Tíminn - 01.07.1973, Blaðsíða 18

18
TÍMINN
Sunnudagur 1. júli 1973
Menn og málefni
Floti Rússa á Norður-
Atlantshafi
Fiskveiðar viö Lofoten i Norður-Noregi.
Rússar stefna að
jafnvægi
I tilefni af endurskoðun varnar-
samningsins við Bandarikin,
verður sennilega talsvert rætt um
flota Rússa á Atlantshafi. Þvi
þykir rétt að endurbirta hér að
mestu, útdrátt úr ræðu eftir
Johan Jörgen Holst, sem hann
flutti i Oslö, seint á árinu 1971, en
hann var þá rannsóknarstjóri
norsku utanrikisstofnunarinnar.
Otdráttur þessi birtist i okt.- des.-
hefti Nato-frétta 1971, en þær eru
gefnar út af upplýsingaþjónustu
Nató á Islandi i umboði fram-
kvæmdastjóra Atlantshafsbanda-
lagsins. Hefst svo útdrátturinn úr
ræðu Holsts:
„Norðurfloti Sovétrikjanna er
öflugasti herafli i Norður-Evrópu.
Aundanförnum árum hefurstarf-
semi hans valdið Norðmönnum
töluverðum áhyggjum. Þær eru
aö miklu leyti sálrænar. Þegar
Noregur gerðist aðili að NATO
1949 og mótaði þá stefnu, að ekki
skyldi vera erlendur herafli i
Noregi á friðartimum, byggðist
sú stefna á yfirburðum Breta og
Bandarikjamanna á Atlantshafi.
A áttunda áratugnum verður
Noregur að taka mið af þvi, að nú
virðist svo, sem jafnvægi sé að
myndast. Afleiðingar slikra
breytinga á hafinu umhverfis
landið er ekki aðeins unnt að
meta með hliðsjón af heildar-
jafnvægi alls staðar i heiminum
milli risaveldanna, heldur verður
að meta þær með tilliti til
öryggisstefnu Noregs sjálfs og
ráðstafana til að tryggja öryggið
við breyttar aðstæður.
Skipulag og vopnabúnaður
sovézka flotans og auk þess at-
hafnasvið hans mótast að miklu
leyti af tilraunum Sovétrikjanna
til að skapa mótvægi við flota-
veldi Bandarikjanna. Tuttugu ára
áætlun Stalins um uppbyggingu
flotans, sem hófst 1946, hafði það
meginmarkmið að skapa
jafnvægi á höfunum. Flotanum
var, að þvi er virðist, ætlaö það
hlutverk að verjast sjóárásum á
flotasvæðunum fjórum. Þó var
ein stórvægileg undantekning
gerð frá þessu i byrjun sjötta
áratugsins, þegar hafin var smiöi
stórra kafbáta, sem geta flutt
langdrægar kjarnorku-
eldflaugar”.
Rússar óttast
kjarnorkuórós
,,Um miðjan sjötta áratuginn
minnkaði hættan á innrás af hafi i
augum Sovétmanna, en þá töldu
þeir meginhættuna stafa af
kjarnorkuáras flugvéla frá flug-
vélamóöurskipum. Aætlunum um
smiöi stórra orrustuskipa og
meðalstórra kafbáta var breytt
og hætt var við áætlanir um smiði
flugvélamóðurskipa. 1 stað þess
lögöu Rússar áherzlu á smiði
langdrægra eldflauga, sem bæði
má skjóta frá stórum tundurspill-
um,. litlum orrustuskipum og
kafbátum. Aukið flugþol
bandarisku flugvélanna um borð i
flugvélamóöurskipunum kynni að
hafa valdið þvi, að Rússar hófu
smiði kjarnorkuknúinna kafbáta
sem búnir eru eldflaugum. Um
miðjan sjötta áratuginn var
kjarnorkukafbátaflotinn smátt og
smátt fluttur til Kola-skagans.
Undir stjórn Krúsjeffs fjölgaði
kafbátum i Norðurflotanum úr
u.þ.b. 30 i 145.”
Vörn gegn
Polaris-
kafbótunum
„Þegar veruleg ógn fór að stafa
a f Pólaris-kafbátunum
(bandariskir kafbátar búnir
kjarnorkuvopnum). neyddust
Rússar til að búa herskip sin eld-
flaugum, sem beita má gegn kaf-
bátum, og smiða kafbáta til kaf-
bátaveiða. Þeim var nauðsynlegt
að geta athafnað sig utan þess
svæðis, sem flugvélar úr landi
höfðu flugþol til að spanna og
þurftu þess vegna að koma upp
loftvarnakerfi á herskipum sin-
um. Aætlanir Sovétrikjanna um
skipasmiðar mótast mjög af
stöðugum breytingum og til-
raunum til að laga skipin að
þeirri þróun, sem hefur orðið i
vigbúnaði Bandarikjanna.
Herskipafloti Sovétrikjanna
hefur i stöðugt rikari mæli verið
búinn eldflaugum. 1970 var talan
23% og búizt er við, að 1975 verði
hún orðin um 50%.
Þróunin á sviði flotamála hefur
undanfarin ár orðið örust i hrað-
fleygri uppbyggingu Sovétrikj-
anna á háþróuðum flota kafbáta,
sem búnir eru langdrægum eld-
flaugum (kafbátarnir eru af Y~
gerð, búnir sextán 1500 sjómilna
SSN-6 eldflaugum). Bátarnir eru
byggðir á Norðurslóðum og þar
eru heimastöðvar þeirra gautján
slikir kafbátar eru nú i notkun, og
um þessar mundir eru um 7 til 8
kafbátar af Y-gerð smiðaðir ár-
lega. Liklegt er, að tilvist þess-
ara kafbáta verði til þess, að
Rússar móti þá stefnu, að þeir
reyni að hafa sem flesta kafbát-
ana á fastákveðnum stöðum og
minnki þannig þann fjölda báta,
sem eru i höfn eða á ferð til og frá
höfn”.
1 þessu sambandi er rétt að
geta þess, að nýlega hefur verið
upplýst, að nýjustu kafbátar
Rússa hafi svo langdrægar eld-
flaugar, að þær þurfi ekki að fara
út fyrir landhelgi Sovétrikjanna.
Þeir geti skotið þaðan á hvaða
skotmark sem er i Norður-
Ameriku og Evrópu.
Landganga ó
nólægum
ströndum
„Um 40% sovézkra orrustu-
skipa og tundurspilla og u.þ.b.
55% fylgdarskipa eru i Noröur-
flotanum og Eystrasaltsflotan-
um. 63% af öllum sovézkum kaf-
bátum eru i flotunum tveimur i
Norður-Evrópu. 70% kjarnorku-
kafbátanna og eldflauga-kafbát-
anna eru i Norðurhöfum. Búizt er
við þvi, að heildartala skipa i
sovézka flotanum muni minnka
eitthvað, þegar ný skip taka við af
gömlum. 1 sovézka flotanum eru
nú 20 orrustuskip, 100 tundurspill-
ar, 100 fylgdarskip og 350 kafbát-
ar.
Með þvi að beita ýtrasta afli
gætu Sovétrikin liklega sent átta
herskipadeildir til árása á Nor-
egshafi, ef við gerum ráð fyrir
þvi, að skipin geti siglt
hindrunarlaust úr Eystrasalti og
Barentshafi. Bandarikin gætu aö
öllum likindum beitt fjórum eða
fimm sóknarsveitum með
skömmum fyrirvara og sent allt
að átta til þessa hafsvæðis með
hæfilegum aðvörunartima, en þó
er liklegt, að sú tala lækki þegar
um miðjan þennan áratug.
Sovézki herskipaflotinn er vel
skipulagður til að veita aðstoð við
landgöngu á nálægum ströndum.
Hæfni Sovétrikjanna til að fram-
kvæma strandhögg i skjóli gagn-
kvæms ógnarjafnvægis kjarn-
orkuvopna skiptir öryggishags-
muni Noregs miklu.”
Þegar Holst talar um land-
göngu á nálægum ströndum, á
hann fyrst og fremst við Norður-
Noreg.
Æfingar
rússneska
flotans
„A fyrstu árunum eftir heims-
styrjöldina fóru æfingar sovézka
flotans fyrst og fremst fram á at-
hafnasvæðum flotanna á Bar-
entshafi og Eystrasalti. Enn eru
helztu æfingasvæðin þarna, þar
sem sjá má skip að æfingum allan
ársins hring. 1 byrjun sjötta ára-
tugsins mátti ráða það af sovézku
flotaæfingunum á Norðurslóðum,
aö rússnesku flotaforingjarnir
töldu mestar likur á átökum milli
herskipa austurs og vesturs á
hafinu noröur og austur af Lófót.
Upp úr þvi teygðist athafnasv.
ætið lengra til vesturs og var það
greinilega til varnar gegn kjarn-
orkuógnuninni frá flugvélum
bandarisku flugvélamóðurskip-
anna. Sovézku æfingarnar náðu
til Jan Mayen og stundum jafnvel
suður til hafsins milli Islands og
Færeyja. Gangur æfinganna var
sá, að þær hófust með nokkrum
litlum æfingum, sem enduðu á
haustin með allsherjaræfingu.
1 byrjun sjöunda áratugsins
drógust sovézku flotaæfingarnar
á Noregshafi nokkuð saman, ef til
vill var það vegna þess, að verið
var að endurbæta vopnabúnað
skipanna og búa þau vopnum til
að verjast kafbátum og flugvél-
um og eldflaugum, sem skjóta má
eftir yfirborði hafsins til skot-
marka á landi. Frá 1963 hafa
æfingarnar einkennzt af tveimur
meiriháttar æfingatimabilum —
vor og haust. Æfingasvæðið
spannar nú allt Noregshaf og
teygir sig stundum suður á mitt
Atlantshaf. Framvarnarsvæði
Sovétrikjanna yrði á svæðinu
milli Grænlands, Islands og Fær-
eyja, sem eru siglingaleiðirnar
inn á Noregshaf. Athafnir sov-
ézka flotans einkennast einnig af
tiðum flutningi skipa milli Sov-
ézku flotanna tveggja i Norður-
Evrópu og einnig milli Norður-
flotans og sovézku flotasveitar-
innar á Miðjarðarhafi. Meðan á
þessum flutningi stendur stunda
skipin oft æfingar, svo að sovézk
herskip hafa raunverulega stund-
að mjög tiðar æfingar á Noregs-
hafi siðan 1968.”
Landgöngusveitir
„Starfsemi sovézku landgöngu-
liðssveitanna hófst að nýju 1964.
Um sex eða sjö herdeildir, en i
hverri þeirra eru 2000 menn, eru
nú á flotasvæðunum fjórum. Ver-
ið er að búa þessar sveitir nýtizku
landgönguprömmum og skipum
til að flytja þá. Sveitunum er ekki
ætlaö að starfa á fjarlægum stöð-
um, en þær eiga auðvelt með að
gera skyndiárásir á nálægar
strendur. 1 miklu sovézku æfing-
unum 1968 (SEVER0 og 1970
(OKEAN) umkringdu landgöngu-
liðssveitir Skandinaviuskaga og
settu siöan á svið landgönguárás
á strendur Kola-skagans, sem
voru vel varðar. Það er einnig at-
hyglisvert, að Rússar hafa horfið
frá fyrri venju sinni að auglýsa
ekki flotaæfingar sinar, þvi að
siðan 1968 hafa þeir slegið þeim
upp I fjölmiðlum.”
Helztu verkefni
flotans
„1 stuttu máli má segja, að
helztu verkefni sovézka flotans á
Noregshafi séu þessi:
1. Veita Pólaris/Poseidon-kaf
bátum viðnám.
2. Eyöileggja bandarisku flug
vélamóðurskipin, áður en flug
vélar þeirra fara á loft.
3. Tryggja eftirlit á flotasvæðum
4. Tryggja að sovézkir eldflauga
kafbátar komist til stöðva aust
ur af strönd Bandarikjanna
5. Trufla siglingar á siglingaleið
um NATO-rikjanna.
6. Veita flotastyrk við landgöngu
aögerðir á nálægum strand
svæðum.
7. Mynda og efla sovézkt vald oé
grafa undan trausti Norður
Evrópubúa á hæfni Bandarikj
anna til að gæta öryggis þeirra
Flugþol flugvéla flugvéla-
móðurskipa og langdrægni ann
arrar og þriðju kynslóðar SLBM
eldflauga er svo mikil, að Rússai
hafa ekki séð sér annan kost en at
taka upp framkvæmdir til að gets
gripið til gagnráðstafana á haf
úti. Einnig er rétt að minnasl
þess, að á sama hátt og banda
riskir eldflauga-kafbátar geta
ógnað mikilvægum skotmörkum
Sovétrikjunum séu þeir á heim
skautahöfunum þurfa Rússar at
koma skipum sínum suður fyrii
Noregshaf til að geta náð til skot
marka I Bandarikjunum. Þau
takmörk, sem langdrægni eld-
flauga setur, og lega Kanada
valda þvi þannig, að Noregshaí
verður mikilvæg siglingaleið fyr-
ir sovézka flotann og framvarna-
svæði hans.
Afstaða
Norðmanna
„Hinir miklu sovézku varnar-
hagsmunir, sem felast i yfirburð-
um á Noregshafi, hafa það i för
með sér, að mjög ólíklegt er, að
leiðtogarnir i Moskvu muni draga
úr flotastyrk sinum á þessu svæði
i framtiðinni. Einnig ber að
leggja áherzlu á það, að töluverð-
ar umræður fara nú fram innan
herstjórnar Sovétrikjanna um
stefnuna i flotamálum. Þegar
sovézki flotinn er orðinn jafn stór
og öflugur og nú, virðist liklegt,
að leiðtogar landsins vilji beita
flotanum til styrktar stefnu sinni
og pólitlskum áhrifum.
Frá pólitisku sjónarmiði er sov-
ézki flotinn að nokkru leyti i leit
að hlutverki sinu á friðartlmum.
Vegna þessa hafa norsk stjórn-
völd lent milli steins og sleggju,
þegar kemur að þvi að gefa upp-
lýsingar um umsvif sovézka flot-
ans. Annars vegar vilja menn
ekki gefa Rússum pólitiskar
átyllur með þvi að gera of mikið
úr umsvifum sovézka flotans á
Noregshafi. Hins vegar er oft
nauðsynlegt að taka sterkt til
orða til að verkja athygli og um-
ræður innan NATO. Hvorki má
heldur hræða almenning innan
lands að ófyrirsynju né telja hon-
um trú um, að ekkert sé um að
vera. Stundum stuðlar opinber
þögn ásamt áhuga fjölmiðla á
vandamáli að þvi, að mikla vand-
ann og rýra álit manna á hæfni
yfirvalda til að leysa hann.”
Kjarnorkuskot
á Keflavík?
„Rangt væri að segja, að nú
væru Rússar stöðugt á Noregs-
hafi. Návist þeirra takmarkast
fyrst og fremst við æfingar, sem
eru tiltölulega stuttar. Sovézki
flotinn hefur engar heimastöðvar
eða annars konar bækistöðvar á
Noregshafi og á framvarnar-
svæðunum nýtur hann ekki
verndar flugvéla. Staða sovézka
flotans á Norður-Atlantshafi er
að ýmsu leyti nokkuð óvis. Vegna
þess að sovézku skipin þurfa að
komast út úr Eystrasalti og Bar-
entshafi til að komast til fram-
varnarstöövanna, yrðu sovézkir
stjórnendur vafalitið hvattir til
þess að beita flotanum á ótíma-
bæran hátt, ef til vandræða kæmi.
Þettakynni einnig að leiða til þess,
að gripið yröi til ótimahærra
árása á bandarisku flugstöðina á
íslandi. Slikar aðgerðir yrðu mun
óliklegri, ef Sovétrikin hefðu að-
gang að höfnum á strönd Noregs.
Engir stjórnmálamenn vilja láta
herforingja setja ákvörðunum
sinum skorður. Vanhæfni sovézku
herskipanna til að heyja lang-
vinna baráttu um yfirráðin á
Noregshafi kynni á sama hátt að
auka hættuna á skjótri stigmögn-
un og upplausn með þvi að tekin
yrði upp sú stefna I sjóhernaði,
sem einkennist af „einu kjarn-
orkuskoti”.
Framhald á bls. 39.