Fréttablaðið - 09.11.2005, Blaðsíða 53

Skólaganga og kennsla hafa frá
örófi alda fyrst og fremst verið
viðfangsefni karla, bæði hérlendis
sem erlendis. Fyrstu konurnar
fóru að sjást á skólabekk í íslensk-
um framhaldsskólum í kringum
aldamótin 1900 og langt fram eftir
20. öldinni voru þær í miklum
minni hluta. Hlutfall þeirra í Há-
skóla Íslands var lengst af enn
lægra en í framhaldsskólum.
Kennarahópurinn var sama
marki brenndur. Nokkrar konur
kenndu í grunnskólum, færri í
framhaldsskólum og nær engar í
háskólum. Konum var freklega
mismunað með því að hindra að-
gang þeirra að menntun. Í þessu
fólst jafnframt gífurleg sóun á
þeim mannauði sem býr í konum.
Undanfarna áratugi hefur að-
gengi íslenskra kvenna að skólum
batnað til muna. Þær hafa nýtt
tækifærið og sest í síauknum mæli
á skólabekk eða á kennarastofuna.
Þessi jákvæða þróun hefur skilað
þjóðfélaginu öllu, ekki bara konum,
ómældum ávinningi.
Það er þó rétt að staldra við eina
hlið þessa sem furðulítið er fjallað
um opinberlega. Hún er sú að slag-
síðan í kynjaskiptingunni í mennta-
kerfinu er óðum að verða jafnmik-
il og áður, bara í hina áttina. Skýr-
ingin núna er þó ekki að annað kyn-
ið fái ekki að mennta sig eða kenna
heldur að karlar sýna menntun
mun minni áhuga en konur.
Nemandi sem nú fer í gegnum
hið íslenska menntakerfi, frá leik-
skóla og upp í háskóla, sér ekki
marga karlmenn við kennarastörf
og þeim fer stöðugt fækkandi,
a.m.k. hlutfallslega. Sá sem fer í
gegnum allt kerfið frá leikskóla og
upp í háskóla getur átt von á því að
tvo þriðju hluta námsins hafi kenn-
arinn verið kona. Fyrir þá sem ekki
fara í háskóla eða framhaldsskóla
er hlutfallið af kennslunni sem
konur sjá um enn hærra.
Það kemur sennilega engum á
óvart að leikskólakennarar eru
einkum konur eða 96%. Hlutfallið
er ekki mikið jafnara í grunnskól-
um, þar eru konur 77,5% kennara.
Það er ekki fyrr en í framhalds-
skólum og loks háskólum sem tals-
verðar líkur eru á að fá karl sem
kennara. Þeir eru 52% framhalds-
skólakennara og 59% háskólakenn-
ara. Það hlutfall fer reyndar fyrir-
sjáanlega hægt og sígandi lækk-
andi því að karlar eru hlutfallslega
flestir meðal elstu kennaranna á
báðum skólastigunum.
Háskólakennarar byrja alla
jafna feril sinn sem lektorar. Þar
eru karlar nú örlítið færri en konur
eða 47,5%. Ef þetta hlutfall helst í
nýliðun háskólakennara jafnast
smám saman kynjahlutfallið meðal
dósenta og prófessora.
Miðað við kynjaskiptinguna í
nemendahópnum er þó ólíklegt að
kynjahlutfallið verði á endanum
jafnt. Körlum fækkar mjög hlut-
fallslega meðal háskólanema. Nú
eru nánast tvær konur fyrir hvern
einn karl sem stundar háskólanám
á Íslandi. Þegar skyldunámi lýkur
snarlækkar hlutfall pilta í skóla-
kerfinu.
Skipting háskólanema eftir kyni
ræður kynjaskiptingu sérfræði-
stétta framtíðarinnar. Það blasir
við að þær verða flestar kvenna-
stéttir. Hlutfall kynjanna er svipað
í Háskóla Íslands og í öðrum skól-
um á háskólastigi að jafnaði og því
hægt að nota tölur frá skólanum
sem vísbendingu um heildina. Af
ellefu deildum Háskóla Íslands
hafa einungis tvær nokkurn veginn
jafnt kynjahlutfall. Það eru laga-
deild og viðskipta- og hagfræði-
deild. Í ljósi þess hve áberandi þær
stéttir sem þessar deildir útskrifa
eru í bæði viðskiptalífi lands-
manna, stjórnkerfinu og stjórnmál-
um hljóta þetta að teljast góðar
fréttir. Bæði kynin fá notið sín til
jafns innan þessara deilda.
Í öðrum deildum skólans er
hlutfall kynja hins vegar orðið
mjög ójafnt. Í einungis einni deild
Háskóla Íslands eru karlar enn í
nokkrum meiri hluta, verkfræði-
deild. Þar eru konur þó nú tæpur
þriðjungur nemenda, sem er veru-
leg aukning frá fyrri árum.
Í hinum átta deildum skólans
eru konur þegar í talsverðum meiri
hluta. Hjúkrunarfræðideild er í
sérflokki. Þar ná karlar ekki þrem-
ur prósentum nemenda. Félagsvís-
indadeild er næst á eftir, með nán-
ast þrjár konur fyrir hvern karl
meðal nemenda. Deildin er jafn-
framt fjölmennasta deild skólans
svo að þetta ójafna kynjahlutfall
þar skiptir langmestu fyrir skekkj-
una í kynjahlutfalli skólans sem
heildar. Gamalgrónar sérfræði-
stéttir karla innan heilbrigðisvís-
inda verða það ekki mikið lengur. Í
bæði læknisfræði og tannlækning-
um eru konur í vaxandi meiri
hluta. Í hugvísindum og guðfræði
eru tvær konur fyrir hvern karl.
Sumar greinar í raunvísindadeild
laða enn frekar að karla en konur,
þ.á m. stærðfræði og eðlisfræði.
Það nær þó ekki að breyta því að
konur eru í nokkrum meiri hluta í
deildinni sem heild.
Hér verður ekki horft til ann-
arra háskóla innanlands nema hvað
ekki er hægt að horfa fram hjá
Kennaraháskólanum sem eðli máls
samkvæmt menntar flesta grunn-
og leikskólakennara landsins. Þar
eru konur í miklum meiri hluta.
Um sumar brautir, sérstaklega
þær sem búa undir störf á leikskól-
um, sækja nær engir karlar. Fimm
konur stunda nám í KHÍ fyrir
hvern einn karl.
Í mörgum sérfræðistéttum eru
konur þegar í miklum meiri hluta. Í
BHM eru t.d. þrjár konur fyrir
hvern karl. Þótt karlar séu enn í
meiri hluta í ýmsum sérfræðistétt-
um má ráða af fyrrnefndum nem-
endatölum að sú mynd sé hægt en
örugglega að breytast. Nýliðunin
er allt öðru vísi, þar eru konur í
flestum tilfellum í meiri hluta.
Engin teikn eru hins vegar á lofti
um að þær sérfræðistéttir þar sem
konur hafa verið í meiri hluta, t.d.
meðal grunn- og leikskólakennara
og hjúkrunarfræðinga, sjái fram á
jafnari kynjahlutföll í framtíðinni.
Kynskipting í sérfræðistéttum á
Íslandi á 21. öldinni verður ef svo
fer sem horfir allt önnur en á þeirri
20. Konur munu sinna sérfræði-
störfunum í mun ríkari mæli en
karlar. Þær munu sjá að mestu
leyti um menntakerfi landsmanna
og að miklu leyti um heilbrigðis-
kerfið. Þær sérfræðistéttir sem
hafa verið kvennastéttir til þessa
virðast ætla að vera það áfram.
Þær sem hafa verið karlastéttir
eru hins vegar nær allar að breyt-
ast í kvennastéttir eða a.m.k. stétt-
ir með nokkuð jafnt hlutfall kynj-
anna.
Piltarnir ætla greinilega að fást
við annað.
MIÐVIKUDAGUR 9. NÓVEMBER 2005 MARKAÐURINN16
S K O Ð U N
Gagnrýni á Fjármálaeftirlitið er oft á atriði sem eru
ekki á verksviði þess.
Fagna ber opnara
Fjármálaeftirliti
Hafliði Helgason
Öflugt Fjármálaeftirlit er mikilvægt, ekki síst á þeim tímum þegar
fjármálakerfið er í örri þróun og útrás. Uppgangur fjármála-
geirans hefur verið ævintýralegur og mikilvægt að í hraðri upp-
byggingu sé gætt eðlilegrar varúðar sem komið getur í veg fyrir
framtíðaráföll.
Stjórnarformaður Fjármálaeftirlitsins, Stefán Svavarsson, gerði
meðal annars gagnrýni á stofnunina að umtalsefni. Þar benti hann
réttilega á að oft hefur gagnrýni á aðgerðaleysi Fjármálaeftirlits-
ins byggt á vanþekkingu á hlutverki þess. Þannig hefur í nýlegri
umræðu um FL Group verið kallað eftir rannsókn eftirlitsins sem
ekki er á verksviði þess. Þær sögusagnir sem hvergi hafa fengist
staðfestar væru ef fótur væri fyrir þeim á verksviði lögreglu.
Annað sem oft hefur orðið kveikja gagnrýni og umræðu um
Fjármálaeftirlitið er að það aðhafist
ekki í málum sem augljóslega eru á
verksviði stofnunarinnar. Stór hluti
þeirrar gagnrýni á rætur í því að niður-
staða mála hefur ekki verið gerð opin-
ber. Fyrrum forstjóri Fjármálaeftirlits-
ins beitti sér fyrir auknum heimildum
til birtingar niðurstöðu af málum og ný
lög opna á meiri upplýsingagjöf.
Þetta er mikið framfaraspor, því op-
inber birting veitir mun meira aðhald
en aðfinnslur bak við luktar dyr. Nýr
forstjóri Fjármálaeftirlitsins, Jónas Fr.
Jónsson, boðaði auk þess markvissari
kynningu á leikreglum markaðarins.
Það liggur í eðli stofnunar eins og
Fjármálaeftirlitsins að vara við tilteknum hættum. Þannig hvatti
forstjórinn til þess að fjármálafyrirtæki gættu varkárni og legðu
aukna áherslu á áhættustýringu. Hröð útlánaaukning felur í sér
hættu sem fjármálafyrirtækin þurfa að gefa gaum. Þá benti Jónas
á verulega markaðsverðbréfaeign og skuldaaukningu fjármálafyr-
irtækjanna.
Allt eru þetta þarfar ábendingar og mikilvægt að bankakerfið
nýti vel þau hagstæðu skilyrði sem hafa verið í starfseminni og
tryggi sig vel gegn verri tímum. Í þessu samhengi er þó vert að
hafa í huga að gengisáhætta af markaðsverðbréfum bankanna hef-
ur farið hlutfallslega lækkandi.
Það er nauðsynlegt fyrir bankana að nýta vel þau hagstæðu skil-
yrði sem hafa verið í umhverfi þeirra að undanförnu til að byggja
undir sig til framtíðar. Varnaðarorð Fjármálaeftirlitsins og innleið-
ing Basel II eiginfjárreglna er liður í því að treysta stoðir fjármála-
kerfisins. Ábendingar Fjármálaeftirlitsins hljóta að skoðast í því
ljósi að sennilega rís aldrei sá dagur að ekki verði tilefni til ábend-
inga þess. Flest bendir til þess að þeir bankar sem fremstir hafa
farið í útrás hafi einmitt nýtt tímann vel og lagt áherslu á að dreifa
áhættu sinni.
Það er mikilvægt að Fjármálaeftirlitið starfi eins og kostur er
fyrir opnum tjöldum. Aðhaldið sem af því hlýst mun án efa spara
mikla vinnu. Öflugt og gagnsætt Fjármálaeftirlit er ein af forsend-
um trúverðugleika fjármálakerfisins og þrátt fyrir neikvæða um-
ræðu á köflum er ekkert sem bendir til annars en að því hlutverki
sé ágætlega sinnt og með sambærilegum hætti og tíðkast í ná-
grannalöndum okkar.
Bros sérhæfir sig í sölu
og merkingum á fatnaði,
auglýsingavörum og fánum
SÍÐUMÚLA 33 • 108 REYKJAVÍK • SÍMI 581 4141 • WWW.BROS.IS
ER ÞITT FYRIRTÆKI
SÝNILEGT?
ÚTGÁFUFÉLAG: 365 – prentmiðlar RITSTJÓRI: Hafliði Helgason RITSTJÓRN: Björgvin Guðmundsson, Eggert Þór Aðalsteinsson, Hjálmar Blöndal, Hólmfríður Helga Sigurðardóttir
AUGLÝSINGASTJÓRI: Jónína Pálsdóttir RITSTJÓRN OG AUGLÝSINGAR: Skaftahlíð 24, 105 Reykjavík AÐALSÍMI: 550 5000 SÍMBRÉF: 550 5006 NETFÖNG: ritstjorn@markadurinn.is og aug-
lysingar@markadurinn.is VEFFANG: visir.is UMBROT: 365 – prentmiðlar PRENTVINNSLA: Ísafoldarprentsmiðja ehf. DREIFING: Pósthúsið ehf. dreifing@posthusid.is Markaðinum er dreift
ókeypis með Fréttablaðinu á heimili á höfuðborgarsvæðinu, Suðurnesjum og Akureyri. Einnig er hægt að fá blaðið í völdum verslunum á landsbyggðinni. Markaðurinn áskilur sér rétt til að
birta allt efni blaðsins í stafrænu formi og í gagnabönkum án endurgjalds.
Stórmarkaðir óvelkomnir í Póllandi
Financial Times | Nýráðinn fjármálaráðherra Pól-
lands, Teresa Lubinska, segir smásöluaðila með það
í hyggju að opna stórmarkaði þar í landi
ekki velkomna. „Stórmarkaðir á borð við
Tesco eru léleg fjárfesting. Þeir eru ekki
mikilvægir fyrir efnahagsvöxt Póllands,“
sagði Lubinska í viðtali við fjármálaritið
Financial Times. Í greininni segist Lubinska hafa
reynt að hrekja á brott slíka smásöluaðila þegar hún
gegndi embætti bæjarfulltrúa í borginni Szczecins
af þeim ástæðum að þeir eyðileggja miðbæina og
valdi því að smærri aðilar fari á hausinn. Frú
Lubinska segir að Pólland eigi heldur að skapa fram-
leiðslustörf og kallaði fjárfestingar í stórmörkuðum
slæmar þar sem þær skapa störf sem krefjast til-
tölulega lítilla hæfileika af starfsfólki.
Tesco, sem er stærsta keðja stórmarkaða á Bret-
landi, fór inn á Póllandsmarkað árið 1996. Fyrirtækið
rekur nú 44 stórmarkaði og 36 smærri verslanir í Pól-
landi. Útvíkkun í austur er Tesco mikilvæg þar sem
keðjan verður fyrir æ meiri mótstöðu í Bretlandi þar
sem hún hefur 30,3 prósenta markaðshlutdeild.
Huga ekki að ellilífeyrinum
The Sunday Telegraph | Bretar huga ekki nægilega vel
að efri árunum samkvæmt nýjum breskum könn-
unum sem sagt
er frá í The
Sunday Telegraph. Ástandið er nú orðið svo alvar-
legt að einn af hverjum þremur Bretum sparar
ekki til efri áranna. Þetta ýtir undir þrýsting á
stjórnvöld að taka ellilífeyriskerfið í gegn en þörf
hefur verið á því um dágott skeið. 37 prósent vinn-
andi fólks í Bretlandi, um 6,5 milljónir manna,
borga ekki í neins konar lífeyrissjóð.
Kannanirnar sýna einnig að tilraunir stjórn-
valda til að vekja athygli fólks á mikilvægi þess að
leggja fyrir lífeyrissparnað hafa ekki skilað ár-
angri. Í september árið 2004 fór í gang umfangs-
mikil herferð á vegum stjórnvalda í þessu miði.
Þrátt fyrir það sögðu níu af hverjum tíu sem tóku
þátt í könnuninni að þeir höfðu hvorki séð né heyrt
af slíkum auglýsingum.
U M V Í Ð A V E R Ö L D
Það er nauðsynlegt
fyrir bankana að nýta
vel þau hagstæðu
skilyrði sem hafa
verið í umhverfi
þeirra að undanförnu
til að byggja undir
sig til framtíðar.
bjorgvin@markadurinn.is l hjalmar@markadurinn.is l eggert@markadurinn.is
haflidi@markadurinn.is l holmfridur@markaðurinn.is
Gylfi
Magnússon
O R Ð Í B E L G
Sögurnar... tölurnar... fólkið...
Hvar eru piltarnir?
Það kemur sennilega engum á óvart að leikskólakennarar eru einkum konur eða
96%. Hlutfallið er ekki mikið jafnara í grunnskólum, þar eru konur 77,5% kennara.
Það er ekki fyrr en í framhaldsskólum og loks háskólum sem talsverðar líkur eru
á að fá karl sem kennara. Þeir eru 52% framhaldsskólakennara og 59% háskóla-
kennara. Það hlutfall fer reyndar fyrirsjáanlega hægt og sígandi lækkandi því að
karlar eru hlutfallslega flestir meðal elstu kennaranna á báðum skólastigunum
16-17 Markadur-lesin 8.11.2005 15:21 Page 2