Morgunblaðið - 22.09.2005, Qupperneq 6

6 FIMMTUDAGUR 22. SEPTEMBER 2005 MORGUNBLAÐIÐ
FRÉTTIR


  
  





 

   


  !

"
# $%
&  &   &
'
()

 * 
) +!&
 *
,-
.  /  &! 
01
,,
2 &  !& 
0 3
,
3
&
&  *!4
 !
 5  67626
,"

!   8 9    !! !
,'
-  :  4 
;     &4*
< & -
$  4
$! ! !
#4 # !

 

 

 

  
 

 

  MÁLIÐ ER
Í MIÐJUN
NI Á MOG
GANUM Í
DAG
NÝLEGA birtist grein í tímariti konunglegu
bresku vísindaakademíunnar, einu virtasta
líffræðitímariti heims, þar sem fjallað er um
rannsóknir á íslenskum jaðrakönum.
Tómas Grétar Gunnars-
son, doktor í dýravistfræði
við East Anglia-háskólann
í Norwich, vann að rann-
sóknunum ásamt bresk-
um, frönskum og írskum
starfsbræðrum sínum en
niðurstöðurnar eru taldar
hafa talsverða þýðingu
fyrir skilning á stofn-
stjórnun farfugla.
Í fyrsta sinn er með
nokkuð óyggjandi hætti
sýnt fram á hjá nokkrum farfugli að sömu
einstaklingar noti annað hvort góð búsvæði á
bæði varp- og vetrarstöðvum eða verri bú-
svæði á báðum stöðvum. Tómas segir við
Morgunblaðið að jaðrakanar sem noti vond
búsvæði virðist ekki færir um að fara á betri
staði. Slíkir einstaklingar séu „fastir í nei-
kvæðri aðstöðu út lífið“ og sýni átthögunum,
bæði varp- og vetrarstöðvum, tryggð eftir að
hafa einu sinni valið stað.
Aðspurður segir Tómas að jaðrakaninn
geti að þessu leyti vel talist íhaldssamur eins
og mörg mannskepnan. Einnig sé um nokk-
urs konar stéttaskiptingu að ræða þar sem
framtíð og örlög einstaklinga ráðist að miklu
leyti af því hvar þeir komi úr eggi. Svipað lífs-
mynstur sé að öllum líkindum hjá mörgum
öðrum farfuglum.
Rannsóknin hefur tekið nokkur ár en Tóm-
as segir það hafa verið tilviljun að jaðrakan-
inn hafi verið valinn sem viðfangsefni. Í ljós
kom að auðveldara reyndist að elta hann uppi
bæði á varp- og vetrarstöðvum en marga
aðra farfugla. Þúsundir fugla voru merktar
og segir Tómas að miklar upplýsingar hafi
fengist frá fuglaskoðurum við þéttbýla staði í
V-Evrópu, þar sem íslenski jaðrakaninn hef-
ur vetursetu. Einnig hafi mátt greina vetrar-
búsvæði fugla, sem náðust á Íslandi, með
efnagreiningu á fjöðrum.
Tómas býr á Selfossi en hefur rannsókna-
stöðu við háskólann í Norwich fram til ársins
2008. Á þeim tíma hyggst hann vinna að frek-
ari rannsóknum á jaðrakönum og hvernig
þetta kerfi kemst á og viðhelst, að sömu ein-
staklingar noti annað hvort góð búsvæði bæði
á varp- og vetrarstöðvum eða verri svæði.
Hann segir ójöfnuðinn líklega komast á
vegna þess að ungar, sem verða fleygir á
verri stöðum á Íslandi, eigi minni möguleika
á að finna góða vetrarstaði en ungar frá góð-
um stöðum. Þegar þeir verði fullorðnir haldi
þeir sig við staðinn sem þeir völdu sem ung-
fuglar, sennilega af því að þeir hafi ekki tíma
til að leita að betri stöðum og taki heldur ekki
áhættuna.
Taka ekki áhættuna
„Þetta er alveg eins og með okkur að við
kjósum alltaf það sama, við höfum ekki tíma
til að athuga hvað hinir flokkarnir bjóða upp
á, og við kaupum líka alltaf sama bjórinn.
Þetta virðist vera svipað hjá jaðrakönum,
þeir taka ekki áhættuna á því að prófa eitt-
hvað annað, enda getur þetta verið lífsspurs-
mál fyrir þá,“ segir Tómas, sem bendir á að æ
fleiri rannsóknir leiði í ljós hve dýr séu vana-
föst.
Tímarit konunglegu bresku vísindaakademíunnar kynnir alþjóðlega rannsókn
Lítill jaðrakanaungi, sem merktur var í rannsókninni, við varpstöð sína á Íslandi.
Ljósmyndir/Tómas G. Gunnarsson
Íslenskir jaðrakanar eiga vetrarstöðvar sínar í V-Evrópu en þúsundir þeirra voru merktir.
Íslenskir jaðrakanar íhaldssamir
Dr. Tómas Grétar Gunnarsson vann að rannsókninni ásamt nokkrum starfsbræðrum í Evrópu
Eftir Björn Jóhann Björnsson
og Svein Sigurðsson
JAÐRAKAN er vaðfugl af snípuætt, rauðbrúnn á háls og bringu, með langt beint nef, radd-
mikill og glæsilegur. Er hann farfugl og verpti aðeins á Suðurlandi fram eftir síðustu öld en
er nú algengur um land allt. Er latneskt fræðiheiti hans Limosa Limosa islandica.
Nafnið hefur lengi vafist fyrir mönnum enda ekki auðskilið. Í greininni „Fuglsheitið jaðr-
akan“, sem birtist í Afmælisriti Jóns Helgasonar 1969, setur höfundurinn, Helgi Guðmunds-
son, fram tvær kenningar um uppruna orðsins. Annars vegar, að það sé samsett úr jaðar og
kárn, sem talið er merkja kráka eða hrafn. Hins vegar, að um sé að ræða tökuorð úr skosk-
gelísku, adharcan, en á írsku er það adhaircín. Í færeysku eru orðin jaðrakona eða jarðar-
kona höfð um keldusvín.
Elsta heimild í íslensku og þá um orðmyndina jaðrakárn er frá því um 1300 en frá því um
1600 finnast dæmi um jaðraka og jaðraki. Orðmyndin jaðrakan komst snemma inn í
kennslubækur og er elsta dæmið frá Sveinbirni Egilssyni frá 1848.
Skrítið nafn en skemmtilegt
Tómas G.
Gunnarsson
HÓPUR ungra sjálfstæðismanna,
þ.á m. fyrrverandi stjórnarmenn í
Heimdalli, hefur sent frá sér tilkynn-
ingu þar sem fullyrt er að núverandi
stjórn Heimdallar hafi ákveðið að
neita tugum félagsmanna, sem árum
saman hafi verið virkir í starfi félags-
ins og Sjálfstæðisflokksins, um að
sækja væntanlegt þing Sambands
ungra sjálfstæðismanna (SUS), sem
fram fer í Stykkishólmi í lok mán-
aðarains.
Þess í stað hafi stjórn Heimdallar
séð sérstaka ástæðu til að velja á
þingið fjölda einstaklinga sem hvorki
hafi komið að starfi Heimdallar né
Sjálfstæðisflokksins. Þessi vinnu-
brögð gangi þvert á viðteknar venjur
og hefðir við val á fulltrúum og séu
greinilega hugsuð út frá þörfum ein-
hverra annarra en Heimdallar og
ungra sjálfstæðismanna.
Engum hafnað
Í tilkynningu frá stjórn Heimdall-
ar kemur fram þeir sem hafi starfað í
félaginu í vetur hefðu forgang í sæti
aðalmanna. Allir þeir sem sóttu lög-
lega um setu á þinginu séu ýmist að-
almenn eða varamenn á þinginu.
Engum hafi verið hafnað. Alls hafi
borist 286 umsóknir, en Heimdallur
eigi rétt á 150 fulltrúum og því ljóst
að ekki geti allir sem þess æski verið
aðalmenn á þinginu.
Alls skrifa 31undir yfirlýsinguna
þar sem núverandi stjórn Heimdall-
ar er gagnrýnd. Þeir halda því fram
að stjórn Heimdallar hafi í lok síð-
ustu viku tilnefnt fulltrúa félagsins á
komandi SUS-þing en hafi áður aug-
lýst eftir umsóknum félagsmanna.
Valdir hafi verið einstaklingar, sem
engum störfum hafi gegnt fyrir unga
sjálfstæðismenn, aldrei sést í starfi
þeirra og hafa jafnvel nú nýlega séð
ástæðu til þess að ganga til liðs við
Sjálfstæðisflokkinn. Þau sem skrifa
undir yfirlýsinguna segjast öll hafa
sótt um að fá að sækja SUS-þing en
stjórn Heimdallar hafi valið þau sem
varamenn eða hafnað þeim.
Stjórn Heimdallar segir að við val
aðalmönnum hafi verið horft til
virkni í starfi Heimdallar á liðnu ári,
kjörinna fulltrúa Sjálfstæðisflokks-
ins og fyrrum forystumanna félags-
ins, auk þeirra sem nú sitja í aðal-
stjórn SUS. Bent er á að fjórðungur
þeirra 31 sem skrifi undir yfirlýs-
inguna hafi ekki sótt um að fá þing-
sæti og geti því ekki gert tilkall til
þess að þeir umsækjendur sem sóttu
löglega um sé vikið úr sínum sætum.
Stjórnin ber að ósannindum
Þeir sem gagnrýna stjórn Heim-
dalls segja að það hafi fengist stað-
fest að yfir 50 einstaklingar, sem
voru teknir fram yfir núverandi og
fyrrverandi trúnaðarmenn Heim-
dallar og SUS, hafi gegnið til liðs við
Sjálfstæðisflokkinn í lok sumars.
Með þessu hafi stjórn Heimdallar og
formaður gert sig bera að ósannindi
til þess að verja fulltrúaval sem eigi
sér ekki hliðstæðu í sögu félagsins.
Deilur í Heimdalli um
val fulltrúa á þing SUS
Morgunblaðið/RAX
Heimild: Orð vikunnar.