Fréttablaðið - 06.09.2003, Síða 11

Fréttablaðið - 06.09.2003, Síða 11
debenhams S M Á R A L I ND n‡tt Merki um frelsi ÍS LE N SK A A U G LÝ SI N G A ST O FA N /S IA .I S D EB 2 21 20 09 /2 00 3 Enn bætast n‡ merki vi› frábært úrval merkjavöru í Debenhams Fyrir konur, karla og börn. DEBENHAMS - Merki um frábært úrval, hagstæ› kaup og flægilegt andrúmsloft. LAUGARDAGUR 6. september 2003 11 Þorvaldur Gylfason prófessor ferí svolitla hugarleikfimi í Frétta- blaðinu fimmtudaginn 4. septem- ber. Veltir hann fyrir sér hvaða eft- irmæli Ólafur Thors hefði fengið sem stjórnmálamaður ef hann hefði hætt stjórnmálaafskiptum 1959, þremur árum fyrir sjötugt, þ.e. áður en Viðreisninni var hrint í fram- kvæmd. Svar Þorvaldar er: „Ólafur Thors hefði þá að minni hyggju fengið litlu skárri eftirmæli en Jónas Jónsson frá Hriflu, ef hagstjórn er höfð til marks, því að þessir tveir menn voru höfuðarkitektar og ábyrgðar- menn helmingaskiptareglunnar, sem hefur markað og mengað ís- lenskt samfélag allar götur síðar.“ Við þessi ummæli hef ég sitt- hvað að athuga. Og held raunar að torvelt sé að koma þeim heim og saman við staðreyndir íslenskrar stjórnmála- og hagsögu. Heilaspuni og veruleiki Fyrst er ástæða til að nefna, að það uppátæki að velja að hentug- leika eitthvert tiltekið ár á ferli stjórnmálamanns og velta fyrir sér eftirmælum hans, ef ferlinum hefði þá lokið, getur verið skemmtilegur heilaspuni, ekki síst á kaffihúsum og skrafstofum háskólasamfélags- ins svonefnda. Gaman væri að vera kominn aftur á þær slóðir! Reynum fyrir okkur: Hvað ef Gylfi Þ. Gísla- son, svo annar víðkunnur stjórn- málaforingi 20. aldar sé nefndur, hefði hætt afskiptum af stjórnmál- um 1947? Væri þá ekki hið alræmda haftaplagg Álit hagfræðinganefnd- arinnar pólitísk eftirmæli hans? Jafnvel þótt við bættum tíu árum við og settum punkt Gylfa fyrir aft- an árið 1958 og læsum þingræður hans frá þeim tíma yrði það honum til lítils álitsauka ef mælikvarðinn væri hagstjórn í anda frjálsra við- skipta. Heldur þættu manni þetta hvort tveggja dapurlegar vörður miðað við þann myndarlega bauta- stein sem Gylfi reisti sér sem við- skiptaráðherra Viðreisnarinnar. En svona vangaveltur leiða okk- ur því miður skammt. Hitt er þó mikilvægara að þegar við flytjum okkur úr hugmyndasmiðjunni yfir á vettvang veruleikans kemur í ljós að til að halda Ólafi Thors með ör- yggi í félagsskap haftamanna hefði Þorvaldur þurft að hverfa áratug lengra aftur í tímann. Þótt kynlegt sé virðist Þorvaldur hafa gleymt forgöngu Ólafs að fyrra viðreisnar- tilhlaupinu 1949 til 1950. Var Ólafur þá forsætisráðherra í minnihluta- stjórn Sjálfstæðisflokksins sem beitti sér fyrir því á grundvelli hins fræga hagfræðiálits Benjamíns Ei- ríkssonar að horfið væri frá ríkj- andi hafta- og styrkjastefnu. Varð umtalsverður árangur af þessu frumkvæði Ólafs og annarra for- ingja sjálfstæðismanna, einkum Bjarna Benediktssonar, þegar Framsóknarflokkur og Sjálfstæðis- flokkur störfuðu saman í ríkisstjórn fram til 1953. Var þó við að etja öfl- uga mótstöðu jafnaðarmanna og sósíalista sem voru svarnir hafta- sinnar. Ekki tókst þó að ljúka því verki sem hafið var og í ýmsum veigamiklum atriðum horfið til fyrri hátta næstu árin, ekki síst á tíma Vinstri stjórnarinnar 1956 til 1958, en grundvöllurinn hafði verið lagður og akurinn plægður. Er eng- um blöðum um það að fletta að þátt- ur Ólafs Thors í „Viðreisninni fyrri“ 1950 hefði tryggt honum bærileg eftirmæli í hagsögu okkar jafnvel þótt honum hefði ekki auðnast að fylgja hinni eiginlegu Viðreisn úr hlaði. Ekki benda á Jónas Sú kenning að Jónas Jónsson frá Hriflu hafi sem fulltrúi Framsókn- arflokksins í bankaráði Landsbank- ans verið annar höfuðsmiða „helm- ingaskiptakerfis“ Framsóknar- flokks og Sjálfstæðisflokks er satt að segja ansi hæpin sagnfræði. Jónas var að sönnu mikill valda- maður á fyrri tíð, en það var einkum á þriðja og fjórða áratugnum. Eftir það dró mjög úr áhrifum hans og þau voru tæpast nokkur orðin þegar höftin, sem „helmingaskiptin“ grundvölluðust og nærðust á, voru innleidd eftir stríð. Er hugtakið „helmingaskiptakerfi“ raunar af- skaplega óljóst og vísar til miklu flóknara fyrirbæris en svo að rétt- mætt sé að tala um það sem eitt- hvert samningabrall Ólafs Thors og Jónasar frá Hriflu á bankaráðs- fundum í Landsbankanum. Veitum því líka athygli þegar við ræðum um „helmingaskipti“ sem efnahags- legt hugtak að þau byggðust á höft- um, styrkjum og ítökum stjórn- málamanna í atvinnulífinu, en allt var þetta beinlínis stefna vinstri flokkanna. Hefðu Gylfi Þ. Gíslason og samherjar hans í röðum vinstri manna stutt viðskiptafrjálsræði á fimmta og sjötta áratugnum hefðu engar forsendur verið fyrir helm- ingaskiptum. Loks er rétt að nefna að það að tala um hagstjórn og Hriflu-Jónas í sama orðinu, eins og Þorvaldur gerir, er hæpið. Á hans tíð þekktu íslenskir stjórnmála- menn ekki orðið og líklega ekki heldur hugtakið. „Réttur maður“ á „réttum tíma“ Þegar verk genginna stjórn- málamanna eins og Ólafs Thors eru vegin og metin hljótum við að taka tillit til þeirra sögulegu kringum- stæðna sem þeir bjuggu við. Hafa ber í huga að stjórnmálamenn verða að tefla þá skák sem býðst í stöðunni hverju sinni. Leiðir það af eðli stjórnmála í lýðræðisríkjum. Um grundvallarviðhorf Ólafs til stjórnmála eru til ágætar heimildir og ástæðulaust að vefengja að hann hafi verið hlynntur frjálsum mark- aðsbúskap þótt hann hafi marg- sinnis átt hlut að stjórnmála- ákvörðunum sem kenna má við hafta- og styrkjastefnu. En voru á þeim tíma einhverjir íslenskir stjórnmálamenn sem vildu tefla skákina öðru vísi og bentu þeir á leiki? Það kannast ég ekki við. Þorvaldur Gylfason telur að sjálfstæðismenn hafi sett Ólaf Thors á stall og finnist það ganga guðlasti næst að gagnrýna stjórn- málastörf hans. Vel má vera að ein- hverjir hugsi þannig. En ætli það sé ekki bara einkenni allra stjórnmála- samtaka, óháð Sjálfstæðisflokknum sem slíkum og persónu Ólafs Thors, að halda á lofti minningu foringja sinna og leggja áherslu á það sem sýnir þá í besta ljósinu? Slíkt hefur þó tæpast nokkur áhrif á þá dóma, sem sagan kveður upp, þegar fram líða stundir. Hvernig skyldi annars hafa ver- ið talað um Jón Baldvinsson, Stefán Jóhann, Harald, Emil og Gylfa í Al- þýðuflokknum sáluga? Er hugsan- legt að þeir hafi verið settir á stall? Kannski Þorvaldur geti deilt með okkur einhverjum minningum um það? Ég held að myndin af Ólafi Thors í Íslandssögu 20. aldar sé fremur björt. Mér finnst fremur ólíklegt að það eigi eftir að breytast með róttækum hætti. Skýringin er ekki sú, sem Þor- valdur Gylfason virðist vera að ýja að, að honum hafi óverð- skuldað verið lyft á stall af flokksmönnum. Þótt dómar sög- unnar geti verið dyntóttir virðist mér að Ólafur njóti þess þegar ferill hans í heild er virtur að hann var „réttur maður“ á „rétt- um stað“ þegar „réttu stundirn- ar“ í hagsögu Íslands á 20. öld runnu upp. Það verður ekki af honum tekið. ■ GUÐMUNDUR MAGNÚSSON ■ sagnfræðingur er ósammála dómi Þorvaldar Gylfasonar hagfræðings um Ólaf Thors. Andsvar Enn af Ólafi Thors

x

Fréttablaðið

Beinleiðis leinki

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Fréttablaðið
https://timarit.is/publication/108

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.