi, vinnuveitandanum að
kostnaðarlausu. Að þjálfun lokinni
hefur félaginn störf og fer á launa-
skrá. Ef hann veikist eða getur
ekki sinnt starfinu af öðrum sökum
sér klúbburinn til þess að annar
gegni því á meðan. Við höfum fimm
slík störf til ráðstöfunar, eitt hjá
félagsmálaráðuneytinu, Íslands-
banka og Hagkaupum, og tvö hjá
Félagsþjónustunni í Reykjavík.
Starfsmaður klúbbsins veitir bæði
félaganum og vinnuveitandanum
stuðning og ráðgjöf meðan á ráðn-
ingu stendur og félaginn sækir
jafnframt klúbbinn utan vinnutíma.
Verkefnið hefur borið mjög góð-
an árangur. Stundum spyr fólk
hvaða gagn sex eða níu mánaða
starf geti gert, en raunin er sú að
það gerir kraftaverk. Fólk kemst
aftur út í samfélagið, eignast
vinnufélaga og tekst á við áskor-
anir, fær aftur trú á sjálft sig og
blómstrar. Í dag hafa átta félagar
farið í gegnum RTR. Þeir hafa
staðið sig frábærlega vel og fengið
fasta vinnu í framhaldinu. Þörfin er
mikil og við vonumst til að geta
fjölgað störfum á næstu árum.“
Fordómar minnkað mikið
Félagar í Klúbbnum Geysi eru
211 og fastir starfsmenn eru fjórir.
Anna segir að meðalaldur félaga sé
að lækka og að þeir yngri kjósi
fremur að fá stuðning við að
stunda nám en að fara strax út á
vinnumarkaðinn. „Okkar næsta
verkefni er að útbúa námsaðstöðu
hérna á þriðju hæðinni og við höf-
um fengið til þess styrki, meðal
annars frá Pokasjóði verslunarinn-
ar. Með námsaðstoðinni fá félagar
líka tækifæri til að miðla af þekk-
ingu sinni og reynslu, því innan
klúbbsins er fólk með margvísleg-
an bakgrunn, allt frá lögfræðingum
til iðnaðarmanna. Það felst mikill
bati í því að aðstoða aðra.“
Að sögn Önnu hefur klúbburinn
mætt mikilli velvild. „Atvinnurek-
endur hafa verið mjög jákvæðir í
okkar garð og tekið vel í að taka
þátt í RTR-verkefninu. Við finnum
fyrir því að fordómar gagnvart
geðsjúkdómum hafa minnkað mikið
í samfélaginu, sérstaklega meðal
yngra fólks. Flestir þekkja geð-
sjúkdóma úr eigin fjölskyldu eða
kunningjahópi og fólk er meðvitað
um að þeir geta lagst á alla. Um-
ræðan er orðin miklu opnari en áð-
ur og skilningur meiri.“
Miðar vel í rétta átt
Spurð hvað mætti betur fara
varðandi málefni geðsjúkra nefnir
Anna að heilbrigðis- og félagsmála-
kerfin mættu vinna betur saman.
„En einna helst finnst mér að um-
ræðan mætti vera jákvæðari og
uppbyggilegri. Hún hefur verið á
talsvert neikvæðum nótum, þrátt
fyrir að margt horfi til framfara.
Þegar bandarískur úttektaraðili
kom til okkar frá ICCD vegna
vottunarferlisins var hún gapandi
yfir því hvað við höfum mörg úr-
ræði fyrir geðsjúka hér í Reykja-
vík. Í hennar heimaríki, Ohio, var
bara um Fountain House að ræða.
Vissulega þurfum við alltaf að
stefna að því að gera enn betur, en
það er ekki síður mikilvægt að
veita því athygli sem vel er gert.
Heilsugæslan er komin með geð-
teymi, Geðhjálp og Klúbburinn
Geysir halda uppi miklu starfi,
Hugarafl var nýlega stofnað, sem
og klúbburinn Strókur á Selfossi,
og Rauði krossinn rekur fjögur at-
hvörf fyrir geðfatlaða. Úrræðin eru
margvísleg og fólk hefur valmögu-
leika. Það hefur orðið mikil upp-
bygging á síðustu árum og við-
horfin í samfélaginu hafa breyst
mikið. Við erum mjög stolt af okk-
ar starfi hér í Geysi og ætlum að
halda ótrauð áfram. Það er mik-
ilvægt að hafa trú á fólki. Við verð-
um að vera jákvæð, það er svo mik-
ið niðurrif í neikvæðninni,“ segir
Anna að síðustu, en hún kveður
Geysi um næstu mánaðamót þegar
hún flytur búferlum til Danmerkur
ásamt dönskum eiginmanni sínum.
Mikilvægt að hafa trú á fólki
Yfir 200 manns sem glímt
hafa við geðsjúkdóma eru
félagar í Klúbbnum Geysi,
sem veitir þeim stuðning til
að taka aftur virkan þátt í
samfélaginu. Aðalheiður
Inga Þorsteinsdóttir ræddi
við framkvæmdastjórann,
Önnu Sigríði Valdemars-
dóttur, og kynntist upp-
byggilegu starfi.
Morgunblaðið/Jim Smart
Þórunn Helga Garðarsdóttir, einn meðlima Geysis, og framkvæmdastjórinn, Anna Sigríður Valdemarsdóttir.
’Við verðum að verajákvæð, það er svo
mikið niðurrif í nei-
kvæðninni.‘
’Fólkið sem kemurhingað fær hlutverk,
er ekki sjúklingar
heldur félagar.‘
adalheidur@mbl.is
ÞÓRUNN Helga Garðarsdóttir er tutt-
ugu og átta ára. Hún stríddi við þung-
lyndi og kvíða í mörg ár, en hefur not-
að lyf við sjúkdómnum síðastliðin sex
ár, auk þess sem hún byrjaði að
stunda Klúbbinn Geysi í mars á síð-
asta ári og starfar þar í eldhúsdeild.
Þórunn Helga segir að Geysir hafi
haft mikla þýðingu fyrir sig. „Ég þorði
að opna mig meira og taka þátt í dag-
legu lífi. Ég var búin að loka mig af frá
samneyti við annað fólk og var mjög
vansæl. Ég heyrði um Geysi í iðjuþjálf-
un á geðdeild Landspítalans og ákvað
að prófa að fara í kynningu í klúbbnum.
Áður en ég fór í kynninguna taldi ég
að klúbburinn myndi ekki henta mér,
hélt að ég myndi ekki passa inn í hóp-
inn vegna þess að mér fannst ég svo
ein í heiminum í baráttunni við þung-
lyndið. En annað kom þó í ljós þegar
ég fór að mæta reglulega.
Það sem mig langaði mest var að
komast út á vinnumarkaðinn á ný og
ég setti mér það sem grundvallar-
markmið. Til þess að ná því þurfti ég
að reyna að vakna á morgnana og
koma mér upp fastri rútínu. Þetta hef-
ur tekist á rúmlega ári og nú er ég í
vinnu hjá Hagkaupum, samkvæmt
samningi sem byggist á ráðningu til
reynslu.“
Þórunn Helga segir að það hafi
breytt öllu fyrir sig að fá vinnu. „Ég
þurfti ekki lengur á svefnlyfjum að
halda og komst út á meðal fólks. Ég
var líkamlega þreytt eftir daginn í stað
þess að vera andlega þreytt og beygð.
Og síðast en ekki síst er það mikill sig-
ur að sjá markmið sín verða að veru-
leika. Geysir hefur gert kraftaverk fyrir
mig og ég vona að þessi frásögn mín
geti orðið fleirum hvatning til að leita
til klúbbsins.“
Hefur gert kraftaverk fyrir mig
Þórunn Helga Garðarsdóttir er komin
út á vinnumarkaðinn á ný með stuðn-
ingi Klúbbsins Geysis, eftir að hafa
glímt við þunglyndi og kvíða í mörg ár.