Fréttablaðið - 11.11.2004, Blaðsíða 50

S
etja má öll nær öll sveitar-
félög á Vestfjörðum á úreld-
ingarlista ef tekið er mið af
kenningum tveggja banda-
rískra landfræðinga sem
settar voru fram í lok ní-
unda áratugarins. Kenningarnar mið-
uðust að því að meta hvort tiltekin
sveitarfélög ættu sér framtíð eða hvort
þau væru í raun dauðvona.
Ef kenningarnar eru heimfærðar
upp á Vestfirði má færa rök fyrir því að
átta af ellefu sveitarfélögum á Vest-
fjörðum eigi sér enga framtíð. Það eru
Bolungarvík, Reykhólahreppur, Vestur-
byggð, Súðavíkurhreppur, Árneshrepp-
ur, Kaldrananeshreppur, Bæjarhreppur
og Broddaneshreppur.
Einungis Ísafjarðarbær, Tálkna-
fjarðarhreppur og Hólmavíkurhreppur
geta horft til framtíðar með nokkurri
bjartsýni.
Skilyrðin heimfærð
Kenningar landfræðinganna fólust í því
að setja fram sex viðmiðunarmörk sem
væru vísbending um það að sveitarfélag
væri dauðvona. Ef sveitarfélagið upp-
fyllti tvö eða fleiri skilyrði gat það talist
á góðri leið með að fara í eyði. Viðmið-
unarmörkin eru eftirfarandi eftir að
hafa verið heimfærð upp á íslenskar að-
stæður:
1. Íbúar eru helmingi færri
nú en 1980.*
2. Íbúum hefur fækkað um tíu prós-
ent eða meira á síðasta áratug.
3. Miðgildi aldursskiptingar er 35 ár
eða hærra.
4. Skráð atvinnuleysi er einu
prósenti yfir meðaltali atvinnu-
leysis á landsbyggðinni.
5. Laun eru tíu prósentum undir
landsmeðaltali.
6. Endurnýjun íbúðarhúsnæðis er
í samræmi við landsmeðaltal.
Fækkun mest nálægt
70 prósentum
Veruleg fólksfækkun hefur átt sér stað á
Vestfjörðum á undanförnum 24 árum.
Alls hefur íbúum Vestfjarða fækkað um
fjórðung þrátt fyrir að íbúum landsins
hafi fjölgað um rúm tuttugu prósent að
meðaltali. Raunfækkun íbúa á Vest-
fjörðum er því tæplega fjörutíu prósent,
ef reiknað er út frá meðaltalsfjölgun
íbúa á landsvísu. Ef íbúum Vestfjarða
hefði fjölgað í samræmi við fjölgun á
landsvísu undanfarinn aldarfjórðung
ættu þeir að vera sextíu prósentum fleiri
en þeir eru nú, eða vel rúmlega helm-
ingi fleiri.
Mest er fækkunin í Árneshreppi, en
einungis þrír af hverjum tíu íbúum sem
bjuggu þar 1980 eru þar enn. Íbúum í
Vesturbyggð, Súðavíkurhreppi, Kald-
rananeshreppi, Bæjarhreppi og
Broddaneshreppi hefur fækkað allt frá
þriðjungi og upp í rúmlega helming.
Atvinnuástandið ótryggt
Skráð atvinnuleysi er yfir landsmeðal-
tali í sjö sveitarfélögum. Í fjórum þeirra
var það yfir einu prósenti meira en
meðaltal skráðs atvinnuleysis á lands-
byggðinni; Súðavíkurhreppi, Árnes-
hreppi, Kaldrananeshreppi og Bæjar-
hreppi. Mest var atvinnuleysið í Kald-
rananeshreppi, eða 6,7 prósent, sem er
rúmlega tvöfalt á við meðaltal skráð at-
vinnuleysis á landsbyggðinni, sem er
nálægt 2,8 prósentum.
Í nýútkominni skýrslu sem Halldór
Ásgrímsson forsætisráðherra lét vinna
um atvinnu- og byggðamál í Norðvest-
urkjördæmi kemur fram að á tímabilinu
1990 til 1997 hafi ársverkum fækkað
um nær fimmtung á Vestfjörðum og er
það mesta fækkun ársverka á landinu
öllu.
Meðallaun hærri en á
landinu öllu
Þegar reiknuð voru út meðallaun Vest-
firðinga kom það í ljós að þau eru tölu-
vert hærri en meðallaun á landsvísu og
er munurinn rúm ellefu prósent.
Meðalmánaðarlaun Vestfirðinga eru
225 þúsund en landsmenn allir fá að
meðaltali 202 þúsund krónur í laun á
mánuði. Hæstu meðallaunin á Vest-
fjörðum eru í Bolungarvík, þar sem
mánaðarlaun eru tæplega 250 þúsund
að meðaltali. Lægstu launin eru hins
vegar í Árneshreppi, tæp 162 þúsund.
Meðallaun í öllum sveitarfélögum að
undanskildum Árneshreppi eru yfir
meðallaunum allra landsmanna.
Vestfirðingar eldri en
aðrir landsmenn
Miðgildi aldurs allra Íslendinga er 33
ára. Það þýðir að helmingur Íslendinga
er yngri en 33 ára og hinn helmingur-
inn eldri. Eftir því sem miðgildið er
hærra er minna af ungu fólki meðal
íbúa. Með því að reikna út þessa tölu er
því hægt að fá fram ágætis vísbendingu
um aldursdreifingu byggðarlaga.
Miðgildi allra Vestfirðinga er hið
sama og landsmeðaltal. Miðgildi fjög-
urra hreppa er aftur á móti yfir lands-
meðaltali og miðgildi þriggja er yfir
þeim viðmiðunarmörkum sem land-
fræðingarnir settu fram í kenningu
sinni, það er yfir 35 ár. Þetta eru Reyk-
hólahreppur, með miðgildið 39 ár,
Súðavíkurhreppur með 35 ár, Kald-
rananeshreppur með 36 ár og Brodda-
neshreppur með 58 ár.
Athyglisvert er að skoða aldurs-
dreifingu íbúanna nánar. Stærsta hlut-
fall íbúa undir þrítugu er í Ísafjarðarbæ,
eða rúmlega 50 prósent. Til saman-
burðar eru Íslendingar undir þrítugu 44
prósent allra landsmanna. Broddanes-
hreppur hefur langminnsta hlutfall íbúa
undir þrítugu á öllum Vestfjörðum, eða
einungis tíu af hundraði. Þá er aðeins
þriðjungur íbúa undir þrítugu í Vestur-
byggð, Árneshreppi og Bæjarhreppi.
Nær engin endurnýjun
íbúðarhúsnæðis
Meðalaldur mannvirkja segir til um
hvort mikið sé reist af nýbyggingum.
Meðalaldur bygginga á Vestfjörðum er
sá hæsti á landinu og var 28 ár og 11
mánuðir 1994 en er 35 ár og 7 mánuð-
ir árið 2002. Það þýðir að á Vestfjörð-
um hækkaði meðalaldur mannvirkj-
anna um tæpa tíu mánuði á ári. Til
samanburðar hækkaði aldur bygginga á
höfuðborgarsvæðinu, þar sem öldrun
bygginga er minnst, aðeins um tæpa
fjóra mánuði á ári (ef engar byggingar-
framkvæmdir eiga sér stað og engin
mannvirki eru lögð af eldast byggingar
um eitt ár á hverju ári).
Í flestum landshlutum hefur
öldrunin gengið í sveiflum en þróunin
þó verið í þá átt að hægt hefur á
öldruninni. Á Vestfjörðum hefur
öldrunin hins vegar farið vaxandi.
Ekki var hægt að fá uppgefnar tölur
um endurnýjun íbúða í hverju sveitar-
félagi fyrir sig á Vestfjörðum en því er
haldið fram að öldrunartölur og þróun
fermetraverðs skýri hvort um endurnýj-
un er að ræða eða ekki. Hækkun fer-
metraverðs frá því 1990 er langminnst á
Vestfjörðum. Fermetraverð íbúðarhús-
næðis hefur hækkað um tæp 18 prósent
á Vestfjörðum samanborið við 140 pró-
senta hækkun á Vesturlandi, þar sem
hækkunin er mest.
Samkvæmt tölulegum upplýsingum
um öldrun og þróun fermetraverðs
hefur nær engin endurnýjun íbúðarhús-
næðis orðið á Vestfjörðum undanfarinn
áratug, þó svo að nokkuð sé um ný-
byggingar í Ísafjarðarbæ.
Á að hjálpa fólki að
flytja burt?
Ásgeir Jónsson hagfræðingur hefur
skrifað greinar um kenningar og að-
ferðafræði bandarísku landfræðinganna
í Viðskiptablaðið og einnig í tímaritið
Vísbendingu fyrir nokkrum árum. Þar
veltir hann fyrir sér kenningum Popper-
hjónanna í tengslum við byggðarþróun
á Íslandi (þó án þess að kafa í tölfræðina
eins og hér er gert) og spyr hvort það sé
ekki mannúðlegra að hjálpa fólki við að
flytja burt á sómasamlegum kjörum en
að reyna með öllum ráðum að halda því
kyrru við bág kjör.
„Það er kaldranaleg staðreynd að á
mörgum stöðum úti á landi hefur fólk
fjarað uppi með verðlausar húseignir og
litla sem enga fjármuni eftir margra
ára starf,“ skrifar Ásgeir og heldur
því jafnframt fram að það sé til
mikilla bóta að umræða um
byggðamál sé hrein og bein. „Það
sem skiptir mestu máli er hagur
fólksins sjálfs. Markmið byggðastefnu
ætti ekki að vera það að telja hausa
heldur að tryggja sómasamlegt lífsvið-
urværi fyrir þá sem búa úti á landi.“ ●
*Árið 1980 var hvað mestur uppgangur á
Vestfjörðum og fólksfjöldi nálægt hámarki, en það
er sama viðmið og bandarísku landfræðingarnir
notuðu í kenningum sínum.
F2 14 11. nóvember 2004 FIMMTUDAGUR
Íbúar á Vestfjörðum
væru 60 prósentum
fleiri nú en þeir
voru fyrir aldar-
fjórðungi ef þeim
hefði fjölgað í sam-
ræmi við lands-
meðaltal. Átta af
ellefu sveitarfélög-
um Vestfjarða eiga
sér enga framtíð ef
þau eru skoðuð út
frá kenningum
tveggja bandarískra
landfræðinga.
Sigríður D.
Auðunsdóttir
rekur hér tölurnar
að baki þessum slá-
andi niðurstöðum.
Átta af ellefu
eiga sér ekki
viðreisnar von
Mest er fækkunin í Árneshreppi, en ein-
ungis þrír af hverjum tíu íbúum sem
bjuggu þar 1980 eru þar enn. Íbúum í
Vesturbyggð, Súðavíkurhreppi, Kald-
rananeshreppi, Bæjarhreppi og Brodda-
neshreppi hefur fækkað allt frá þriðj-
ungi og upp í rúmlega helming.
Hækkun fermetraverðs frá því 1990 er
langminnst á Vestfjörðum. Fermetraverð
íbúðarhúsnæðis hefur hækkað um tæp 18
prósent á Vestfjörðum samanborið við
140 prósenta hækkun á Vesturlandi, þar
sem hækkunin er mest.