Morgunblaðið - 07.10.2005, Side 36

36 FÖSTUDAGUR 7. OKTÓBER 2005 MORGUNBLAÐIÐ
UMRÆÐAN
M
ynd segir meira
en þúsund orð,
ef marka má
gamalt máltæki
sem flestir
kannast við. Máltækið rifjaðist
upp fyrir mér eftir að ég sá
mynd, að vísu ekki ljósmynd,
heldur bíómynd á Alþjóðlegu
kvikmyndahátíðinni í vikunni.
Myndin ber titilinn Týndu börn-
in (e. Lost Children). Fylgst er
með lífi nokkurra barna í Afr-
íkuríkinu Úganda, en þar hefur
borgarastyrjöld ríkt í tæpa tvo
áratugi, nánast án afskipta um-
heimsins.
Börnin sem áhorfendur kynn-
ast eiga það sameiginlegt að
hafa tekist að sleppa frá skæru-
liðum sem rændu þeim, kenndu
þeim að drepa og neyddu þau
til þess að myrða fólkið sitt. Þar
sést meðal annars lítill drengur
sem uppreisnarmenn höfðu
skorið af nef, eyru, varir, og
fingur. Það er erfitt að koma
því til skila með orðum hvernig
var að horfa á þessa mynd.
Þegar ég gekk út úr rökkvuðum
bíósalnum bærðust með mér
ýmsar tilfinningar. Ég fann til
sorgar, reiði og vanmáttar. Ég
dáðist samt mjög að því fólki
sem ég sá í myndinni og reyndi
að gera sitt besta til þess að
hjálpa börnunum. Ég hugsaði
um þá ábyrgð sem ég ber sem
einstaklingur gagnvart umheim-
inum. Jafnframt velti ég því
fyrir mér hvort það skipti ein-
hverju máli að sýna mynd sem
þessa.
Hversu margir bíógestir sem
sáu Týndu börnin á mánudags-
kvöldið hugsa enn um myndina
og efni hennar? Hve margir
skyldu svo gera meira en að
hugsa? Það virðist auðvelt að
þurrka tárin af hvörmunum eft-
ir að hafa horft á hryllinginn,
fara svo heim og snúa sér að
því að skipuleggja næsta frí eða
kaupa nýjar innréttingar.
Í pallborðsumræðum sem
efnt var til á miðvikudag á veg-
um kvikmyndahátíðarinnar og
UNIFEM á Íslandi var fjallað
um mikilvægi mynda á borði við
Týndu börnin. Spurt var: Skipta
myndir máli? Þar voru við-
staddir leikstjórar nokkurra
bíómynda sem falla í mannrétt-
indaflokk hátíðarinnar. Einn
þeirra, hin kanadíska Elle
Flanders, sagði í umræðunum
að hún teldi það vera einn
stærsta löst mannanna að flest-
ir lifðu í afar litlum heimi og
fólk sæi ekki veröldina í kring-
um sig.
Hvað sem þessari skoðun
Flanders líður eru fullir bíósalir
á myndum um átök og réttlæti í
heiminum á kvikmyndahátíðinni
til marks um að allnokkrum
hópi fólks er annt um þessi mál.
(Raunar nokkuð sem eigendur
kvikmyndahúsa ættu að íhuga
þegar þeir velja myndir til sýn-
ingar). Og Íraninn Ali Samadi,
einn tveggja leikstjóra Týndu
barnanna, sagði í umræðunum
að áhugi fólks á heimildar-
myndum færi greinilega vax-
andi. Hann rakti þetta meðal
annars til þess að fólk væri orð-
ið leitt á að hlusta á lítt upplýs-
andi fréttir fjölmiðla um heims-
málin. Í Þýskalandi, þar sem
hann býr, hefðu borist daglegar
fréttir í mörg ár af átökunum í
Júgóslavíu, meðan þau stóðu yf-
ir. Stöðugar fregnir hefðu birst
af því að svo og svo margir
hefðu fallið í átökunum þann
daginn. En lítið hefði verið gert
í að útskýra hvað gekk á. Og
mikið rétt. Ýmsir kannast við
fréttir sem snúast um lítið ann-
að en um „tölu látinna“ á ham-
fara- og stríðssvæðum heimsins.
Þótt sú sýn sem við fáum á
heiminn í gegnum helstu fjöl-
miðla sé oft óskýr og brota-
kennd, skiptir engu að síður
máli fyrir þjáðar þjóðir að kom-
ast á síður blaða og sjónvarps-
skjái. Umfjöllun fjölmiðla getur
aukið þrýsting á ráðamenn að
grípa til aðgerða. Í nýlegu við-
tali tímaritsins Columbia Journ-
alism Review við Jan Egeland,
sem hefur umsjón með neyð-
araðstoð fyrir Sameinuðu þjóð-
irnar, segir hann að þessar
þjóðir keppi í einskonar hluta-
veltu um fjölmiðlaathygli. Fyrr
á árinu hafi fólk sem átti um
sárt að binda eftir flóðbylgjuna
miklu í Asíu verið um á bilinu
10–15% allra þeirra sem neyð-
araðstoð SÞ sinnti.
Á sama tíma hafi þessi hópur
fengið 90% allrar fjölmiðlaat-
hygli. Egeland segir í viðtalinu
að íbúar Norður-Úganda og
Kongó í Afríku séu meðal
þeirra sem hingað til hafi tapað
í hlutaveltunni. Aðspurður um
hvers vegna hann telji svo vera
bendir hann á að eymdin í þess-
um löndum virðist endalaus og
fjölmiðlaneytendur á Vest-
urlöndum kunni slíku illa. Fólk
vilji lesa fréttir eins og það les
sögur – það eigi að vera upphaf
og endir og einfalt að skilja
milli góðs og ills. Í hamförunum
í Asíu hafi þetta verið auðvelt.
Þar var náttúran í líki hins
vonda, fólkið var gott og hjálp-
arstarf bar árangur. Málið
vandist þegar fjalla eigi um
átök á borð við þau sem eiga
sér stað í Kongó, þar sem 20
vopnaðir hópar berjast. „Vanda-
mál mitt er að þjáning
barnanna er sú sama. Við ber-
um jafn mikla ábyrgð á að
koma til hjálpar. Ef ég fæ ekki
umfjöllun í fjölmiðlum, næ ég
ekki athygli þeirra sem geta
hjálpað, ég fæ ekki peninga,
ekki fólk til að koma á staðinn
og get því ekki veitt aðstoð,“
segir Egeland.
Það er erfitt að vera bjart-
sýnn eftir að hafa horft á mynd
á borð við Týndu börnin. Mynd-
in er þó svo áhrifamikil að ekki
er annað hægt en að leyfa sér
að vona að hún fái einhverju
breytt. Væri barátta fyrir bættu
lífi barnanna í Norður-Úganda
ekki verðugt verkefni þjóðar
sem stefnir á Öryggisráðið?
Týndu
börnin
Ýmsir kannast við fréttir sem
snúast um lítið annað en
„tölu látinna“ á hamfara- og
stríðssvæðum heimsins.
VIÐHORF
Elva Björk Sverrisdóttir
elva@mbl.is
Í ÁRATUGI hafa Vestfirðingar
haldið á lofti þeirri staðreynd að
Vestfirðir hafa lengst af verið eft-
irbátur annarra landsvæða á Ís-
landi í uppbyggingu vegakerfisins.
Sveitarstjórnir, einar og sér eða í
samvinnu, hafa reglu-
lega ályktað um ein-
stök verkefni og nauð-
syn þess að flýta
framkvæmdum og
auka vegafé. Á vett-
vangi Fjórðungs-
sambandsins hafa
sveitarstjórnarmenn
einnig ályktað og nú
síðast á Fjórðungs-
þingi Vestfirðinga sem
haldið var í síðasta
mánuði. Þar var árétt-
uð stefnumótun sam-
bandsins í samgöngu-
málum sem samþykkt
var einum rómi á Ísa-
firði haustið 2004 en
hún byggðist í öllum
meginatriðum á sam-
þykkt Fjórðungsþings
frá 1997.
Oft hefur hægt
miðað
Það er ekki ofsagt
að sveitarstjórn-
armönnum á Vest-
fjörðum hefur oft þótt
hægt miða í uppbygg-
ingu samgöngu-
mannvirkja í fjórð-
ungnum. Íbúar á
norðanverðum Vest-
fjörðum hafa lengi
beðið þess að hægt yrði að aka á
bundnu slitlagi um Ísafjarðardjúp
og áleiðis inn á þjóðveg 1. Á sunn-
anverðum Vestfjörðum hefur eðli-
leg krafa íbúanna verið sú að
byggður yrði upp greiðfær heils-
ársvegur sem tengdi svæðið við
aðra hluta landsins og ryfi þannig
vetrareinangrun þess. Stranda-
menn og íbúar Reykhólasveitar
hafa einnig barist fyrir bættum
samgöngum á sínum svæðum auk
þess sem áhersla hefur verið lögð á
heilsárstengingu milli þessara
tveggja byggðarlaga. Samgöngu-
yfirvöld hvers tíma, ásamt þing-
mönnum kjördæmisins, hafa mátt
þola harða gagnrýni heimamanna
fyrir meintan seinagang og vart
hafa tveir menn komið saman í
fjórðungnum án þess að samgöngu-
mál bæri á góma. Staðreyndirnar
hafa verið flestum ljósar; ófullnægj-
andi samgöngur á Vestfjörðum hafa
dregið úr samkeppnishæfni vest-
firsks atvinnulífs, haft neikvæð
áhrif á búsetuþróun og
heft aðgengi ferða-
manna að mörgum
helstu náttúruperlum
Íslands.
Miklar framfarir
síðustu ár
Síðustu ár hefur
hins vegar mikið áunn-
ist í vegamálum á
Vestfjörðum, ekki síst
í tíð Sturlu Böðv-
arssonar samgöngu-
ráðherra. Uppbygg-
ingu vegar um
Ísafjarðardjúp er lokið
ef frá er talin þverun
Mjóafjarðar og fram-
kvæmdir tengdar
henni. Miklar fram-
kvæmdir hafa verið á
sunnanverðum Vest-
fjörðum, m.a. á Kletts-
hálsi og Kleifaheiði,
auk þess sem ráðherra
hefur fallist á rök
heimamanna um hvaða
leið skuli valin við end-
urgerð Vestfjarðaveg-
ar milli Flókalundar
og Bjarkalundar.
Elsti hluti leið-
arinnar verður í
Borgarfirði
Nú ber svo við að miklar fram-
farir í vegamálum blasa við Vest-
firðingum því stórtækar fram-
kvæmdir hafa verið boðaðar, m.a. í
kjölfar Símasölunnar. Ef tímaáætl-
anir ganga eftir verður hægt að
aka á bundnu slitlagi um Ísafjarð-
ardjúp og áfram inn á þjóðveg 1
innan þriggja ára og mun vetr-
arleiðin styttast um hartnær 80 km
auk þess sem ferðatími mun stytt-
ast enn frekar á nýuppbyggðum
vegi. Ráðist verður í þverun Mjóa-
fjarðar og aðliggjandi vegagerð og
vegur um Arnkötludal verður lagð-
ur. Þá verður lokið við uppbygg-
ingu vegar um Svínadal á sama
tímabili. Leiðin mun síðan liggja
um nýlega Gilsfjarðarbrú og ný-
uppbyggða Bröttubrekku. Má því
segja að elsti hluti þjóðvegarins frá
Ísafirði til Reykjavíkur verði í
Borgarfirði að þremur árum liðnum
þótt þar sé einnig unnið að miklum
endurbótum. Þessu til viðbótar
verður verulegum fjármunum varið
til framkvæmda á Vestfjarðavegi,
milli Flókalundar og Bjarkalundar,
þótt ekki nægi þeir til að ljúka
þeim verkefnum sem þar eru fyr-
irhuguð.
Ríkisstjórnin brást
hratt og vel við
Fyrir fáeinum dögum bætti rík-
isstjórnin síðan enn við fram-
kvæmdalistann, að tillögu sam-
gönguráðherra, og samþykkti að
farið yrði í gerð jarðganga undir
Óshlíð við Ísafjarðardjúp þar sem
vegfarendum hefur ætíð staðið mik-
il ógn af grjóthruni og ofanflóðum.
Bæjarstjórn Bolungarvíkur, með
stuðningi nágrannasveitarfélaga og
Fjórðungsþings Vestfirðinga, hafði
sett fram eindregnar óskir um var-
anlegar úrbætur á leiðinni, ekki síst
í því ljósi að grjóthrun úr hlíðinni
virðist hafa færst í aukana síðustu
misseri. Með ákvörðun sinni er rík-
isstjórnin að marka þá stefnu að
einungis fullt öryggi gagnvart of-
anflóðum og grjóthruni sé við-
unandi fyrir vegfarendur á Óshlíð.
Er það fagnaðarefni.
Samgöngumannvirki
allra landsmanna
Hvalfjarðargöngin voru á sínum
tíma bylting í samgöngum á Íslandi
og nýttust þau Vestfirðingum á leið
til og frá suðvesturhorninu jafnt
sem öðrum landsmönnum. Á sama
hátt mun Sundabrautin reynast
drjúg samgöngubót og stór þáttur í
því að stytta ferðatíma, jafnt þeirra
sem erindi eiga við höfuðborgina og
íbúa hennar. Þeir sem leggja svo
leið sína vestur á Ísafjörð að þrem-
ur árum liðnum munu komast að
því að Vestfirðir eru nær en þá
grunar og ferðatíminn einungis
örfáar klukkustundir. Það verða
tvímælalaust með stærri áföngum í
samgöngusögu landsmanna um
langt árabil.
Gjörbylting í samgöngum
Birna Lárusdóttir fjallar
um samgöngumál
’Hvalfjarðar-göngin voru á
sínum tíma bylt-
ing í sam-
göngum á Ís-
landi og nýttust
þau Vestfirð-
ingum á leið til
og frá suðvest-
urhorninu jafnt
sem öðrum
landsmönnum.‘
Birna Lárusdóttir
Höfundur er forseti bæjarstjórnar
Ísafjarðarbæjar.
HÉR á landi gildir svokallað
fulltrúalýðræði, þannig að þegn-
arnir velja sér fulltrúa til að fram-
fylgja sínum málum. Þessir fulltrú-
ar eru valdir af flokkslistum og
úrslit kosninga ráða fjölda þeirra
þingsæta sem hver flokkur fær.
Þingsætin tilheyra því flokkum en
ekki einstaklingunum sem boðnir
eru fram í nafni flokk-
anna.
Þess vegna særir
það réttlætiskennd
kjósenda þegar þing-
maður, sem nær kjöri
vegna stuðnings við
þann flokk sem hann
er fulltrúi fyrir, fer
með umboð kjósenda
eins og honum sýnist,
fer jafnvel úr stjórn-
arandstöðu til að
styðja stjórnarmeiri-
hlutann á miðju kjör-
tímabili, eins og ný-
legt dæmi sannar.
Að fylgja eigin sannfæringu
Það er ekkert óeðlilegt við það
sem segir í 48. grein stjórnarskrár,
að þingmaður sé einungis bundinn
af eigin sannfæringu og ekki við
neinar reglur frá kjósendum sín-
um. Það er eðlilegt að svo sé varð-
andi afstöðu hans til einstakra
mála (leturbreyt. höf.). Sem dæmi
um slíkt er ef þingmaður er t.d.
ekki sáttur við stefnu flokks síns í
umhverfismálum, að þá hefur hann
fullan rétt til að fylgja eigin sann-
færingu. Ef kjörinn fulltrúi fólks-
ins hefur hins vegar þá sannfær-
ingu að hann geti ekki framfylgt
þeim málum sem kjósendur ætluðu
flokki hans að gera, á hann að
segja ef sér svo næsti maður geti
haldið þeim málstað fram. Annars
virkar fulltrúalýðræðið alls ekki í
reynd og svo virðist sem það sé
löglegt að láta kjósa
sig fulltrúa tiltekins
flokks til þess eins að
hlaupa strax í annan,
þó allir séu sammála
um að það sé siðlaust
með eindæmum.
Kjósendum
misboðið
Ef kjörnir fulltrúar
fólksins fótum troða
umboð kjósenda sinna
með þessum hætti,
hljóta kjósendur að
krefjast þess að þeir
fái þá heldur að hafa bein áhrif á
framgang mála. Beint lýðræði er í
raun einfaldara í framkvæmd með
nútímatækni en nokkru sinni fyrr.
Þannig er auðvelt að nýta tölvu-
tækni til að þjóðin geti kosið um
ákveðin málefni og umræða um
þjóðfélagsmál er orðin öllum að-
gengileg í fjölmiðlum og á netinu.
Beint lýðræði er því augljóslega
lýðræðislegra fyrirkomulag ef við
viljum að lög byggi á vilja meiri-
hluta atkvæðisbærra þjóð-
félagsþegna hverju sinni. Það
hefur ótvíræða kosti umfram full-
trúalýðræðið til að tryggja
lýðræðið, ekki síst ef staðan er
þannig í raun að kjörnir fulltrúar
geta virt vilja fólksins að vettugi
og fótum troðið það umboð sem
þeim var veitt.
Endurskoðun stjórnarskrár
Nú, þegar endurskoðun stjórn-
arskrár stendur yfir, ætti að vera
ærið tilefni fyrir stjórnarskrár-
nefnd að skoða hvort ekki megi
skýra betur í stjórnarskrá skyldur
kjörinna fulltrúa fólksins. Þing-
maður ætti að fylgja sannfæringu
sinni í einstökum málum, en treysti
hann sér ekki til að starfa fyrir
umbjóðendur sína að stefnu flokks
síns almennt, ætti hann að segja af
sér svo næsti fulltrúi geti haldið
uppi merki flokksins. Það skiptir
engu hvaðan núgildandi reglur
koma, þær eru ranglátar og þess
vegna á að breyta þeim þannig að
réttur kjósenda verði tryggður.
Raunverulegt fulltrúalýðræði?
Margrét Sverrisdóttir
fjallar um lýðræði ’Þingsætin tilheyra þvíflokkum en ekki ein-
staklingunum sem
boðnir eru fram í nafni
flokkanna.‘
Margrét Sverrisdóttir
Höfundur er framkvæmdastjóri
Frjálslynda flokksins.