Fréttablaðið - 09.11.2005, Blaðsíða 18

9. nóvember 2005 MIÐVIKUDAGUR
FRÁ DEGI TIL DAGS
ÚTGÁFUFÉLAG: 365 – prentmiðlar RITSTJÓRI: Kári Jónasson FRÉTTARITSTJÓRI: Sigurjón M. Egilsson AÐSTOÐARRITSTJÓRI: Jón Kaldal FRÉTTASTJÓRI: Arndís Þorgeirsdóttir VARAFRÉTTASTJÓRI:
Trausti Hafliðason FULLTRÚI RITSTJÓRA: Guðmundur Magnússon RITSTJÓRNARFULLTRÚI: Steinunn Stefánsdóttir RITSTJÓRN OG AUGLÝSINGAR: Skaftahlíð 24, 105 Reykjavík AÐALSÍMI:
550 5000 SÍMBRÉF Á FRÉTTADEILD: 550 5006 NETFÖNG: ritstjorn@frettabladid.is og auglysingar@frettabladid.is VEFFANG: visir.is UMBROT: 365 – prentmiðlar PRENTVINNSLA:
Ísafoldarprentsmiðja ehf. DREIFING: Pósthúsið ehf. dreifing@posthusid.is Fréttablaðinu er dreift ókeypis á heimili á höfuðborgarsvæðinu, Suðurnesjum og Akureyri. Einnig er hægt að fá
blaðið í völdum verslunum á landsbyggðinni. Fréttablaðið áskilur sér rétt til að birta allt efni blaðsins í stafrænu formi og í gagnabönkum án endurgjalds. issn 1670-3871
�����������������
�������� � � � � � �� � ��� ���������
���������� � � � � � � � � � � ������ �
����������������
��� � � � ���� �
�����
Varð hissa
Mörður Árnason, þingmaður Samfylk-
ingarinnar, varð hissa þegar hann sá
heilsíðuauglýsingu flokksbróður síns,
Stefáns Jóns Hafstein, í Fréttablaðinu á
mánudaginn. Stefán Jón vill verða borg-
arstjóri og er ekkert feiminn við að berja
á bumbur þótt enn
séu þrír mánuðir
þar til prófkjör
Samfylkingarinn-
ar verður haldið.
„Ekkert að því
að auglýsa“,
skrifar
Mörður á vefsíðu sína, mordur.is, „ágætt
að einmitt nú komi fram að fleiri ætla
sér þennan stól en Villi Þorn.“ Bætir
svo við: „En hver auglýsir? Við viljum
- stendur með myndum 46 einstakl-
inga efst á síðunni, og svo er rætt um
frambjóðandann í 3. persónu eins og
stuðningsmennirnir auglýsi. Neðst - á
þeim stað í hefðbundinni auglýsingu
sem ætlaður er þeim sem borgar aug-
lýsinguna og stendur fyrir innihaldinu
- er hins vegar merki Samfylkingarinnar?
Í viðtali framar í blaðinu segir Stefán
Jón svo um þetta merki að honum
hafi fundist tómlegt að hafa það ekki
- þannig að þar er það Stefán Jón sjálfur
sem auglýsir?“
„Gengur ekki“
Mörður er ósáttur við þessi vinnubrögð:
„Þetta gengur eiginlega ekki, kæri Stef-
án minn Jón. Skýr og tær skilaboð,
það áttu að kunna úr fjölmiðlafræðinni
og frá útvarpinu. Hallgrímur orðaði það
svona í 10. sálmi:
Jesús vill að þín kenning klár
kröftug sé, hrein og opinskár,
lík hvellum lúðurs hljómi“.
„Launsmjaðran öll“
Mörður lýkur pistli sínum um flokks-
bróður sinn Stefán Jón með þessum
orðum: „Svo kemur þetta hjá Hallgrími,
sem á að vísu ekki við þessi mistök í
Fréttablaðinu - en er þó rétt að hafa
með til varnaðar:
Launsmjaðran öll og hræsnin hál
hindrar Guðs dýrð, en villir sál,
straffast með ströngum dómi.“
Þetta er ekki hægt að skilja öðru vísi en
sem viðvörun um að Stefáni Jóni verði
hegnt í prófkjörinu fyrir vinnubrögð sín.
gm@frettabladid.is
Í gær heyrði ég frétt þess efnis á
BBC að nýjar rannsóknir bentu til
þess að auðveldara sé fyrir fólk
að brjótast út úr fátækt í löndum
Evrópu en í Bandaríkjunum. Það
er hins vegar áhrifamesta trúar-
setning bandarískra stjórnmála
að Bandaríkin skeri sig frá öðrum
hlutum heimsins og séu landið þar
sem hinir fátæku þurfa ekki annað
en vilja og dugnað til að komast í
álnir. Þetta er ameríski draumur-
inn og á honum hvílir margt af því
sérstaka við bandarísk stjórnmál.
Trúin á hann myndar grunnurinn
að lífseigri þjóðarsátt um almenna
skipan samfélagsins.
Stærsta ástæðan fyrir því að
hugmyndir manna þar vestra um
ójöfnuð í samfélaginu og um hlut-
verk ríkisins við að tryggja efna-
legt öryggi borgaranna eru ólíkar
því sem algengasgt er í Evrópu
er líklega sú að í Bandaríkjunum
trúa menn því almennt að árang-
ur í lífinu ráðist nánast eingöngu
af dugnaði og útsjónasemi ein-
staklinganna sjálfra. Lausnina
á vandamálum fátækar er því
að finna hjá einstaklingunum
en ekki hjá samfélaginu. Rann-
sóknin sem BBC sagði frá bendir
hins vegar til þess að ameríski
draumurinn sé nær veruleikan-
um í hinni sósíalísku Evrópu en í
Bandaríkjunum.
Sú niðurstaða er auðvitað ekki
síðasta orðið í þessu máli. Flest-
ar athuganir benda hins vegar til
þess að ójöfnuður fari ekki ein-
ungis stórlega vaxandi í Banda-
ríkjunum heldur sé félagslegur
hreyfanleiki einnig að minnka.
Breska tímaritið The Economist,
sem oftast gagnrýnir á ameríska
módelið í hagstjórn minna en hin
evrópsku, gerði sérstakta úttekt
á þessari þróun í upphafi þessa
árs og varaði við því að Banda-
ríkin væru í hættu með að verða
að stéttasamfélagi af því tagi sem
áður þekktust í Bretlandi og Evr-
ópu.
Festar kannanir, en raunar
ekki allar, gefa til kynna að sífellt
verði erfiðara fyrir fólk úr fátæk-
um fjölskyldum að vinna sig upp
þjóðfélagsstigann. Stéttastaða
foreldra virðist ráða sífellt meiru
um efnalegt gengi barna og vera
besta vísbendingin um hvað bíður
barnanna í lífinu. Fyrir þessu eru
margar ástæður en líklega er eina
þá veigamestu að finna í mennta-
kerfinu. Sæmilega efnað fólk ver
stórum hluta tekna sinna í að
greiða himinhá skólagjöld fyrir
börnin sín allt frá því þau eru í
barnaskóla og þar til háskólaprófi
lýkur. Meirihluti fólks verður hins
vegar að sætta sig við skóla sem
oft eru miklu lélegri en algengast
er um skóla annars staðar á Vest-
urlöndum. Í Evrópu er nám við
góða grunnskóla og háskóla hins
vegar yfirleitt lítið fjárhagslega
íþyngjandi.
Amerískir háskólar hafa lengi
verið sagðir hinir bestu í heimi og
á það er oft bent að umfangsmik-
ið styrkjakerfi veitir gáfuðum en
fátækum nemendum aðgang að
góðri menntun. Hvoru tveggja
er hins vegar líklega ofsagt.
Nokkrir tugir háskóla í Banda-
ríkjunum eru á meðal hinna allra
bestu í heiminum. Tvær nýlegar
kannanir röðuðu átta bandarísk-
um háskólum í tíu efstu sætin á
heimslista yfir háskóla. Ef litið
er niður eftir listanum breytist
þetta hins vegar. Fleiri af 100 eða
200 bestu háskólum heimsins eru
í Evrópu en í Bandaríkjunum.
Lítið brot þjóðarinnar fer í bestu
skólana en fjögur þúsund háskól-
ar eru í landinu. Svipuð saga er
sögð af neðri þrepum skólakerfis-
ins. Í 150 bestu háskólum lands-
ins, sem er líklega nokkuð tæm-
andi listi yfir góða háskóla þar,
eiga 75 prósent nemenda foreldra
sem tilheyra ríkasta fjórðungi
þjóðarinnar en einungis þrjú pró-
sent nemenda koma úr fátækasta
fjórðungnum.
Um leið fjölgar þeim fátæku.
Nær 40 milljónir manna í land-
inu eru fátæklingar sem eiga
sér ekki lengri ævilíkur en fólk
í mörgum fátækum þróunarlönd-
um enda heilsugæsla og menntun
í fátækrahverfum Bandaríkjanna
engu betri en í mörgum fátækum
ríkjum.
Þótt flestir viti vel af miklum
og vaxandi ójöfnuði í Bandaríkj-
unum hefur hann ekki orðið að
stórkostlegu pólitísku deilumáli
vegna þess að menn trúa því
almennt ennþá að allir hafi sæmi-
leg tækifæri til þess að ná veru-
legum árangri í lífinu. Kannanir
benda líka til að fólk ofmeti oft
stórlega stöðu sína. Óraunsæið
reynist enn meira þegar fólk er
spurt hvort það telji líklegt að það
muni komast í hóp hinna ríku.
Ameríski draumurinn myndar
því enn grunn að stjórnmálum
þar vestra þótt hann fjarlægist
veruleikann sífellt meira.
Vær bandarískur draumur
Í DAG
BANDARÍKIN
JÓN ORMUR HALL-
DÓRSSON
Þetta er ameríski draumurinn
og á honum hvílir margt af því
sérstaka við bandarísk stjórn-
mál.
AUGL†SINGASÍMI
550 5000
FYLGIR FRÉTTABLA‹INU ALLA MI‹VIKUDAGA
Mest lesna
vi›skiptabla›i›
G
al
lu
p
kö
nn
un
f
yr
ir
36
5
pr
en
tm
i›
la
m
aí
2
00
5.
Bjarminn af eldunum sem loga í úthverfum Parísar teygir sig víða um Evrópu þessa dagana og neyðir fólk til að íhuga stöðu innflytjenda í eigin samfélagi. Hér á Íslandi
höfum við ekki reynt neitt viðlíka enda tiltölulega stutt frá því að
við leyfðum fólki, sem var ólíkt okkur í útliti og siðum, að setjast
hér að. Við búum því við þann munað að geta dregið lærdóm af
reynslu annarra þjóða í málefnum innflytjenda; tekið upp það
sem vel hefur lukkast og forðast mistökin. Mikilvægi þess að
stjórnvöld geri einmitt það verður seint brýnt of oft.
Ein stærstu mistök sem þjóðir Evrópu standa nú andspænis
er að hugmyndin um að aðlaga fólk að því samfélagi sem það
flytur til er í grundvallaratriðum röng. Þar er ekki síst um að
kenna þeirri pólitísku rétthugsun að í lagi sé að gefa innflytj-
endum afslátt af ríkjandi réttindum nýja landsins ef þau eru
önnur en siðir og lífsreglur sem þeir koma með sér frá gamla
landinu. Í skjóli því hugarfars hafa til dæmis konur í hópi inn-
flytjenda þurft að búa við minni réttindi en kynsystur þeirra
sem geta talið ættir sínar aftur í nokkra liði í viðkomandi landi.
Bann Frakka við að stúlkur beri höfuðklúta í skólum landsins er
viðleitni til að vinda ofan af þessari stöðu, enda eru búrkur og
höfuðklútar ein birtingarmynd feðraveldis þar sem konan á að
lúta valdi karlmannsins. Það sjá allir að sú afstaða verður aldrei
aðlöguð vestrænum þjóðfélögum.
Lykilorðið hér er samlögun. Öllum ráðum þarf að beita til
þess að innflytjendur geti runnið sem hraðast inn í þjóðfélag
nýja landsins og orðið órjúfanlegur þáttur af því. Þar með er
ekki sagt að þeir eigi að kasta frá sér öllum siðum og venjum
og taka upp hætti þeirra íbúa sem fyrir eru. Þvert á móti þurfa
þeir sem fyrir eru að taka á móti nýju fólki með opnum huga og
vera tilbúnir að taka upp nýja hætti. Í þessum efnum er eftir
sérstaklega miklu að slægjast fyrir okkur Íslendinga sem veitir
ekki af að víkka sjóndeildarhringinn eftir margra alda einangr-
un á hjara veraldar. Ef vel tekst til er uppskeran fjölbreyttara og
litskúðugra samfélag.
En það er langt frá því að þetta sé auðvelt eða einfalt mál.
Fólkið sem nú gengur berserksgang í Frakklandi er ekki inn-
flytjendur heldur innfæddir Frakkar sem eiga foreldra eða jafn-
vel ömmur og afa sem fluttust til Frakklands. En þessir ungu
Frakkar hafa setið eftir, eru illa menntaðir, atvinnulausir eða í
láglaunastörfum og engin tækifæri í sjónmáli.
Hér á Íslandi er tilhneigingin því miður í þá átt að börn inn-
flytjenda hætta fyrr í skóla en aðrir og þá bíður þeirra ekki
annað en lægst launuðu störfin á vinnumarkaðnum. Þeirri þróun
verður að snúa strax við annars mun hér verða til stéttskipt-
ara þjóðfélag en við kærum okkur um. Góð íslenskukunnátta er
algjört lykilatriði í því samhengi því ef foreldrar kunna íslensku
stóraukast líkurnar á því að þeir geti aðstoðað börn sín við skóla-
gönguna.
Við sjáum nú þegar innflytjendur í ýmsum störfum sem inn-
fæddir vilja síður taka að sér. Þótt foreldrarnir sætti sig ef til
vill við þau störf í nýju landi eiga mörg börn, sem eru fædd hér,
sér örugglega drauma um fleiri tækifæri. Lykillinn að því að
þeir draumar geti ræst er að kenna foreldrunum íslensku og þar
þurfa stjórnvöld að taka myndarlega til hendinni.
SJÓNARMIÐ
JÓN KALDAL
Ástandið í Frakklandi kemur okkur við.
Vítin þarf að
varast