Morgunblaðið - 07.10.2005, Blaðsíða 34

34 FÖSTUDAGUR 7. OKTÓBER 2005 MORGUNBLAÐIÐ
Hallgrímur B. Geirsson.
Styrmir Gunnarsson.
Framkvæmdastjóri:
Ritstjóri:
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Aðstoðarritstjórar:
Karl Blöndal, Ólafur Þ. Stephensen.
Fréttaritstjóri:
Björn Vignir Sigurpálsson.
Íslenskir nemendur koma vel út úr svo-nefndum PISA-könnunum en þeir getagert betur.Málþing Rannsóknarstofnunar Kenn-
araháskóla Íslands verður haldið í dag og á
morgun og þar flytur Andreas Schleicher fyr-
irlestur sem hann nefnir Is the sky the limit
in educational performance? Þar veltir hann
meðal annars fyrir sér stöðu íslenskra nem-
enda í samanburði við nemendur annarra
þjóða, styrkleika og veikleika íslenska
menntakerfisins í samanburði við önnur
menntakerfi, og almennum aðferðum til þess
að ná betri árangri í námi.
Fyrir ofan meðallag
Í PISA-könnunum er námsárangur 15 ára
nemenda metinn. Fyrsta könnunin fór fram
2000 og var Ísland á meðal 43 þjóða sem tóku
þátt í henni. Í könnuninni 2003, sem 41 þjóð
var með í, var Ísland í 14. sæti í stærðfræði,
21. sæti í lestri og 22. sæti í náttúrufræði.
Andreas Schleicher segir að íslenskir nem-
endur hafi staðið sig vel. Þeir séu ekki í hópi
þeirra bestu en fyrir ofan meðallag og á svip-
uðu róli og nemendur nágrannalandanna.
„Stöðugleiki og gæði vekja mesta athygli
varðandi Ísland,“ segir hann og vísar til þess
að lítill munur er á milli skóla og félagslegur
bakgrunnur skiptir litlu máli. „Vandamál eru
til staðar en í miklu minni mæli en hjá öðrum
þjóðum.“
Að sögn Andreas Schleichers styðja kenn-
arar á Íslandi vel við bakið á nemendum sín-
um og fyrir vikið fá einstakir nemendur nauð-
synlega aðstoð. Hins vegar er óvenjulega
mikill munur á frammistöðu pilta og stúlkna.
Strákar standa sig mun verr en stúlkur, eink-
um á landsbyggðinni. „Það er spurning hvort
þessi munur er vegna galla á menntakerfinu
eða hvort hann endurspeglar félagslega stöðu
nemendanna en það þarf að taka á vanda-
málinu. Árangur íslenskra stúlkna skipar
þeim á meðal þeirra bestu í heiminum en ís-
lenskir piltar eru á meðal þeirra sem skipa
neðsta þriðjunginn hvað frammistöðu varðar.“
Nám eykur möguleika
Það er ekki nóg að standa sig vel í
ákveðnum fögum. Andreas Schleicher segir að
mestu máli skipti að byggja sterkan grunn
fyrir nám til lífstíðar. „Mikilvægast er að
nemendur noti nám og menntun til að víkka
eigin sjóndeildarhring og líti á nám og mennt-
un þeim augum,“ segir hann og bætir við að
margir íslenskir nemendur standi sig ekki vel
hvað þetta varðar. „Margir nemendur sýna
náminu lítinn áhuga í fögum eins og til dæmis
stærðfræði,“ segir Andreas Schleicher. „Það
er mikilvægt að líta á möguleikana sem fylgja
í kjölfarið. Nemendur þurfa að koma þeirri
hugsun að, að þeir eru ekki að læra til þess að
standa sig vel á prófi heldur vegna þess að
þekking í viðkomandi fagi kemur sér til góða í
lífsbaráttunni síðar meir. Margir íslenskir
nemendur, einkum piltar, standa sig ekki vel
að þessu leyti. Þeir sjá ekki möguleikana sem
felast í náminu, en það skiptir æ meira máli
og það er hægt að gera betur eins og dæmin
sýna.“
Þó íslenskir nemendur hafi komið vel út úr
PISA-könnunum segir Andreas Schleicher að
hægt sé að gera miklu betur. „Ef Ísland er til
dæmis borið saman við Finnland má sjá að
Finnland stendur sig mun betur,“ segir hann.
„Með öðrum orðum má segja að frammistaða
Í
o
e
a
g
t
þ
f
l
d
þ
m
þ
a
b
ö
a
s
a
þ
n
u
þ
h
m
u
m
s
S
u
i
i
o
s
b
S
u
u
s
m
m
l
g
e
n
h
f
e
h
v
l
Andreas Schleicher, forstöðumaður námsmatsstof
aðalskipuleggjandi PISA-kannananna, með fyri
Íslenskir neme
góðir en geta ger
Morgunblaðið/Ásdís
Andreas Schleicher, forstöðumaður námsmats-
stofnunar OECD og einn aðalskipuleggjandi
PISA-kannananna, flytur erindi í dag.
Að sögn Andreas Schleichers styðja kennarar á Íslandi vel við bakið á nemendum sínum og fyrir vikið f
Hins vegar er óvenjulega mikill munur á frammistöðu pilta og stúlkna. Strákar standa sig mun verr en
Eftir Steinþór Guðbjartsson
steinthor@mbl.is
MIKILVÆGAR
SAMEININGARKOSNINGAR
Kjósendur í 61 sveitarfélagi gangaá morgun til kosninga um sam-einingu við önnur sveitarfélög. Í
þeim tillögum, sem kosið verður um, er
gert ráð fyrir að sveitarfélögum í land-
inu fækki úr 101 í 47. Þetta er stærsta
atrennan að sameiningu sveitarfélag-
anna frá stóru sameiningarkosningunni
í nóvember 1993. Þótt þá væru flestar
sameiningartillögur felldar, markaði sú
kosning engu að síður upphaf þeirrar
sameiningar sveitarfélaga, sem síðan
hefur átt sér stað í misstórum skömmt-
um. Á þessu árabili hefur sveitarfélög-
um fækkað úr 196 í 101, eða um nærfellt
helming. Umtalsverður árangur hefur
því náðst í þessu verkefni nú þegar.
Rökin fyrir fækkun og stækkun sveit-
arfélaga eru skýr og ljós. Stærri sveitar-
félög eru hagkvæmari og betur í stakk
búin til að annast þau verkefni, sem
sveitarfélögunum hafa verið falin. Þetta
á ekki sízt við um rekstur grunnskólans,
sem var færður frá ríki til sveitarfélaga
fyrir nokkrum árum. Sú breyting hefur
að flestu leyti tekizt vel.
Jón Gunnarsson, alþingismaður og
oddviti í Vogum á Vatnsleysuströnd,
segir í Morgunblaðinu á miðvikudag að
sveitarfélögin verði að stækka og eflast
til að geta tekið við fleiri verkefnum frá
ríkinu. Þau hafi sýnt að þau sinni rekstri
grunnskólans betur í nærþjónustu en
ríkið gerði á landsvísu og það sama muni
gilda um málefni fatlaðra og aldraðra og
jafnvel heilsugæzluna, en þetta eru
verkefni, sem rætt hefur verið um að
færa til sveitarfélaganna.
Þannig er stækkun og efling sveitar-
félaga forsenda fyrir þeirri valddreif-
ingu, sem er æskileg í fjölbreyttu nú-
tímasamfélagi og að borgararnir geti
haft beinni áhrif á þá þjónustu, sem hið
opinbera býður þeim.
Önnur augljós röksemd fyrir samein-
ingu sveitarfélaga er hagræðing í
stjórnsýslunni. Það er hægt að komast
af með einn sveitarstjóra í stað margra,
eina sveitarstjórn og eitt nefndakerfi,
svo dæmi séu nefnd. Stjórnsýslan verð-
ur um leið faglegri, því að kostur gefst á
meiri sérhæfingu. Kristján Þ. Halldórs-
son, formaður samstarfsnefndar um
sameiningu sveitarfélaga í Suður-Þing-
eyjarsýslu, bendir á aðra hlið á málinu í
Morgunblaðinu í gær og segir vega
þungt að von sé til þess að í stærra
sveitarfélagi veljist fólk í sveitarstjórn,
sem hafi raunverulegan áhuga á sveit-
arstjórnarmálum. Í minni hreppunum
séu persónukosningar, enginn í fram-
boði og menn verði að una því að vera
kosnir.
Í þriðja lagi er víða víðtækt samstarf
nú þegar milli sveitarfélaga um ýmis
verkefni. Valgarður Hilmarsson, for-
maður samstarfsnefndar um samein-
ingu sveitarfélaga í Austur-Húnavatns-
sýslu, segir í Morgunblaðinu á miðviku-
dag að þessi leið sé þung og erfið,
seinvirk stjórnsýsla og þung í vöfum.
Auðvitað myndi það auka mjög skil-
virkni, ef þessi verkefni væru á hendi
einnar sveitarstjórnar.
Forsendurnar fyrir sameiningu sveit-
arfélaga hafa víðast hvar breytzt veru-
lega á undanförnum árum. Með stór-
bættum samgöngum og fjarskiptum
hafa byggðarlög, sem áður áttu kannski
fátt sameiginlegt, vaxið saman í heild-
stæð atvinnu- og þjónustusvæði. Það er
fullkomlega eðlilegt að það endurspegl-
ist í stjórnsýslunni.
Reynslan af sameiningu sveitarfélaga
undanfarinn áratug hefur víðast hvar
verið góð. Eins og Árni Magnússon fé-
lagsmálaráðherra bendir á í grein í
Morgunblaðinu í gær er mikill meiri-
hluti íbúa í sameinuðum sveitarfélögum
ánægður með reynsluna af stækkun
sveitarfélaga og hlynntur frekari sam-
einingum. Á þessu eru þó auðvitað und-
antekningar, sem ekki má líta framhjá. Í
einhverjum tilfellum telja íbúar ein-
stakra byggðarlaga að óskir þeirra og
hagsmunir hafi ekki verið virtir í sam-
einuðu sveitarfélagi. Það er full þörf á
að læra af slíkum dæmum og skapa ekki
of miklar væntingar um ávinninginn af
sameiningu. Það er raunar jákvætt að
svo virðist sem í kynningu á þeim sam-
einingartillögum, sem kosið verður um á
morgun, virðist ekki of miklu lofað og
margar samstarfsnefndir hafa kynnt
galla sameiningar sveitarfélaga, ekki
síður en kostina. Slík vinnubrögð eru
líkleg til að stuðla að því að gangi sam-
eining eftir, verði færri fyrir vonbrigð-
um þegar á reynir.
Í samtölum við sveitarstjórnarmenn í
umfjöllun Morgunblaðsins um samein-
ingartillögurnar undanfarna daga hefur
komið fram af hverju fólk hefur áhyggj-
ur. Sumir óttast ópersónulegri þjónustu
í stærri sveitarfélögum. Sumir hafa
áhyggjur af að byggðarlagið þeirra
verði afskipt jaðarbyggð. Sumir óttast
að sameining dragi úr heilbrigðri sam-
keppni á milli sveitarfélaga; þannig
bendir Reynir Sveinsson, formaður
samstarfsnefndarinnar á Suðurnesjum,
á að Garðbúar og Sandgerðingar hafi
áhyggjur af að gatnagerðargjöld vegna
nýbygginga muni hækka, komi til sam-
runa við Reykjanesbæ. Í Bæjarhreppi
hefur fólk áhyggjur af að aka þurfi
skólabörnum allt að 80 kílómetra leið,
komi til sameiningar við Húnaþing
vestra og þannig mætti áfram telja.
Allt eru þetta gild rök og skiljanlegar
áhyggjur. Þegar á heildina er litið, er þó
óhætt að fullyrða að mun fleira mæli
með frekari sameiningu sveitarfélaga en
núverandi ástandi.
Í aðdraganda sameiningarkosning-
anna hefur talsvert verið rætt um það
hvort heimila eigi byggðarlögum, sem
eru óánægð með sameiningu, að end-
urheimta sjálfstæði sitt. Félagsmálaráð-
herra hefur lagzt eindregið gegn því.
Morgunblaðið hefur hins vegar bent á
að í slíkum möguleika gæti falizt aukið
lýðræðislegt aðhald fyrir sveitarstjórnir
í nýjum sveitarfélögum. Og slíkur mögu-
leiki gæti jafnvel stuðlað að því að sam-
eining yrði frekar samþykkt en ella, af
því að fólk vissi að hann væri fyrir hendi
ef illa færi. Það væri svo nýrrar sveit-
arstjórnar að tryggja að til slíks þyrfti
ekki að grípa og ætla verður að það yrði
afar fátítt að reyna myndi á lagaákvæði
af þessu tagi. Úr þessu kemur þetta auð-
vitað ekki til álita fyrr en í næstu sam-
einingarlotu.
Miklu máli skiptir að sameining sveit-
arfélaga sé ákveðin í lýðræðislegum
kosningum íbúanna sjálfra. Lögþvinguð
sameining er ekki líkleg til að heppnast
vel. Markmiðið með sameiningu sveitar-
félaga er að íbúarnir ráði meiru um eigin
mál, en ekki að ríkisvaldið þröngvi upp á
þá fyrirkomulagi, sem þeir ekki vilja.
Íbúar sveitarfélaganna, sem í dag
kjósa um sameiningu, ættu tvímælalaust
að nýta kosningarétt sinn, eftir að hafa
velt rækilega fyrir sér kostum og göllum
sameiningar. Hér er um að ræða mik-
ilvægt mál, sem varðar alla íbúa sveitar-
félaganna sem um ræðir. Óhætt er að
taka undir með Árna Magnússyni fé-
lagsmálaráðherra sem segir í grein sinni
í Morgunblaðinu í gær: „Hvað getur
verið áhugaverðara en að móta sitt
stjórnsýslustig til frambúðar?“