Fréttablaðið - 21.01.2005, Qupperneq 44

Hamarshöfði 4, 110 Reykjavík, s: 587 1960, www.mosaik.is
MOSAIK
af legsteinum
gegn staðgreiðslu
í janúar og febrúar
Sendum myndalista
15% afsláttur
Minningarkort
Hjartaverndar
535 1825
Elskuleg systir okkar, mágkona og frænka,
Elenóra Jónsdóttir (Nóa)
Mjóuhlíð 8, Reykjavík,
lést þriðjudaginn 11. janúar síðastliðinn.
Útförin hefur farið fram í kyrrþey að ósk hinnar látnu.
Systkinin frá Hellu og fjölskyldur þeirra.
ANDLÁT
Kristín Ingimundardóttir, Hvassaleiti
58, Reykjavík, lést miðvikudaginn 5. jan-
úar.
Halldór Kristinn Bjarnason, dvalar-
heimilinu Hornbrekku, Ólafsfirði, lést
mánudaginn 10. janúar.
Ríkharður Jónsson, Ólafsbraut 38,
Ólafsvík, lést laugardaginn 15. janúar.
Björn Kristjánsson, frá Miklaholtsseli,
lést þriðjudaginn 18. janúar.
Guðjón Skarphéðinsson lést á Landspít-
ala Hringbraut, þriðjudaginn 18. janúar.
Tryggvi Jónatansson, Litla-Hamri, lést
þriðjudaginn 18. janúar.
JARÐARFARIR
13.00 Járngerður Einarsdóttir, frá
Tjörnum, Vestur-Eyjafjöllum, verð-
ur jarðsungin frá Dómkirkjunni.
13.00 Sigrún Gísladóttir, Álfhólsvegi 70,
Kópavogi, verður jarðsungin frá
Digraneskirkju.
13.30 Hjörleifur Tryggvason, bóndi á
Ytra-Laugalandi, verður jarðsung-
inn frá Akureyrarkirkju.
14.00 Guðrún Brynjólfsdóttir, dvalar-
heimilinu Höfða, áður Skólabraut
31, Akranesi, verður jarðsungin
frá Akraneskirkju.
14.00 Guðrún Guðmundsdóttir, Lyng-
holti 22, Keflavík, verður jarðsung-
in frá Keflavíkurkirkju.
15.00 Dóróthea Fr. Ólafsdóttir, áður til
heimilis í Lönguhlíð 3, Reykjavík,
verður jarðsungin frá Dómkirkjunni.
15.00 Sigríður Johnsen Marklandi,
Löngufit 40, Garðabæ, verður
jarðsungin frá Garðakirkju.
Í dag eru liðin 110 ár frá
fæðingu Davíðs Stefánsson-
ar frá Fagraskógi og verður
af því tilefni efnt til dag-
skrár honum til heiðurs
bæði norðan og sunnan
heiða. Opnaðar verða sýn-
ingar, haldnir tónleikar og á
morgun verður haldið mál-
þing um skáldið. Þá má bú-
ast við fleiri atburðum á af-
mælisárinu fyrir norðan í
haust.
Í Þjóðmenningarhúsinu í
Reykjavík verður opnuð
sýning um Davíð í sýninga-
röðinni Skáld mánaðarins.
Jóhanna Bergmann í Þjóð-
menningarhúsinu segir sýn-
inguna verða með hefð-
bundnu sniði, en þar verður
að finna ljóð Davíðs, skáld-
verk hans og leikrit. „Við
erum í samstarfi við Lands-
bókasafnið um efni sýning-
arinnar og höfum fengið
lánaða að norðan persónu-
lega muni Davíðs, gleraugu,
tóbakspontuna og ýmislegt
smálegt. Þá erum við með
hljómplötur með upplestri Dav-
íðs á eigin verkum, hljómplötur
með leikritum hans og sýningar-
skrár Gullna hliðsins frá hinum
og þessum leikfélögum um allt
land.“ Jóhanna segir sýninguna í
Þjóðmenningarhúsinu standa
fram í miðjan mars, en hvetur
sem flesta til að koma við opnun-
ina á morgun klukkan fimm. Þá
flytur Guðmundur Andri Thors-
son ávarp og flutt verður tónlist
við ljóð Davíðs. „Það verða þeir
Sigurður Flosason og Sigurður
Gunnarsson sem spinna út frá
sálmi eftir Davíð,“ segir Jó-
hanna, en jafnframt verður
opnuð vefgátt með umfjöll-
un um ævi og verk Davíðs á
fræðsluvefnum Skólavefur-
inn.is. „Við höfum verið í
samstarfi við vefinn um
Skáld mánaðarins, en þar er
að finna skemmtilega um-
fjöllun um skáldið, birt
dæmi um ljóð og önnur rit.
Þá er líka hægt að hlusta á
upplestur skáldsins og svo
er þar að finna verkefni, þar
sem vefurinn miðar að
fræðslu fyrir grunnskóla-
börn auk stuðnings við
kennara.“
Á sama tíma og opnað er
í Þjóðmenningarhúsinu í
Reykjavík verður opnuð
sýning á verkum, bréfum og
munum úr fórum Davíðs á
Amtsbókasafninu á Akur-
eyri. Þar verða meðal ann-
ars sýnd bréf sem fóru milli
Davíðs og Önnu Z. Osterm-
an, sendikennara frá Sví-
þjóð, sem aldrei hafa komið
fyrir sjónir almennings
áður, en bréfapakkinn með þeim
var lokaður og innsiglaður til árs-
ins 2000. Einnig verða sýndir
óopnaðir bréfapakkar frá Davíð,
þar á meðal pakkar sem að
óbreyttu má ekki opna fyrr en
eftir tvær aldir.
Sjá nánar um viðburði
dagsins á síðu 34
24 21. janúar 2005 FÖSTUDAGUR
VLADÍMÍR ILJITSJ ULJANOV LENÍN (1870-1924)
lést þennan dag úr hjartaslagi.
Margvísleg dagskrá í
boði á afmælisdaginn
DAVÍÐ STEFÁNSSON: 110 ÁR FRÁ FÆÐINGU SKÁLDSINS
„Frelsi í kapítalískum samfélögum er
svipað og tíðkaðist í Grikklandi til forna:
Frelsi til handa þrælahöldurum.“
Lenín er einn þekktasti og áhrifamesti stjórnmálamaður og
hugsuður 20. aldarinnar. Hann var maðurinn á bak við rúss-
nesku byltinguna og fyrsti leiðtogi Sovétríkjanna.
timamot@frettabladid.is
AFMÆLI
Halldór Jónatansson, fyrrum forstjóri
Landsvirkjunar, er 73 ára í dag.
Arnar Jónsson leikari er 62
ára í dag.
Kristín Marja Baldursdóttir
rithöfundur er 56 ára í dag.
Eyþór Örn Óskarsson reikimeistari er
56 ára í dag.
Ragnheiður Sigurjónsdóttir forstöðu-
maður er 56 ára í dag.
Einar Pálsson, fram-
kvæmdastjóri og bæjarfull-
trúi Árborgar, tekur á móti
gestum frá kl. 20 í kvöld en
hann er fimmtugur í dag.
Svanhvít Moritz Sigurðar-
dóttir á Akureyri er fimm-
tug í dag.
Aldís Baldvinsdóttir leik-
kona er 46 ára í dag.
Jón Axel Pétursson, framkvæmdastjóri
Emmessíss, er 43 ára í dag.
Hafsteinn Þór Hilmarsson þýðandi er
38 ára í dag.
DAVÍÐ STEFÁNSSON Ungt skáld við
upphaf ferils síns.
Eftir þriggja ára baráttu við berkla gaf
rithöfundurinn George Orwell, sem
réttu nafni hét Eric Arthur Blair, upp
öndina þennan dag árið 1950. Allt þar
til undir það síðasta höfðu fregnir af
líðan höfundarins verið jákvæðar og
vonir stóðu til að hann næði sér af
veikindum sínum. Að morgni dánar-
dagsins átti hann meira að segja langt
spjall við vin sinn um framtíðaráætlanir
sínar.
Bækur Orwells hafa haldið vinsældum
sínum, sér í lagi Animal Farm og 1984.
Hann hóf skrif sinnar síðustu bókar eft-
ir að hafa sagt upp hjá heimsfrétta-
þjónustu breska ríkisútvarpsins (BBC World
Service) haustið 1943 en þar skrifaði hann fréttir
fyrir Indland. Orwell þoldi illa þá ritskoðun sem
upplýsingaráðuneytið breska stund-
aði í seinni heimsstyrjöldinni og
varð rótin að 1984.
Eric Arthur Blair fæddist í júní árið
1903 á Indlandi, en fjölskyldan starf-
aði þar á vegum bresku krúnunnar
og var nokkuð vel stæð. Rithöfund-
arnafn sitt er hann sagður hafa dreg-
ið af ánni Orwell, sem rann nærri
húsi foreldra hans í Suffolk. Nafnið
er hann sagður hafa tekið til að
forða fjölskyldunni frá því að þurfa
að skammast sín fyrir skrif hans.
Fyrstu skrif Orwells fjölluðu oft um
hans eigin reynslu af fátækt. Við
heimildaöflun kaus hann til dæmis að búa sem
umrenningur í austurhluta London (East End) og
sem uppvaskari í París.
ERIC ARTHUR BLAIR
ÞETTA GERÐIST MERKISATBURÐIR
FÆDDUST ÞENNAN DAG
1799 Edward Jenner kemur fram
með bólusetningu við
bólusótt.
1908 Samkvæmt reglugerð er
konum í New York bannað
að reykja á almannafæri.
1925 Fárviðri í Reykjavík, þök
fuku af nokkrum húsum og
eitt mesta flóð sem orðið
hefur sunnanlands og vest-
an varð þennan dag.
1982 Belgíski togarinn Pelagus
ferst við Heimaey. Sex var
bjargað úr áhöfninni en
tveir farast. Einnig fórust
tveir björgunarmenn, lækn-
ir og foringi Hjálparsveitar
skáta í Vestmannaeyjum.
1989 Fyrsti Spaugstofuþátturinn
„89 af stöðinni“ er sendur út.
1994 Lorena Bobbitt sögð hafa
þjáðst af stundarbrjálæði
þegar hún skar af lim eig-
inmanns síns.
George Orwell dó úr berklum
1337 Karl V, hinn spaki, konungur Frakk-
lands frá 1364-80.
1743 John Fitch, uppfinningamaðurinn
sem fyrstur var með gufubát í
lagi.
1883 Olav Aukrust, norskt ljóðskáld.
1885 Huddie Ledbetter,
blússöngvari þekktur sem
„Leadbelly“.
1908 Bengt Strömgren,
sænskur stjarneðlisfræðingur.
1921 Todor Popov, tónskáld.
1921 Barney Clark, fyrsti gervihjartaþeg-
inn.
1924 Telly Savalas, kvikmyndaleikari.
1924 Benny Hill, skemmtikraftur og
sjónvarpsfígúra.
1933 William Wrigley III, tyggjófrömuður.
1939 Wolfman Jack (Bob Smith), amer-
ískur útvarpsmaður.
1940 Jack Nicklaus, golfíþróttamaður.
1941 Placido Domingo, óp-
erusöngvari.
1976 Emma Lee Bunton, „Baby
Spice“ úr Spice Girls.
■ LEIÐRÉTTING
Fritz H. Berndsen skurðlæknir
var ranglega sagður eiga 58 ára
ára afmæli í blaðinu á fimmtudag.
Hið rétta er að alnafni hans í tré-
smíðastétt átti afmæli þann dag.
Skurðlæknirinn er 39 ára og á af-
mæli í maí. ■
M
YN
D
/Þ
JÓ
Ð
M
EN
N
IN
G
AR
H
Ú
SI
Ð
Þorratunglið
Þá þorratunglið tínætt er
tel ég það lítinn háska:
næsta sunnudag nefna ber
níu vikur til páska.
Á vef Almanaks Háskólans greinir Þor-
steinn Sæmundsson frá því að vísan hér
að ofan sé ein af mörgum sem dr. Jón Þor-
kelsson hafi látið prenta í Almanaki Þjóð-
vinafélagsins árið 1914 en um höfund
hennar sé ekki vitað. „Reglan sem vísan
geymir, um samband þorratungls og páska,
hefur þótt býsna áreiðanleg,“ segir hann,
þó á henni geti verið undantekningar svo
sem árið 1977. „Þá átti þorratunglið að
kvikna 19. janúar samkvæmt almanakinu;
tíu dögum síðar var laugardagur, en sunnu-
daginn þar á eftir voru tíu vikur til páska en
ekki níu.“
Bóndadagur er föstudagur í 13 viku
vetrar, fyrsti dagur þorra. Hefð er
fyrir því að konur geri eitthvað fyr-
ir menn sína þennan dag, svo sem í
mat og kaffi. Þá hafa konur gefið
mönnum sínum blóm í einhverju
mæli síðan um 1980. Orðið „bónda-
dagur“ kemur fyrst fyrir í þjóðsög-
um Jóns Árnasonar.
„Upphaflega virðist húsfreyja
hafa boðið þorra velkominn enda er
ljóst að fyrsti dagur þorra hefur
verið tileinkaður húsbóndanum,“
segir Árni Björnsson um bóndadag-
inn í bók sinni, Sögu dagana. Þar
minnist hann einnig á þann sið að
bóndi hlaupi í kringum bæ sinn, en
segir óljóst hversu hversu almenn-
ur hann hafi verið eða hver uppruni
hans sé. „Vera kann að þar sé um að
ræða leifar af eldra þorrafagnaði.“
Á síðara hluta 19. aldar tóku svo
mennta- og embættismenn upp mat-
ar- og drykkjarveislur þar sem
sungin voru ný og gömul kvæði og
þeir kölluðu „Þorrablót“ að fornum
hætti. „Þessar veislur lögðust af eft-
ir aldamótin í kaupstöðum en þá
hafði þorrablótssiðurinn borist í
sveitirnar, fyrst á Austurlandi og í
Eyjafirði, og hélt þar áfram. Um
miðja 20. öld hófu átthagasamtök á
höfuðborgarsvæðinu síðan þorra-
blótin aftur til vegs og virðingar í
þéttbýli, og buðu þá „íslenskan“ mat
sem nú var orðinn sjaldhafður í
kaupstöðum. Veitingamaður í
Naustinu í Reykjavík hafði síðan
sérstakan þorramat á boðstólum frá
þorranum 1958. Síðan hafa þorra-
blót ýmissa samtaka með íslenskum
mat verið fastur liður í skemmtana-
lífi um allt land,“ segir Árni Björns-
son. ■
FR
ÉT
TA
B
LA
Ð
IÐ
/G
VA
Bóndadagurinn er í dag:
Markar upphaf þorra