Morgunblaðið - 19.12.2005, Síða 35

MORGUNBLAÐIÐ MÁNUDAGUR 19. DESEMBER 2005 35
FRÉTTIR
Í dag eru 100 ár frá
fæðingu Þórarins
Björnssonar skóla-
meistara Menntaskól-
ans á Akureyri. Þór-
arinn Björnsson var
eftirminnilegur öllum
sem honum kynntust.
Hann hafði til að bera
frumlega hugsun, ein-
stakt minni og hug-
myndaflug sem fáum
er gefið. Menntun
hans var klassísk
menntun evrópskrar
yfirstéttar en hóg-
værð íslenskra bænda
einkenndi viðhorf hans alla tíð.
Þórarinn Björnsson fæddist á
Víkingavatni í Kelduhverfi, elstur
fjögurra systkina. Foreldrar hans
voru Guðrún Hallgrímsdóttir
[1881–1959] úr Austurgörðum í
Kelduhverfi og Björn Þórarinsson
Víkingur [1858–1942] og hafði ætt
hans búið á Víkingavatni frá því
um 1680. Þórarinn Björnsson var
af þingeyskum bændum kominn og
var alla ævi tengdur heimahögun-
um sterkum böndum og þótt leið
hans lægi snemma burtu úr Keldu-
hverfi talaði hann ávallt um að fara
heim þegar hann fór í Víkingavatn.
Menntun
Vorið 1922 tók Þórarinn próf
upp í annan bekk Akureyrarskóla
en sat aðeins einn vetur sem reglu-
legur nemandi í skólanum og lauk
vorið 1924 gagnfræðaprófi, hæstur
39 gagnfræðinga. Haustið 1924
ákvað Sigurður skólameistari að
farið yrði að kenna til stúdents-
prófs. Var þetta liður í baráttu
hans fyrir stofnun menntaskóla á
Akureyri. Sigurður segir tildrögin
þau að skólaárið 1923–1924 hafi í 3.
bekk verið „eigi allfáir álitlegir
námsmenn, sem hugur ljek á að
halda áfram að gagnfræðaprófi
loknu, en skorti fje til suðurfarar.
Var eigi annað sýnna en hætta yrði
þeir námi, að minnsta kosti þá í
bili. Var okkur kennurum og eft-
irsjá að sumum þessarra nemenda
úr skólanum, sökum mannkosta
þeirra, háttprýði og hollra áhrifa á
skólabrag og skólavist“. Einn í
þessum hópi var Þórarinn Björns-
son.
Eftir þriggja vetra undirbúning í
menntadeild Akureyrarskóla tók
Þórarinn stúdentspróf frá Reykja-
víkurskóla ásamt fjórum öðrum
norðanmönnum. Stóðust allir próf-
ið, enda þótt snörur væru þeim
snúnar og þeir prófaðir í umfangs-
meiri fræðaforða en sunnanmenn.
Þórarinn Björnsson hlaut hæsta
einkunn þeirra félaga sem með
prófum sínum sönnuðu að Akur-
eyrarskóli var fær um að búa nem-
endur undir stúdentspróf. Eitt
fyrsta verk Jónasar frá Hriflu sem
kennslumálaráðherra var að veita
Gagnfræðaskólanum á Akureyri í
október 1927 heimild til að halda
uppi lærdómsdeild menntaskóla og
brautskrá stúdenta.
París, Frakkland og
frönsk menning
Haustið 1927 hélt Þórarinn til
náms við Sorbonne, einn fyrstur
Íslendinga á síðari öldum. Hreifst
hann af París, Frakklandi og
franskri menningu og vitnaði oft til
hennar og bar saman við íslenska
menningu. „Frakkar og Íslending-
ar dýrka gáfur í sjálfum sér, og
þessi dýrkun „intelligence en soi“
er hættuleg,“ eins og hann segir.
Um París segir hann að hún sé
ekkert eitt, heldur allt, þ.e. hún er
lífið sjálft, enda um langt skeið höf-
uðmiðstöð vestrænnar menningar.
Eftir fimm vetra nám lauk Þór-
arinn licence-és-lettres-prófi í
frönskum bókmenntum og mál-
fræði, latínu og uppeldisfræði og
hóf í janúar 1933 starf sem kennari
við Menntaskólann á Akureyri.
Kennarinn
Þórarinn Björnsson taldi
kennslu listrænnar ættar og naut
þess að kenna, enda
fæddur kennari. Í
ræðu við skólasetn-
ingu 1956 segir hann:
„Ég vona, að kennar-
arnir gefi skólanum
sem mest af sálu
sinni, því að án þess
verður enginn merkur
í kennarastarfi. Göfgi
og erfiði kennara-
starfsins er í því fólg-
ið, að það er sálar-
starf.“ Sjálfur gaf
hann skólanum sálu
sína.
Andrés Björnsson,
fyrrum útvarpsstjóri, segir: „Mér
er Þórarinn minnisstæður frá
fyrstu starfsárum hans í Mennta-
skólanum á Akureyri. Honum
fylgdi lifandi andi mennta og
mannúðar, og hann gaf okkur sýn
yfir svið, stærri og svipmeiri en við
áttum að venjast. Hann var logandi
af áhuga á starfi sínu. Hann kenndi
af ástríðufullri ákefð, sem aðeins
fáum útvöldum er gefin. Hann
hreifst af viðfangsefnum sínum, en
hitt var þó ekki síður áberandi,
hversu hann unni nemendum sín-
um og lifði sig inn í hug þeirra og
tók þátt í högum þeirra.“
Fjölskyldumaðurinn
Þórarinn Björnsson gekk að eiga
Margrétu Eiríksdóttur píanóleik-
ara 22. júní 1946 og eignuðust þau
tvö börn. Guðrún Hlín er fædd 17.
apríl 1947, lauk stúdentsprófi frá
Menntaskólanum á Akureyri 1967
og kennaraprófi 1968 og starfaði
allmörg ár sem kennari en vinnur
nú við verslunarstörf í Reykjavík.
Björn fæddist 22. júní 1949, lauk
stúdentsprófi frá Menntaskólanum
á Akureyri 1969 og almennu
læknaprófi frá Háskóla Íslands
1976, stundaði sérfræðinám í
Bandaríkjunum og er nú yfirlæknir
við King’s Daughter’s Medical
Center í Ashland í Kentucky.
Skólameistarinn
Þórarinn Björnsson var skipaður
skólameistari frá 1. janúar 1948 og
var virtur fyrir gáfur, mannskiln-
ing og hlýju. Á stundum virtist
þennan gáfaða mann bresta dóm-
greind og hann tapa áttum. Eink-
um var það í viðskiptum við
breyska nemendur sem brutu regl-
ur skólans eða urðu skólanum til
vansæmdar, enda var Þórarinn við-
kvæmur og örgeðja og tók slíkt
nærri sér og var eins og honum
fyndist gert á sinn hlut.
Sýn Þórarins Björnssonar á
menntun einkenndist af andúð á
sérhæfingu og tækni. „Það má ekki
hugsa of mikið um hið hagnýta.
Menntaskólarnir eiga að veita sem
víðasta sýn.“ Menntun átti að vera
breið og traust og skólinn átti að
„glæða í nemendum gagnhollan
hug og réttgjarnan í garð þjóð-
félags þeirra og temja þá við vand-
virkni og nákvæmni í vinnubrögð-
um og þjónustu“. „Tæknin, sú hin
drembiláta drottning nútímans,
virðist því miður ekki til þess fallin
að auka frelsisandann. Það er ekki
aðeins, að hún fái valdasjúkum ein-
ræðisherrum máttugri tæki til
kúgunar, andlegrar og líkamlegrar,
en áður hafa þekkst, heldur stuðlar
hún að því að gera hvern einstak-
ling að persónulausu hjóli í vél
samfélagsins. Í hinum frjálsustu
þjóðfélögum eru hömlur stöðugt að
verða meiri og meiri, og er jafn-
framt kvartað undan því, að per-
sónuleg ábyrgðartilfinning fari
dvínandi í heiminum. Utanverðar
hömlur koma í stað innri banda. Og
er þá ekki þroski mannkynsins í
voða? Því að þroskinn kemur að
innan og aðeins að innan. Og allur
sannur þroski er siðferðilegs eðlis.“
Ræðumaðurinn
Þegar Þórarinn tók við starfi
skólameistara var rætt um að hon-
um yrði erfitt að feta í fótspor Sig-
urðar skólameistara, einkum sem
ræðumaður, enda Sigurður orð-
lagður ræðuskörungur. En í þessu
sem mörgu öðru skeikaði almanna-
rómi. Þórarinn varð snemma eft-
irsóttur fyrirlesari vegna lifandi
frásagnar, einlægni og skarpra at-
hugasemda og hann opnaði mönn-
um sýn til umheimsins. Ræður
hans urðu landsfrægar og til þeirra
var vitnað og orð hans meitluðust í
hug manna og urðu landfleyg:
„Látið ekki lærdóminn gera ykkur
ómannleg. Þá er hann aðeins
menntunarlaus þekking. Þekkingin
verður þá fyrst menntun, er hún
hefur verið krufin til mergjar af
frjálsri og sjálfstæðri hugsun.“
Fyrsta ræða Þórarins, sem vakti
landsathygli, var flutt í fullveld-
isfagnaði Stúdentafélags Reykja-
víkur 30. nóvember 1954. Megin-
efnið var frelsi og menning: „Hver
sá, er menntaður vill teljast, verður
að varðveita hug sinn sem lengst
frjálsan og opinn. Frjálslyndi og
víðsýni er aðal sannrar menntunar.
Öfgar og ofstæki er ómenningar
vottur og minnir á galdrabrennur
liðinna tíma. Sönn menning er hóf-
söm. Hún leitar jafnvægis and-
stæðnanna eins og fagurt listaverk.
Hún lítur á margt, helst allt, en
einblínir ekki á eitt. […] Öfgarnar
sjá hins vegar það eitt, sem þeim
hentar að sjá, en sníða hitt burt,
hvort heldur það eru óþægilegar
staðreyndir eða höfuð á of stífum
bol.“
Það var ekki að undra þótt menn
hrifust af orðum Þórarins skóla-
meistara. Í miðju kalda stríðinu
talar hann af hófsemi hins mennt-
aða, þekkingu hins víðlesna og
festu manns sem hefur tileinkað
sér klassískt siðgæði menntaðra
Evrópumanna. Orð hans hljómuðu
eins og opinberun í eyrum þeirra
sem orðnir voru þreyttir á orða-
skaki, útúrsnúningum og falsi of-
stækismanna í hvorum tveggja
herbúðum sem sáu aðeins það sem
hentaði þeim.
Þýðandinn
En það voru ekki aðeins ræður
sem héldu nafni Þórarins á loft
sem orðlistamanns heldur ýmis
skrif og ekki síst þýðingar hans,
einkum á skáldverkinu Jean-Chri-
stohpe eftir Romain Rolland [1866–
1944]. Rolland var prófessor í tón-
list við Sorbonne og skrifaði dokt-
orsritgerðir um ítalska málaralist
og um upphaf hins ljóðræna leik-
húss. Skáldverkið kom út á árunum
1904 til 1912 og fjallar um baráttu
tónlistarmannsins Jean Christophe
við sjálfan sig og samtíð sína. Vildi
Rolland leggja sitt af mörkum til
friðar milli þjóða og manna. „Hann
gerir það með slíkum yndisþokka í
frásögn, að bókin varð þegar frá
upphafi ein sú evrópsk lilja sem all-
ir vildu kveðið hafa, og hefur sagan
haldið virðíngarsessi í bókmennt-
um heims jafnan síðan, þó tímar og
menn hafi breyst,“ segir Halldór
Laxness í ritdómi í Þjóðviljanum 8.
febrúar 1948, og heldur áfram:
„Því má ekki heldur gleyma, að
þýðíng Þórarins Björnssonar er
merkilega vel gerð; auk þess sem
hún lýsir virðíngu þýðandans fyrir
hinu einstæða verki sem hann fær-
ist í fáng að gefa löndum sínum, þá
hefur hann gullvæga heimafeingna
þekkíngu á íslenskri túngu, kominn
af miklu gáfufólki norðurþíng-
eysku, og hámenntaðan málsmekk
af frönskunámi og latínu, svo það
er eitt fyrir sig unaður að lesa jafn-
fágaða íslensku og þá sem maður
þessi hefur á valdi sínu.“
Lokaorð
Þórarinn Björnsson vann
Menntaskólanum á Akureyri af
eldhug sem honum var í blóð bor-
inn. Síðustu ár hans sem skóla-
meistara fjölgaði í skólanum og tók
þá að gæta breytinga á viðhorfi
nemenda sem kröfðust aukins
frjálsræðis – og tóku sér frelsi sem
þeir höfðu ekki haft. Þetta olli Þór-
arni áhyggjum og vonbrigðum.
Sem skólameistari fylgdist hann
með öllu, námsárangri nemenda,
tímasókn þeirra, áhugamálum, erf-
iðleikum og framtíðaráformum, og
hann lagði nótt við dag og brann að
lokum upp.
Þórarinn Björnsson hafði hug á
að snúa sér að ritstörfum þegar
aldur færðist yfir hann. Það auðn-
aðist honum ekki. Þótt hann væri
heilsuhraustur kom að því að hann
gat ekki meir. Í ágúst 1966 fékk
hann kransæðastíflu og dvaldist í
Reykjavík um veturinn og komst
til allgóðrar heilsu, að því er talið
var. Haustið 1967 tók hann aftur
við störfum og setti skóla 1. októ-
ber 1967, eins og venja var. Um
miðjan nóvember veiktist hann
hastarlega. Lá hann á Fjórðungs-
sjúkrahúsinu á Akureyri að heita
má til dánardægurs og lést 28. jan-
úar 1968.
Margir urðu til þess að minnast
Þórarins Björnssonar. Hafa fáir
menn hlotið betri eftirmæli á öld-
inni sem leið. Flestir töluðu um
gáfur hans, góðvilja og örlyndi.
Árni Kristjánsson, íslenskukennari
við Menntaskólann á Akureyri,
segir: „Ég hef engum manni
kynnst, sem var jafnlagið að skapa
slíkt andrúmsloft [vináttu] í kring-
um sig. Það stafaði umfram allt af
því, hversu einlægur og opinskár
hans eigin hugur var. Hann gaf svo
fúslega af sjálfum sér, og þar fór
saman mikil auðlegð og mikið ör-
læti. Gáfur hans voru miklar og
fjölhæfar. Það gat ekki leynst fyrir
neinum, sem átti tal við hann. Hitt
er mér þó enn ríkara í huga, hve
góður maður hann var.“
Þórarinn Björnsson þýddi sög-
una Litli prinsinn eftir Antoine de
Saint Exupéry [1900–1944]. Setn-
ing úr þeirri sögu hljóðar þannig:
„Maður sér ekki vel nema með
hjartanu. Það mikilvægasta er
ósýnilegt augunum.“ Þau orð hefðu
getað verið einkunnarorð Þórarins
Björnssonar því að þau lýsa við-
horfi mannsins, kennarans, hugs-
uðarins og skólameistarans. Hann
sá með hjartanu og líf hans ber
vitni um, að það mikilvægasta er
ósýnilegt augunum.
Tryggvi Gíslason,
fyrrverandi skólameistari
Menntaskólans á Akureyri.
ÞÓRARINN
BJÖRNSSON
Elskuleg eiginkona mín, móðir okkar, amma og systir,
MARGRÉT RÓSA MAGNÚSDÓTTIR
(Pinný)
Árholti,
Húsavík
sem lést á Heilbrigðisstofnun Þingeyinga fimmtudaginn 15. desember
verður jarðsungin miðvikudaginn 21. desember frá Húsavíkurkirkju kl.
14.00.
Geirfinnur Svavarsson,
Svavar Geirfinnsson,
Birna Geirfinnsdóttir
og fjölskyldur.
Elsku maðurinn minn, pabbi, tengdapabbi
og afi,
ÓMAR HLÍÐKVIST JÓHANNSSON,
Ásbúð 31,
Garðabæ,
verður jarðsunginn frá Vídalínskirkju miðviku-
daginn 21. desember kl. 13.00.
Sesselja Hauksdóttir,
Haukur Hlíðkvist Ómarsson, Freyja Hlíðkvist Ómarsdóttir,
Helga P. Finnsdóttir, Salka Hlíðkvist Einarsdóttir,
Hrafn Hlíðkvist Hauksson,
Hekla Hlíðkvist Hauksdóttir.
RAUÐI kross Íslands hefur veitt
Símanum viðurkenningu fyrir
veittan stuðning við starf hreyfing-
arinnar. Síminn er einn af bak-
hjörlum Rauða krossins en bak-
hjarlar leggja fram 300.000 kr. eða
meira á ári til hjálparstarfs Rauða
krossins.
Bakhjarlar fá viðurkenning-
arskjöld fyrir stuðninginn. Þeim
býðst einnig að fá heimsókn starfs-
manna eða sjálfboðaliða Rauða
krossins sem segja frá því hvernig
fjárstyrknum er varið. Þá er bak-
hjörlum boðið að senda fulltrúa á
aðalfund Rauða kross Íslands, segir
í fréttatilkynningu.
Síminn og Rauði kross Íslands
eiga að baki farsælt samstarf í
símasöfnunum á vegum hreyfing-
arinnar. Síminn og Rauði kross Ís-
lands gerðu á árunum 2002–2004
samkomulag um stuðning Símans
við Hjálparsíma Rauða krossins,
1717. Hjálparsími Rauða krossins
er gjaldfrjáls og opinn allan sólar-
hringinn fyrir þá sem finnst þeir
vera komnir í öngstræti en vilja
þiggja aðstoð til að sjá tilgang með
lífinu.
Á myndinni má sjá Þór Daníels-
son, verkefnisstjóra Rauða kross-
ins, afhenda Evu Magnúsdóttur,
upplýsingafulltrúa Símans, skjöld
með áletrun um að Síminn sé einn
af Bakhjörlum Rauða kross Íslands.
RKÍ afhendir
Símanum
viðurkenningu
ALDARMINNING
Þingeyjarsveit | Sveitarstjórn Þing-
eyjarsveitar hefur samþykkt stuðn-
ingsyfirlýsingu við Háskólann á
Akureyri. Fram kemur að mikilvægt
sé að undirstöður séu traustar, jafnt
faglega sem fjárhagslega.
„Háskólinn er máttarstólpi byggð-
ar, bæði þéttbýlis og dreifbýlis á
Norðurlandi, og afar mikilvægt að
hann vaxi og dafni. Sveitarstjórn
skorar á Alþingi og ríkisstjórn að
standa dyggan vörð um Háskólann á
Akureyri þannig að bjóða megi fjöl-
breytilega námsmöguleika við skól-
ann og tækifæri til náms sem henta
öllum, óháð búsetu. Jafnframt er
Háskólinn á Akureyri mikilvægur
vinnustaður fyrir Norðlendinga þar
sem eru atvinnutækifæri fyrir fólk
sem á framhaldsmenntun að baki.
Slíkur vinnustaður er lykilatriði í
samfélagsgerð sem í sífellt auknum
mæli byggir á þekkingu og afurðum
hennar.“
Skorað er á stjórnvöld að veita
aukna fjármuni til skólans.
Samþykkja
stuðning við HA
♦♦♦