Morgunblaðið - 22.09.2005, Blaðsíða 32

32 FIMMTUDAGUR 22. SEPTEMBER 2005 MORGUNBLAÐIÐ
UMRÆÐAN
12. SEPTEMBER sl. birtist í
Morgunblaðinu greinargerð for-
stjóra Landsvirkjunar: „Staðhæf-
ingar og staðreyndir um Kára-
hnjúkavirkjun“.
Greinagott yfirlit yfir
nokkur álitamál sem
sprottið hafa af
„stærstu framkvæmd
Íslandssögunnar“.
Málflutningur for-
stjórans var hóf-
stilltur og virðing-
arverður í viðleitni
við að gefa tvíhliða
sýn á hin flóknu og
margþvældu deilu-
efni.
En við lestur grein-
arinnar fer ekki hjá
því að veki athygli hve mjög hefur
slegið á hinn sigurreifa tón virkj-
unarupphafsins. Þróun mála og
raunar flest í kringum þessa fram-
kvæmd hefur verið þess eðlis að
gengið hefur mjög í aðra átt en
bjartsýnustu væntingar stóðu til. Í
stað hinnar miklu atvinnu-
uppbyggingar sem framkvæmdin
átti að hafa í för með sér hafa er-
lendir verktakar séð um að flytja
inn erlent vinnuafl sem aftur hefur
leitt til harkalegra deilna sem ekki
voru fyrirséðar: undirboð á vinnu-
launum, orðrómur um undanskot
undan skatti og undanbrögð gagn-
vart íslenskum lögum og reglum.
Það hefur ennfremur komið á
daginn það sem and-
stæðingar fram-
kvæmdanna bentu á í
upphafi: ekkert í ís-
lensku efnahagslífi
kallaði á þessa virkj-
un, hún var miklu
fremur í líkingu við
átvagl sem stingur
tveimur fingrum í kok
til að geta étið meira.
Enn annað: hinar
risavöxnu fram-
kvæmdir hafa vissu-
lega leitt til mikillar
uppbyggingar á næsta
áhrifasvæði virkjunarinnar (ann-
aðhvort væri!), en jafnframt or-
sakað þróun sem hefur drepið nið-
ur atvinnulíf í öðrum plássum
landsins, þannig að útkoman með
tilliti til heildarinnar (og það er jú
hún sem skiptir máli) er umdeil-
anleg, einnig hvað þetta atriði
varðar.
Að öðru leyti ætla ég ekki að tjá
mig um ávöxtunar- og kostn-
aðarliði, tap eða gróða, enda fyr-
irfram þeirrar skoðunar að ENG-
INN fjárhagslegur ávinningur
hefði getað réttlætt þessa fram-
kvæmd, hvað þá háværar raddir
um tap.
Aftur á móti er einn liður í
greinargerð forstjórans sem mig
langar til að víkja að, þ.e. hvort
hægt sé að meta til fjár „þau nátt-
úrugæði sem verða fyrir áhrifum
af Kárahnjúkavirkjun“.
Í grein Friðriks segir orðrétt:
„Í úrskurði sínum um mat á um-
hverfisáhrifum Kárahnjúkavirkj-
unar kemst umhverfisráðuneytið
að þeirri niðurstöðu að ekki séu
fyrir hendi forsendur til að gera
kröfu til Landsvirkjunar um að
leggja fram mat af þessu tagi þar
sem ekki sé um aðferð að ræða
sem gefur óyggjandi niðurstöður.“
Segir þetta ekki allt um hvílík
undirskúffa umhverfisráðuneytið
hefur verið í iðnaðarráðuneytinu
og þá ófrávíkjanlegu reglu að
Landsvirkjun, ekki náttúran, skuli
njóta vafans?
En síðan upplýsir Friðrik að
þetta verðmætamat hafi þrátt fyr-
ir allt átt sér stað og það hafi
framkvæmt þýskur fræðimaður,
David Bothe, að nafni. Niðurstaða
hans var sú að verðmætin sem
glötuðust við Kárahnjúkavirkjun
næmu litlum 2 milljörðum króna!
Það blasti sumsé við að hálendið
norðan Vatnajökuls öræfi Íslands
– væri á mjög viðráðanlegu verði.
Aðferðafræði hins þýska fræði-
manns er ekki kunn, en þessa dag-
ana gefst sjaldgæft tækifæri til að
sjá eins og í smækkaðri mynd um
hvað málið snýst. Kísilgúrverk-
smiðjan við Mývatn hefur nú ný-
lega verið tekin niður af því að
hráefnið sem hún byggði afkomu
sína á var þrotið. Endingartími
hennar var 30 ár, einn manns-
aldur. Sú viti firrta ráðstöfun að
setja verkmiðju niður í einhverju
mesta náttúrudjásni Evrópu, Mý-
vatni, klauf íbúana líkt og Kára-
hnjúkavirkjun hefur klofið ís-
lensku þjóðina með tilheyrandi
sárindum og leiðindum. En hún
gerði líka annað: hún rústaði
bleikjustofninn sem bændur um-
hverfis vatnið höfðu byggt afkomu
sína á í þúsund ár.
Það var fórnarkostnaðurinn fyr-
ir atvinnu handa fáeinum tugum
manna í 30 ár.
Endingartími Kárahnjúkavirkj-
unar er reiknaður allt að hundrað
árum. Það er því ekki alveg ná-
kvæmt þegar Friðrik Sophusson
kemst að þeirri niðurstöðu, eftir
að hafa dregið 35 ár frá sem fari í
að greiða fjárfestingarkostnað og
vexti, að þá muni komandi kyn-
slóðir eignast uppgreitt orkuver.
Þær eru í mesta lagi tvær, kyn-
slóðirnar, sem þessi hermdargjöf
fellur í skaut.
Fram til þessa hafa 40 kynslóðir
Íslendinga byggt þetta land og
vonandi eiga a.m.k. aðrar 40 eftir
að búa hér framvegis, ef marka
má þjóðsönginn: Íslands þúsund
ár! Íslands þúsund ár! Af þessum
framtíðarkynslóðum hafa þá tvær
notið arðs af Kárahnjúkavirkjun.
Hinar munu hreppa lón á leið í
eyðimörk, uppþurrkaðar foss-
araðir, afvegaleiddar jökulár og
hin ósnertu öræfi Íslands útbíuð í
fingraförum erlends auðhrings.
Þegar Kárahnjúkavirkjun hefur
skilað hlutverki sínu og endanleg
útkoma blasir við tvíundirstrikuð –
verða þau Davíð Oddsson, Halldór
Ásgrímsson, Valgerður Sverr-
isdóttir og Siv Friðleifsdóttir um
hundrað og fimmtugt. Friðrik Sóf-
usson sömuleiðis, en Jakob
Björnsson ögn eldri.
Hverju ætla þau þá að svara?
Eða mun það koma í hlut Dav-
ids Bothe?
Hið ómetanlega vegið
– og léttvægt fundið
Pétur Gunnarsson fjallar
um Kárahnjúkavirkjun ’Kárahnjúkavirkjunhefur klofið íslensku
þjóðina með tilheyrandi
sárindum og leiðindum.
En hún gerði líka annað:
hún rústaði bleikju-
stofninn sem bændur
umhverfis vatnið höfðu
byggt afkomu sína á í
þúsund ár.‘
Pétur Gunnarsson
Höfundur er rithöfundur.
NÚ ER ljóst að metlaxveiðiár
verður í sumar. Laxveiðin styttist
í 55 þúsund laxa og hefur aldrei
verið meiri. Seint verður alger
samstaða um ástæður þess af
hverju veiði eykst jafnmikið og
raun ber vitni. Það er hinsvegar
alveg ljóst að það hefur góð áhrif á
laxagengd í ám að laxveiði í sjó
hefur verið hætt á stórum svæð-
um. Það hefur ekki gerst af sjálfu
sér heldur hefur Orri Vigfússon
sýnt í verki hvernig einstaklingar
geta skipt máli. Með þrotlausri
elju hefur Orra og hans samtök-
um NASF tekist að kaupa upp
stærstan hluta laxveiðiréttinda í
sjó í Norður-Atlantshafi. Þegar
mest var veiddu Grænlendingar í
net og Færeyingar á línu 600 þús-
und laxa árlega en nú hefur
NASF náð langtímasamningum
við þessar þjóðir. Laxastofnarnir
eru enn viðkvæmir og baráttunni
ekki lokið en það er ástæða til að
þakka Orra Vigfússyni fyrir hans
merkilega framlag.
Guðlaugur Þór Þórðarson
Takk Orri
Höfundur er alþingismaður og for-
maður umhverfisnefndar Alþingis.
RANNSÓKNIR hafa leitt í ljós að
vinnuálag, skipulag vinnu, ábyrgð í
starfi og vinnuaðbúnaður getur haft
mikil áhrif á andlega og líkamlega líð-
an starfsfólks. Margar niðurstöður
benda til þess að líðan kvenna sé lak-
ari en karla og að
ófaglærðir ein-
staklingar búi við
meira andlegt og lík-
amlegt álag en há-
skólamenntaðir ein-
staklingar. Hér
verður getið um tvær
áhugaverðar rann-
sóknir á þessu sviði.
Áhrif menntunar
og hreyfingar
Í nýlegri dokt-
orsritgerð Svíans
Raymond Dahlbergs
voru helstu niðurstöður að það séu
einkum ófaglærðar konur sem kvarti
yfir líkamlegri vanlíðan í starfi. Þær
vinna gjarnan einhæf störf og þær
standa eða sitja lengi kyrrar í starfi
sínu. Ófaglærðir karlar kvarta síður
yfir vanlíðan í starfi en konur og það
skýrir Dahlberg með því að vinnuað-
staðan á flestum vinnustöðum sé snið-
in að þörfum karla. Konur eru að jafn-
aði lægri en karlar og þurfi fyrir vikið
að lyfta mikið upp fyrir sig sem reynir
meira á axlir og herðar kvenna en
karla og það kallar einnig á fleiri
handahreyfingar hjá konum. Rann-
sóknir hans leiða einnig í ljós að
ábyrgð kvenna á heimili og barnaupp-
eldi auki álag á konur í starfi.
Ein af niðurstöðum
Dahlbergs er að fleiri
þættir en vinnuaðstæður
hafi áhrif á líkamlega líðan
starfsfólks. Samanburður
á eldri konum í heima-
þjónustu sveitarfélaga
leiddi þannig í ljós að mat
þeirra á líkamlegu ástandi
mótaðist mjög af þáttum
utan vinnunnar. Þannig
voru þær konur sem mátu
heilsu sína góða virkari í
frítíma sínum, voru léttari
og í betra líkamlegu formi.
Íslenskar rannsóknir
Hér á landi hefur dr. Guðbjörg
Linda Rafnsdóttir og samstarfsfólk
hennar við Vinnueftirlitið gert áhuga-
verðar rannsóknir á t.d. líkamlegri og
andlegri líðan karla og kvenna í ís-
lenskum frystihúsum. Niðurstöður
eru á margan hátt svipaðar nið-
urstöðum Dahlbergs, líðan kvenna í
frystihúsum er verri en karla. Það á
einkum við um konur sem vinna í há-
tæknifrystihúsum með flæðilínum þar
sem vinnuálag er mjög mikið. Það
hefur aukið einhæfni starfa, minnkað
samskipti í starfi og dregið úr vinnu-
gleði. Það er að mati Guðbjargar
Lindu ein af ástæðum vaxandi heilsu-
farslegra óþæginda meðal fisk-
vinnslukvenna.
Miðstöð atvinnulífsrannsókna
Íslendingar vinna langan vinnudag
og atvinnuþátttaka er sú hæsta í
heimi. Vinnan er því mjög mikilvæg í
lífi fólks. Hún hefur áhrif á tekjur,
andlega og líkamlega líðan, virðingu
okkar og lífskjör í víðum skilningi eins
og fyrrgreindar rannsóknir bera með
sér. Það er því tímabært að koma á
fót hér á landi miðstöð atvinnulífs-
rannsókna að erlendri fyrirmynd.
Margar stofnanir eru að fást við slík
málefni en leita þarf víða eftir upplýs-
ingum og margir málaflokkar liggja
óhreyfðir hjá garði. Slík rannsókn-
arstofnun myndi falla vel að samein-
uðu ráðuneyti atvinnumála sem verð-
ur væntanlega að veruleika innan
skamms. Að henni gætu staðið hið op-
inbera, sveitarfélög og hagsmuna-
samtök atvinnulífsins. Rannsókn-
arstofnun af þessu tagi ætti að vera
þverfagleg og fást við rannsóknir á
vinnumarkaði og atvinnuleysi, vinnu-
tilhögun og stjórnun, tækniþróun og
framleiðni í atvinnulífi, vinnuaðbúnaði
og líðan starfsfólks, starfsmenntun og
svæðisbundinni þróun atvinnulífs (t.d.
á höfuðborgarsvæði og landsbyggð).
Til að auka skilvirkni gæti miðstöð at-
vinnulífsrannsókna safnað saman
gögnum frá öðrum aðilum og unnið
frekar úr þeim.
Atvinnulíf og líðan
starfsfólks
Ingi Rúnar Eðvarðsson fjallar
um vinnuálag og rannsóknir ’Til að auka skilvirknigæti miðstöð atvinnu-
lífsrannsókna safnað
saman gögnum frá öðr-
um aðilum og unnið
frekar úr þeim.‘
Ingi Rúnar Eðvarðsson
Höfundur er prófessor í stjórnun
við Háskólann á Akureyri.
UM ÞESSAR mundir er rætt
um Reykjavíkurflugvöll og verður
ekki betur séð en að staða hans og
framtíð verði eitt af
pólitískum hitamálum
í næstu borgarstjórn-
arkosningum. Fyrr á
þessu ári kom út
skýrsla sem Hag-
fræðistofnun Háskóla
Íslands vann fyrir
samgönguráð og inni-
heldur niðurstöður
samanburðar á beinni
gjaldtöku og sam-
félagslegum kostnaði
við flutninga. Þessa
skýrslu má nálgast á
vefsíðu samgöngu-
ráðuneytisins
(www.samgongurad-
uneyti.is). Eins og við
er að búast eru mikl-
ar upplýsingar um
samgöngur og flutn-
inga í þessari
skýrslu. Ástæða er til að benda á
atriði í skýrslunni sem fjalla sér-
staklega um Reykjavíkurflugvöll
og þátt innanlandsflugs í flutn-
ingum.
Á bls. 7 í skýrslu Hagfræði-
stofnunar segir m.a: „Flug-
samgöngur eru mjög lítið brot af
heildarsamgöngum á Íslandi – um
3% af heildarsamgöngum séu far-
þegakílómetrar skoðaðir.“
Á bls. 34 í skýrslu Hag-
fræðistofnunar segir m.a: „Far-
þegum innanlands hefur farið
fækkandi frá árinu 1999. Frá árinu
1999 hefur fækkun farþega í inn-
anlandsflugi verið um 4,2% á ári.“
Á bls. 35 í skýrslu Hag-
fræðistofnunar segir m.a: „Heildar
vöru- og póstflutningar innanlands
(með flugi) hafa dregist töluvert
saman frá árinu 1999 eða um
24%.“
Mér finnst furðulegt að enginn
sem ég hef heyrt fjalla um
Reykjavíkurflugvöll hefur minnst
á þessar tölulegu upplýsingar sem
eru aðgengilegar í opinberri
skýrslu sem unnin er af virtri
stofnun. Sá grunur læðist að
manni að varla sé mikið gagn af
umræðunni um Reykjavík-
urflugvöll og gildi
hans þegar jafn þýð-
ingarmiklar upplýs-
ingar um þátt hans í
samgöngukerfinu eru
hunsaðar – ekki síst í
ljósi þess gríðarlega
kostnaðar sem skatt-
greiðendur bera af því
að halda uppi flug-
samgöngukerfinu inn-
anlands en upplýs-
ingar um kostnaðinn
eru jafnframt í áð-
urnefndri skýrslu og
mun mörgum koma
hann á óvart, ekki síst
í ljósi þess hve ótrú-
lega fáir farþegarnir
eru.
Á sama tíma er
gríðarleg aukning um-
ferðar á þjóðvegunum
með tilheyrandi alvarlegum slys-
um sem allir hljóta að hafa
áhyggjur af. Mér finnst sem töl-
urnar í skýrslu Hagfræðistofnunar
ættu að vekja umræðu um hvort
ástæða sé til að reyna að hvetja
fólk til að nota flug í meiri mæli
sem ferðamáta – en flug er mun
öruggari ferðamáti en akstur á
þjóðvegi. Þannig mætti auka gildi
Reykjavíkurflugvallar sem sam-
göngumannvirkis væri ákveðið að
stefna að því sem æskilegu mark-
miði.
Á hinn bóginn eru sömu tölur
vísbending um að fjöldi fólks of-
meti hlutverk Reykjavík-
urflugvallar – og viti ekki að far-
þegum um hann hefur verið að
fækka á hverju ári um 4,2% auk
þess sem vöruflutningur um völl-
inn hefur minnkað um 24% á 5 ár-
um.
Er gildi Reykja-
víkurflugvallar
ofmetið?
Leó M. Jónsson
fjallar um samgöngur
Leó M. Jónsson
’… flug er munöruggari ferða-
máti en akstur á
þjóðvegi.‘
Höfundur starfar sem iðnaðar-
og vélatæknifræðingur.