Fréttablaðið - 20.07.2005, Side 36

Það að lenda í eða verða vitni að
húsleit stjórnvalda kann að vera
óskemmtileg reynsla. Þá er kom-
ið í húsnæði fyrirtækis eða
starfsstöð í fylgd lögreglu án
nokkurs fyrirvara eða tilkynn-
ingar, leitað í hirslum og tölvum
og hald lagt á upplýsingar vegna
tiltekins máls eða mála. Húsleit
er gerð vegna rannsóknar á ætl-
uðu lagabroti, s.s. broti á sam-
keppnislögum, skattalögum eða
lögum um persónuvernd. Þegar
húsleit er gerð verður starfsfólk
fyrirtækis oftar en ekki óöruggt
og spurningar koma upp um
hvaða brot hefur verið framið af
fyrirtækinu sem er atvinnurek-
andi og hvort heimilt sé að leggja
hald á gögn sem telja má per-
sónuleg, s.s. tölvupóst starfs-
manna.
RÖKSTUDDUR GRUNUR UM
BROT
En er stjórnvöldum frjálst að
leita í fyrirtækjum og jafnvel á
heimilum einstaklinga ef ástæða
er til að ætla að lög hafi verið
brotin? Hversu miklar kröfur
eru gerðar til þess að ætla megi
að brot hafi verið framið áður en
húsleit er gerð? Í þessu sambandi
er einnig rétt að hugleiða hvort
stjórnvöld geti sjálf tekið
ákvörðun um húsleit eða hvort
heimildarúrskurð dómstóla þurfi
til. Ýmsar spurningar vakna í
tengslum við húsleitarheimildir.
Almennt er viðurkennt af lög-
gjafanum að tilteknum stjórn-
völdum sé heimilt að leita í fyrir-
tækjum ef rökstuddur grunur er
um brot á tilteknum lögum og
rannsóknarhagsmunir mæla
gegn því að senda bréflega beiðni
um upplýsingar og gögn.
Meginreglan er sú að úrskurð
dómara þurfi er heimilar húsleit,
s.s. á grundvelli samkeppnislaga.
Mikilvægt er að dómstólar leggi
sjálfstætt mat á hvort ástæða er
til að heimila húsleit, þótt oft
virðist sem litlar kröfur séu
gerðar af dómstólum og lítið um
sjálfstætt mat dómstóla á nauð-
syn húsleitar.
Það er þó ekki einhlít regla að
dómsúrskurð þurfi til. Þannig
hefur Persónuvernd heimild til
að gera húsleit án dómsúrskurð-
ar. Verður þar að gera enn ríkari
kröfur til stjórnvalda um að beita
þessari vandmeðförnu heimild af
varkárni.
Heimilt er að leggja hald á
pappírsgögn jafnt sem tölvu-
gögn. Tölvupóstur starfsmanna
er þar ekki undanskilinn og næg-
ir þar ekki að vísa til þess að þar
leynist eitt og annað persónulegt,
jafnvel sýna fram á persónuleg
skeyti. Reglur fyrirtækja um
meðferð tölvupósts ættu að taka
á þessum möguleika með einum
eða öðrum hætti.
HÚSLEIT Á HEIMILUM STARFS-
MANNA
Heimildir Eftirlitsstofnunar
EFTA eru enn víðtækari en stofn-
unin hefur heimild til að leita
hérlendis á heimilum stjórnar-
manna og starfsmanna fyrir-
tækja vegna rökstudds gruns um
brot á samkeppnisákvæðum
EES-samningsins. Ástæður þess-
arar heimildar eru meðal annars
þær að talið er að brot á ákvæð-
um samkeppnislaga, einkum
ólögmætt samráð, verði sífellt
víðtækara og flóknara og nauð-
syn sé á víðtækum rannsóknar-
heimildum svo brot verði upp-
lýst. Augljóst er að beiting þess-
arar heimildar heyrir til undan-
tekninga enda er hér komið mjög
nálægt friðhelgi einkalífs, heim-
ilis og fjölskyldu.
VANDMEÐFARIN HEIMILD
Þótt almennt sé viðurkennd
nauðsyn á húsleitarheimild
vegna rannsóknar brota er ljóst
að beita verður þessum heimild-
um með mikilli varúð. Fyrir það
fyrsta ber stjórnvöldum að beita
vægari úrræðum sé þess nokkur
kostur, sem sagt með bréflegum
fyrirspurnum. Í annan stað
verður að gera þá kröfu til dóm-
stóla að þeir taki til sjálfstæðrar
skoðunar hvort verulegar líkur
séu á að brot hafi verið framið og
að nauðsyn sé á húsleit svo rann-
sóknarhagsmunir fari ekki for-
görðum. Þá er löggjafinn hvattur
til þess að lögbinda ekki almenna
heimild til húsleitar á heimilum
starfsmanna fyrirtækja sem við-
riðin eru meint brot.
Trúnaður starfsmanna sam-
keppnisyfirvalda, skattayfir-
valda, Persónuverndar og ann-
arra þeirra stjórnvalda sem hafa
heimildir til að óska húsleitar er
mjög mikilvægur, ekki síst þegar
horft er til þess að nú hefur verið
opnað fyrir þann möguleika
Eftirlitsstofnunar EFTA að leita
á heimilum starfsmanna, heimild
sem er mjög vandmeðfarin og
verður aðeins beitt í algjörum
undantekningartilvikum.
Að þessu sögðu er ekki hægt
að reikna með því að gögn sem
lögð hafa verið til hliðar innan
fyrirtækis komi þar með ekki
fyrir augu stjórnvalda er rann-
saka meint brot á lögum. Fyrir-
tæki eru hvött til að vera ávallt
viðbúin óviðbúnum og ef til vill
óvelkomnum heimsóknum sem
þessum, fræða starfsfólk og
setja sér reglur og viðbúnaðar-
áætlun til að forðast neikvæðar
hliðar leitarinnar.
MIÐVIKUDAGUR 20. JÚLÍ 2005 MARKAÐURINN14
S K O Ð U N
Stærsta einkavæðing ríkisstjórnarinnar á lokastigi:
Trúverðugt söluferli Símans
Björgvin Guðmundsson
Eftir alþingiskosningar 1999 stóð í stefnuyfirlýsingu ríkisstjórnar
Sjálfstæðisflokks og Framsóknarflokks að hafinn skyldi undirbún-
ingur að sölu Landssíma Íslands. Í maí 2001 fékk samgönguráðherra
samþykkt frumvarp til laga um sölu ríkissjóðs á öllu hlutafé ríkisfyr-
irtækisins. Stefnt var að sölu þess í þremur áföngum; fyrst með
dreifðri sölu til almennings, svo til kjölfestufjárfesta og síðar til er-
lendra fjárfesta. Samkvæmt mati PricewaterhouseCoopers á þess-
um tíma var verðmæti eigin fjár Landssímans um 45 milljarðar
króna. Fljótlega komu upp raddir um að verðið væri of hátt og áhugi
almennings á fyrirtækinu var lítill. Ytri aðstæðum, eins og fallandi
hlutabréfaverði, var kennt um og salan var sett á bið.
Í byrjun apríl á þessu ári var blásið lífi á nýjan leik í áform ríkis-
stjórnarinnar um einkavæðingu Símans. Tími til kominn, sögðu
margir, enda fátt sem mælir með því að svo stórt þjónustufyrirtæki
sé enn þá í ríkiseigu. Í næstu viku verða bindandi tilboð í Símann
opnuð. Drög að kaupsamningi liggur þegar fyrir og samningavið-
ræður við hæstbjóðendur eiga ekki að taka langan tíma. Gangi þetta
eftir verður stærstu einkavæðingu Íslandssögunnar lokið fyrir lok
sumars.
Eins og umræða um sölu ríkisbankanna fyrr á þessu ári leiddi í
ljós er ekki hlaupið að því að selja fyrirtæki án þess að nokkur hafi
neitt við það að athuga. Í mörg horn er
að líta, bæði hvað varðar pólitíska hags-
muni og viðskiptalega. Einkavæðingar-
nefnd fékk það hlutverk að leysa þetta
vandamál og réði breska fjármálafyrir-
tækið Morgan Stanley sér til fulltingis.
Jón Sveinsson, formaður einkavæð-
ingarnefndar, gerði svo ítarlega grein
fyrir söluferli Símans í grein í Markaðn-
um 18. maí síðastliðinn. Þar sagði hann
meðal annars: „Framkvæmdanefnd um
einkavæðingu hefur lagt sig fram um að
haga öllum söluundirbúningi með fag-
legum, trúverðugum og málefnalegum
hætti, svo að sala á eignarhlut ríkisins í
Símanum geti farið fram með opnum,
gagnsæjum og sanngjörnum hætti.“
Óhætt er að segja að fulltrúum og
starfsmönnum einkavæðingarnefndar hefur tekist að uppfylla þessi
áform og náð að eyða tortryggni sem upp hefur komið. Aldrei eru
allir sáttir við allt í svo viðamiklu verkefni, en í það heila hefur tek-
ist vel til. Ber að benda á nokkur atriði í því sambandi. Upplýsinga-
gjöf varðandi flest sem snýr að ferlinu hefur verið góð. Fyrirkomu-
lag sölunnar er einfalt. Þar ræður mestu að selja á Símann í heilu
lagi. Betra hefði verið að fara að ráðgjöf Morgan Stanley og setja
ekki takmarkanir á eignarhald einstakra bjóðenda. Þá hefði einka-
væðingarnefnd heldur ekki þurft að taka til skoðunar innbyrðis
tengsl fjárfestahópanna. Það sem skiptir mestu máli fyrir trúverðug-
leika sölunnar er að ganga á til viðræðna við þann bjóðanda sem
hæst býður fyrir Símann. Mælikvarðinn sem mark er á takandi.
Þeir sem hugsa um hagmuni ríkisins kunna að hafa áhyggjur af
því að ekki fáist nógu hátt verð fyrir Símann. Það verð sem boðið
verður í Símann er rétt verð. Einkavæðing ríkisfyrirtækja er ekki
fjáröflunarleið fyrir ríkissjóð. Hún stuðlar að kerfisbreytingu í hag-
kerfinu og eykur svigrúm borgaranna til athafna. Drifkraftur ein-
staklingsfrelsisins leysir úr læðingi kraft sem hvetur frekar til sam-
keppni, lægra verðs og betri þjónustu fyrir almenning. Rekstur
einkafyrirtækja miðast af þörfum viðskiptavina en ekki stjórnmála-
manna. Frelsi og fjölbreytni markaðarins eykst með sölu Símans.
Trúverðugt söluferli er til þess fallið að auðvelda næstu skref í
einkavæðingu á Íslandi.
ÚTGÁFUFÉLAG: 365 – prentmiðlar RITSTJÓRI: Hafliði Helgason RITSTJÓRN: Björgvin Guðmundsson, Dögg Hjaltalín, Eggert Þór Aðalsteinsson, Jón Skaftason, Þórlindur Kjartansson
AUGLÝSINGASTJÓRI: Jónína Pálsdóttir RITSTJÓRN OG AUGLÝSINGAR: Skaftahlíð 24, 105 Reykjavík AÐALSÍMI: 550 5000 SÍMBRÉF: 550 5006 NETFÖNG: ritstjorn@markadurinn.is og aug-
lysingar@markadurinn.is VEFFANG: visir.is UMBROT: 365 – prentmiðlar PRENTVINNSLA: Ísafoldarprentsmiðja ehf. DREIFING: Pósthúsið ehf. dreifing@posthusid.is Markaðinum er dreift
ókeypis með Fréttablaðinu á heimili á höfuðborgarsvæðinu, Suðurnesjum og Akureyri. Einnig er hægt að fá blaðið í völdum verslunum á landsbyggðinni. Markaðurinn áskilur sér rétt til að
birta allt efni blaðsins í stafrænu formi og í gagnabönkum án endurgjalds.
Ekki lengur smábarn
The Economist | Margir hafa viljað kenna Seðlabanka
Evrópu um hvernig komið sé fyrir hagkerfum gömlu
Evrópu. The Economist kemur bankanum til varnar og
segir hann gagnrýndann að ósekju.
Economist bendir á að raunvextir
hafi ekki verið lægri í Evrópu í 25 ár
og að gengi evrunnar sé örlítið
lægra en þegar hún var sett á laggirnar. Þeir vilja því
ekki meina að hægt sé að kenna hagstjórn Seðlabankans
um lítinn hagvöxt. Raunar beri að hrósa bankanum fyrir
það hvernig staðið var að sameiningu Seðlabanka ríkja
myntbandalagsins og fyrir að koma á sameiginlegum
gjaldmiðli. Economist segir raunverulegan vanda Seðla-
bankans liggja í almannatengslum; það sé staðreynd að
seðlabankar Evrópu og Bandaríkjanna bregðist á svip-
aðan hátt við breytingum á verðbólgu og framleiðni,
hins vegar njóti bandaríski seðlabankastjórinn Green-
span mun meiri virðingar en hinn evrópski Jean-Claude
Trichet: „Seðlabanki Evrópu er ekki lengur smákrakki.
Bankinn hefur öðlast trúverðugleika, nú er bara að færa
sér hann í nyt,“ segir í The Economist.
Hvað gera Kínverjar?
The Times | Gary Duncan fjallar í The Times um gengi
gjaldmiðilsins í Kína, júansins. Bandaríkjamenn hafa
löngum kvartað sáran undan því að Kínverjar tengi
gengi júansins beint við dalinn. Með því sé júanið alltaf
vanmetið miðað
við dalinn og því
óeðlilega hagstætt fyrir Bandaríkjamenn að flytja inn
vörur frá Kína. Bandaríkjamenn hafa því lengi þrýst á
Kínverja að endurmeta júanið. Duncan segir að nú sé
hávær orðrómur uppi um að Kínverjar hyggist verða
við þessari ósk Bandaríkjamanna. Duncan varar þó við
því að anað verði að slíku; í fyrsta lagi séu þeir innviðir
sem þarf fyrir fljótandi gjaldmiðil ekki til staðar í Kína
auk þess sem líklegt sé að stjórnmálaástand í landinu
yrði óstöðugt hægðist á hagvexti. Hann telur jafnframt
að ekki sé víst að hærra júan hefði þau áhrif á banda-
ríska hagkerfið sem þarlendir vilji meina. Ef hægðist á
eftirspurn Kínverja eftir bandarískum ríkisskulda-
bréfum, leiddi það til vaxtahækkunar í Bandaríkjunum,
og hægði á hagvexti. Í kjölfarið myndi dalurinn veikjast
og bandarísk hlutabréf hríðfalla í verði.
U M V Í Ð A V E R Ö L D
Einkavæðing
ríkisfyrirtækja er
ekki fjáröflunarleið
fyrir ríkissjóð. Hún
stuðlar að kerfis-
breytingu í hagkerf-
inu og eykur svigrúm
borgaranna til at-
hafna.
bjorgvin@markadurinn.is l dogg@markadurinn.is l eggert@markadurinn.is
haflidi@markadurinn.is l jsk@markaðurinn.is l thkjart@markadurinn.is
Helga Melkorka
Óttarsdóttir
hdl. og meðeig-
andi LOGOS lög-
mannsþjónustu
O R Ð Í B E L G
Sögurnar... tölurnar... fólkið...
Er hægt að leyna
upplýsingum og gögnum?
Mikilvægt er að dómstólar leggi sjálfstætt mat á
hvort ástæða er til að heimila húsleit, þótt oft virðist
sem litlar kröfur séu gerðar af dómstólum og lítið
um sjálfstætt mat dómstóla á nauðsyn húsleitar.
14-15 Markadur lesið 19.7.2005 16:13 Page 2