Fréttablaðið - 09.11.2005, Blaðsíða 59

MIÐVIKUDAGUR 9. NÓVEMBER 2005 MARKAÐURINN22
F Y R S T O G S Í Ð A S T
Skattar og gjöld hafa löngum þótt
með því hæsta sem þekkist hér á
landi. Undanfarin ár hafa þó orðið
talsverðar breytingar þar á. Einkum
hafa orðið breytingar á álagningu
tekjuskatts einstaklinga og fyrirtækja.
Rannsóknarsetur verslunarinnar hélt
ársfund sinn á dögunum þar sem
kynnt var ný skýrsla setursins um
álagningu skatta og gjalda í þjónustu
og verslun hér á landi. Hjálmar
Blöndal kynnti sér skýrsluna.
Rannsóknarsetur verslunarinnar hélt sinn fyrsta
ársfund í liðinni viku. Aðalefni fundarins var viða-
mikil skýrsla sem setrið hafði gert og bar heitið
Skattlagning vöru og þjónustu á Íslandi. Að Rann-
sóknarsetri verslunarinnar standa verslunarfyrir-
tækin Hagar, Kaupás og Samkaup en auk þeirra
Samtök verslunar og þjónustu og Iðnaðar- og við-
skiptaráðuneytið. Auk þess kemur Viðskiptaháskól-
inn á Bifröst að starfi þess en þar hefur setrið að-
setur og þeir þrír starfsmenn sem þar vinna.
Skattamál hafa verið ofarlega í umræðunni á ár-
inu ekki síst þar sem finna má í stjórnarsáttmála
ríkisstjórnarinnar ákvæði um að taka skuli til end-
urskoðunar virðisaukaskattskerfið til hagsbóta fyr-
ir allan almenning eins og það er orðað í stjórnar-
sáttmálanum. Hafa á því verið skiptar skoðanir
hvernig taka eigi kerfið til endurskoðunar og hafa
heyrst ýmis sjónarmið í þeim efnum. Allt frá því að
lækka beri neðra þrep virðisaukaskatts um helming
eða niður í sjö prósent og yfir í það að jafna verði
skattþrepin, sjö og fjórtán prósent.
ÍSLANDSMET Í SKATTLAGNINGU
Viðamikil skýrsla setursins er fyrsta rannsóknar-
skýrsla þess í ritröð um ytra umhverfi smásölu-
verslunar. Athyglinni er eins og áður segir beint að
skattlagningu á vöru og þjónustu á Ís-
landi. Í stuttu máli má segja að niður-
staða skýrslunnar sé sú að skattlagn-
ing vöru og þjónustu sé einna mest hér
á landi í samanburði við nágranna-
löndin. Þar eru það einkum matvörur
sem eru skattlagðar svo hátt hér á
landi og sérstaklega landbúnaðarvör-
ur sem framleiddar eru hér á landi. Þar vega tollar
þyngst en ýmsar aðrar vörur sem framleiddar eru
á öðrum slóðum, svo sem kaffi, sykur og aðrar land-
búnaðarvörur, eru tollfrjálsar hér á landi.
Þá er vörugjald mjög umfangsmikið hér á landi
en af þeim níu löndum þar sem skattheimtan var
könnuð, kom í ljós að vörugjald er langfyrirferðar-
mest á eldsneyti, áfengi og tóbak. Vörugjald á
áfengi er hæst hér og í Noregi en vörugjald á bens-
ín er undir meðaltali landanna níu á Íslandi.
Eins og kemur fram í inngangi skýrslunnar hafa
skattar í gegnum aldirnar verið áberandi í pólitískri
og hagfræðilegri umræðu. Í skýrslunni er einkum
reynt að nálgast viðfangsefnið út frá hagfræðilegu
sjónarhorni og stuðst við kenningar þar um.
FIMM HUNDRUÐ PRÓSENT MJÓLKURTOLLUR
Í skýrslunni má finna samanburð á einu og öðru
sem við kemur skattlagningu og tollum. Þar á með-
al má sjá samanburð á gjaldtöku á mjólk með innan
við sex prósent fitu. Þar kemur í ljós að hún ber
langhæsta skatta allra þeirra landa sem skýrslan
nær til hér á landi eða 481 prósent toll sem er eins
og fram kom í máli Jóns Þórs Sturlusonar á fundin-
um, væntanlega ástæðan fyrir því að aldrei sést
önnur en íslensk mjólk í verslunum hér á landi. Þá
er 100 prósent tollur á frosnar nautalundir en að-
eins Norðmenn ná að setja hærri tolla á frosnar
nautalundir sem þar eru um 120 prósent. En það er
ekki svo að allar vörur beri toll. Jón Þór benti á að
samræmið í skattlagningu væri einnig oft á tíðum
einkennilegt. Eins konar þjóðsögur í skattlagningu
væru til. Þannig skipti máli hvernig neytendur
glóðuðu brauðið sitt. Því brauðristar bera enga tolla
eða vörugjald en ef menn vildja glóða brauðið sitt
lárétt í einhvers konar samlokugrilli verður sá sem
flytur það inn að greiða af því bæði toll- og vöru-
gjald!
TILLÖGUR TIL ÚRBÓTA
Rannsóknarsetur verslunarinnar bendir á að skil-
virkasta leiðin hvað við kemur álagningu neyslu-
skatta sé að skattleggja vörur í öfugu hlutfalli við
verðteygni eftirspurnar. Í skýrslunni er bent á að
þetta sé sú leið sem sjaldnast er farin
þar sem stjórnvöld horfa einnig til
jöfnunarsjónarmiða bæði fyrir neyt-
endur og svo innlenda framleiðendur.
Segir að aðrar aðgerðir en lækkun
matarskatts hljóti að vera skilvirkari í
því augnamiði að auka jöfnuð. Enda sé
það svo að hlutdeild ólíkra hópa matar-
og drykkjarvöru í innkaupakörfunni virðist vera
nokkuð svipuð hjá ólíkum tekjuhópum.
Er því lagt til í skýrslunni að samræma virðis-
aukaskattinn þannig að matarskattur hækki til sam-
ræmis við almennan virðisaukaskatt svo ná megi
fram meiri hagkvæmni í virðisaukaskattskerfinu.
Ljóst er að hugmyndir um að hækka neðra þrep
virðisaukaskatt yrðu líklega ekki mjög vinsælar hjá
almenningi en Árni M. Mathiesen fjármálaráðherra
líkti þeim við pólitískt sjálfsmorð á hinum sama
fundi. En rök rannsóknarsetursins eru þó góð og
gild og kemur ýmislegt áhugavert fram í niðurstöð-
um skýrslunnar. Skýrslan er áhugavert innlegg í þá
umræðu sem mun væntanlega fara fram á næst-
unni þegar ljóst verður hverjar þær áherslur verða
sem til skoðunar eru hjá stjórnvöldum um að lækka
eða breyta álagningu virðisaukaskatts fyrir al-
menning.
Veffang Rannsóknarseturs verslunarinnar er: http://rsv.bifrost.is
M Á L I Ð E R
Skattlagning
vöru- og
þjónustu
Af hverju er lækkun matar-
skatts ekki góð ráðstöfun?
Öll skattlagning veldur sóun að
einhverju leyti og út frá hag-
kvæmnissjónarmiðum ætti að
hanna skattkerfi þannig að
tekna sé aflað með sem
minnstri sóun. Samkvæmt
kenningum um
hagkvæma
skatta á að
leggja hærri
skatt á vörur
þar sem neysla
er tiltölulega
ónæm fyrir
verðbreytinum
(verðteygni eft-
irspurnar er
lág). Skattar
hafa bein áhrif á
verð, og því
minna sem
skattar brengla
hegðun neyt-
enda því minni
sóun valda þeir.
Matvörur hafa
sérlega lága
verðteygni og
því sérlega hag-
kvæmt að skatt-
leggja matvörur
meira en aðrar
neysluvörur.
Ýmis önnur rök
skipta líka máli svo sem hug-
myndir um jöfnuð. Á það hefur
jafnan verið bent að lækkun
matarskatts kæmi lágtekjufólki
sérstaklega vel því efnaminni
heimili verji stærri hluta af sín-
um tekjum í matvöruverslun-
um en gengur og gerist.
Nýjasta neyslukönnun Hagstof-
unnar sýnir þó nokkuð aðra
mynd af neysluútgjöldum
heimilanna, en flestir virðast
gera sér í hugarlund. Þar kem-
ur fram að hlutfall matar- og
drykkjarvöru í neysluútgjöld-
um er nær það sama hjá fjöl-
skyldum með lágar og háar
tekjur. Vissulega eru heildar-
neysluútgjöld stærri hluti af
tekjum láglaunafólks en matar-
útgjöldin skera sig ekkert úr.
Úr því að engu meiri jöfnuður
felst í því að lækka virðisauka-
skatt á matvæli en að lækka
virðisaukaskatt almennt virðist
eðlilegra að hækka matarskatt-
inn og lækka almennan virðis-
aukaskatt sem því nemur, enda
myndi slík ráðstöfun auka hag-
kvæmni skattheimtunar án
þess að valda auknum ójöfnuði.
Hvernig er skattlagning á mat-
vöru hér á landi í samanburði
við nágrannalöndin?
Skattlagning á matvöru er með
ýmsum hætti í löndunum í
kringum okkur. Flest lönd eru
með matvöru í lægra þrepi
virðisaukaskatts og nokkuð
lægri prósentu en hér á landi.
Danmörk sker sig nokkuð úr en
þar er aðeins eitt skattþrep og
leggst 25% virðisaukaskattur á
matvæli sem og aðra neyslu-
vöru. Á Íslandi vega tollar og
vörugjöld mjög þungt í heildar-
skattlagningu á margar mat-
vörur. Ef allt er tiltekið er
skattlagning á matvæli tiltölu-
lega há á Íslandi, sérstaklega á
vörur sem einnig eru fram-
leiddar hérlendis.
Hvers vegna er heppilegt að
skattur leggist þyngra á neyslu
en tekjur?
Skattlagning á
neyslu í stað
tekna felur í sér
hvata til sparnað-
ar. Aukinn þjóð-
hagslegur sparn-
aður getur annað
hvort, eða bæði,
dregið úr við-
skiptahalla eða
eflt fjármagns-
stofn þjóðarinnar.
Hvort tveggja
stuðlar að auknum
hagvexti til lang-
frama.
Hvernig stuðlar
afnám vörugjalda
að auknu gagnsæi
í skattlagningu?
Álagning vöru-
gjalda er á mörg-
um sviðum ákaf-
lega handahófs-
kennd og órökrétt.
Til dæmis er vöru-
gjald á þráðlausum búnaði fyrir
farsíma en ekki á farsímunum
sjálfum. Það skýtur óneitanlega
skökku við að öryggistæki sem
ætlað er að draga úr óæskileg-
um áhrifum farsímanotkunar sé
sérstaklega skattlagt umfram
farsíma. Ennfremur eru mörg
dæmi um mismunun í vöru-
gjaldi á vörum sem hafa sams
konar notagildi, eins og á
brauðristum og samlokugrill-
um, mismunandi flokkum af
kakódufti og svo framvegis.
Slíkt misræmi hefur í för með
sér undarlega neyslustýringu
sem á sér engin efnisleg rök.
Hvað er framundan hjá Rann-
sóknarsetri verslunarinnar?
Næsta starfsár Rannsóknaset-
ursins verður fjörlegt. Margs
konar úttektir og rannsóknir
eru í býgerð og stefnan er sett
á að stórbæta talnaefni um
verslunargeirann sem slíkan.
Næsta stóra skýrsla verður um
samband kostnaðarverðs inn-
fluttra vara og innlends verð-
lags. Að undanförnu hafa verið
dregnar allt of sterkar og víð-
tækar ályktanir af einföldum
samanburði á milli þróunar
verðlags og gengis. Það er því
löngu tímabært að gera ítarlega
athugun á þessu sviði fyrir Ís-
land. Safnað hefur verið ítar-
legum gögnum um verðþróun í
helstu viðskiptalöndum og við-
skiptamynstur fyrir 34 vöru-
tegundir. Gögnin verða notuð til
að meta hversu sterkt sam-
bandið er, hversu mikil töf í því
er fólgin og hvort að þau al-
þýðuvísindi að verð hækki jafn-
an hraðar en það lækkar í takt
við kostnaðarbreytingar stand-
ist nákvæma skoðun.
Betra að skattleggja
neyslu en tekjur
T Ö L V U P Ó S T U R I N N
Til Jóns Þórs
Sturlusonar
framkvæmdastjóra Rannsóknar-
seturs verslunarinnar á Bifröst
Skattlagning matvöru
nær alltaf mest á Íslandi
JÓN HELGI GUÐMUNDSSON Í BYKO OG RÁÐHERRARNIR
VALGERÐUR SVERRISDÓTTIR OG ÁRNI M. MATHIESEN fylgj-
ast með umræðum á ársfundi Rannsóknarseturs verslunarinnar.
Fr
ét
ta
bl
að
ið
/G
VA
Hafa á því verið skiptar skoðanir hvernig taka eigi kerfið til endurskoðunar og
hafa heyrst ýmis sjónarmið í þeim efnum. Allt frá því að lækka beri neðra þrep
virðisaukaskatts um helming eða niður í sjö prósent og yfir í það að jafna verði
skattþrepin, sjö og fjórtán prósent ... Þannig skiptir máli hvernig neytendur
glóðuðu brauðið sitt, því brauðristar bera enga tolla eða vörugjald en ef menn
vilja glóða brauðið sitt lárétt í einhvers konar samlokugrilli verður sá sem
flytur það inn að greiða af því bæði toll og vörugjald!
AUGL†SINGASÍMI
550 5000
Mest lesna vi›skiptabla›i›
FYLGIR FRÉTTABLA‹INU ALLA MI‹VIKUDAGA
G
al
lu
p
k
ö
n
n
u
n
f
yr
ir
3
6
5
p
re
n
tm
i›
la
m
aí
2
0
0
5
.
22_23_Markadur-lesin 8.11.2005 16:42 Page 2