Fréttablaðið - 16.08.2006, Blaðsíða 18

16. ágúst 2006 MIÐVIKUDAGUR18
fréttir og fróðleikur
Sumarið er tími fornleifaupp-
graftar og aldrei hafa verið
unnar fleiri rannsóknir á því
sviði en í ár. Nú er unnið að
rúmlega fimmtíu fornleifa-
rannsóknum víða um land og
margt merkilegt hefur komið
upp úr moldinni.
„Við höfum veitt leyfi til fimmtíu
fornleifarannsókna í ár og það er
rúmlega tvöföldun frá árinu 2002,“
segir Dr. Kristín Huld Sigurðar-
dóttir, forstöðumaður Fornleifa-
verndar ríkisins.
„Það eru tvær tegundir forn-
leifarannsókna sem eru algengast-
ar. Annars vegar rannsóknir sem
framkvæmdar eru að frumkvæði
rannsóknaraðilanna og hins vegar
framkvæmdatengdar rannsóknir.
Framkvæmdatengdar rannsóknir
fara oftast fram í tengslum við
virkjana- og vegaframkvæmdir og
þeim hefur fjölgað mjög mikið
undanfarin ár,“ segir Kristín.
Fornleifavernd ríkisins sér um
leyfisveitingar til þeirra sem
hyggjast framkvæma uppgröft og
aðrar fornleifarannsóknir, en
stofnunin heyrir undir mennta-
málaráðuneytið. Stofnunin hefur
starfsstöðvar á fimm stöðum á
landinu.
„Við teljum mjög mikilvægt að
hafa sérstaka stofnun sem hefur
umsjón með fornleifarannsóknum,
sérstaklega þar sem þeim hefur
fjölgað mikið undanfarin ár,“ segir
Kristín.
Á slóðum landnema
Jesse Byock, prófessor í norrænni
fornleifafræði við Háskólann í Kali-
forníu, hefur stjórnað uppgrefti í
Mosfellsdal undanfarin tíu ár. Þar
af hefur verið grafið í sjö ár við
Hrísbrú. Ýmsar merkar fornminj-
ar hafa fundist við uppgröftinn á
Hrísbrú, meðal annars kirkja og
grafir úr kristnum og heiðnum sið.
Í sumar hefur verið unnið að upp-
grefti á langhúsi og stendur hann
enn. Nú þegar er búið að grafa upp
26 metra af húsinu og ljóst að það á
meira eftir að koma í ljós.
„Með fornleifarannsóknum
lærum við um hvernig fólk bjó til
forna. Til eru ýmsar hugmyndir en
með rannsóknunum getum við
borið saman þær heimildir sem
eru til og niðurstöður rannsókn-
anna,“ segir Jesse.
Hann segir fornleifarannsóknir
mikilvægar svo fólk fræðist um
sögu þjóðar sinnar. Hann segir
Íslendinga eiga mjög merkilega
sögu og það hafi verið hún sem
vakti áhuga hans á að koma hingað
til lands og hefja rannsóknir.
„Ég hafði lesið Íslendingasögur
og aðrar heimildir og það varð til
þess að ég ákvað að koma hingað í
Mosfellsdal,“ segir Jesse.
Merkir fundir sumarsins
Töluvert hefur fundist af merkum
munum við uppgröft í sumar. Þrjár
bækur fundust við uppgröft á
Skriðuklaustri í Fljótsdal, en það er
í fyrsta skipti sem bækur hafa
varðveist frá fornleifauppgrefti
hérlendis. Um er að ræða skinn-
handrit frá fyrri hluta miðalda sem
skrifuð eru á latínu með gotnesku
letri. Bækurnar fundust í þremur
gröfum og lágu þær opnar ofan á
brjóstkassa beinagrindanna. Þá var
unnið að uppgrefti klausturhús-
anna á Skriðuklaustri og fundust
ýmsir smærri munir þar.
Rústir miðaldakirkju fundust
við uppgröft á Gásum í Eyjafirði.
Eru það rústir af þremur kirkjum
sem stóðu á sama kirkjustæðinu á
mismunandi tímabilum og er sú
yngsta frá því eftir 1300. Talið er að
kirkjan hafi þjónað erlendum kaup-
mönnum sem stunduðu viðskipti á
Gásum.
Á Hólum í Hjaltadal var grafið
niður á hús frá miðöldum en það
var í öskuhaug. Það hús er með
byggingarlagi sem ekki hefur sést
áður hérlendis og verður það rann-
sakað nánar næsta sumar. Þá var
unnið áfram að uppgrefti í prent-
húsinu á Hólum en þetta er þriðja
sumarið sem grafið er þar. Eftir
þetta sumar verða gripirnir sem
grafnir hafa verið upp orðnir um 45
þúsund, en grafið hefur verið á
Hólum frá árinu 2002. Hólarann-
sóknin hefur verið styrkt af Kristni-
hátíðarsjóði fram til þessa en sveit-
arfélagið Skagafjörður mun frá
áramótum styrkja verkefnið.
Úrvinnsla og skráning mikilvæg
Eins og veðurfar er á Íslandi er ein-
ungis hægt að grafa hluta úr árinu.
Það eru hins vegar næg verkefni
yfir vetrarmánuðina því mikil vinna
liggur í úrvinnslu þeirra gagna sem
aflað er yfir sumartímann. Þá fer á
veturna fram skipulagningarvinna
fyrir uppgröft sumarsins.
Fornleifavernd ríkisins vinnur
nú að fornleifaskrá og er búið að
skrá um tuttugu prósent landsins.
Kristín Huld segir skráningu forn-
minja með mikilvægari verkefnum
stofnunarinnar. Góð skráning gagn-
ist bæði fornleifafræðingum við
frekari rannsóknir og fyrirtækjum
sem undirbúa stórframkvæmdir.
Skráning fornleifa getur komið í
veg fyrir að framkvæmdir tefjist
vegna óvæntra fornleifafunda.
FRÉTTASKÝRING
ÖRLYGUR HNEFILL ÖRLYGSSON
hnefill@frettabladid.is
Sjávarútvegsráðuneytið íhugar nú að hefja
hvalveiðar í atvinnuskyni á ný eftir 17 ára
hlé. Alþjóða hvalveiðiráðið er alþjóðlegt
samband um skipulag á hvalveiði.
Hvað er Alþjóða hvalveiðiráðið?
Alþjóða hvalveiðiráðið var stofnað af
Alþjóðlega sáttmálanum um hvalveiði-
reglugerðir 2. desember 1946, til að vernda
hvalastofninn. Ráðið starfar í trausti þess
að aðildarríki vilji sjálfra sín vegna viðhalda
hvalastofnunum og taka upp reglugerðir
til að vernda stofninn gegn ágangi. Ráðið
heldur árlega fundi og færist gestgjafahlut-
verkið milli aðildarþjóða á hverju ári.
Um hvað er deilt í ráðinu?
Frá seinni hluta níunda áratugarins var
tekist hart á um verndarstefnu hvalveiði-
ráðsins og töldu margir tímabært að hefja
hrefnuveiðar, þar sem margir stofnar væru
orðnir nógu fjölmennir til að leyfa takmark-
aðar veiðar. Upp úr þessu hefur spunnist
eitt hatramasta deilumál síðari ára, þar
sem þjóðir fylgjandi hvalveiðum efast um
lögmæti ákvarðana hvalveiðiráðsins.
Hverjir eiga aðild að ráðinu?
Ekki er skylduaðild að hvalveiðiráðinu og
sögðu Íslendingar sig úr ráðinu árið 1991,
þar sem þeir fengu ekki að hefja tak-
markaðar veiðar. Þá hafði hvalveiðibann
á landinu staðið í tvö ár. Ísland fór aftur í
ráðið árið 2002 og stundar nú takmark-
aðar hvalveiðar í vísindaskyni. Nú eru um
70 aðildarríki í ráðinu og stunda þau ekki
öll hvalveiðar. Átta landanna liggja ekki
að sjó.
FBL-GREINING: ALÞJÓÐA HVALVEIÐIRÁÐIÐ
Sum aðildarríki liggja ekki að sjó
Íslendingar eru aðilar að norrænu
vopnahléseftirlitsnefndinni á Srí
Lanka, SLMM (Sri Lanka Monitoring
Mission). Þorbjörn Jónsson er sendi-
ráðunautur Íslensku friðargæslunnar.
Hvenær hófst aðild Íslands að
SLMM og hversu margir Íslend-
ingar starfa við nefndina?
2002, þegar henni var komið á fót.
Við byrjuðum með tvo en síðastliðin
tvö ár hafa fjórir til fimm verið að
jafnaði. Þarna hafa verið lögreglu-
menn, menn með starfsreynslu
frá Landhelgisgæslu, lögfræðingar,
fjölmiðlafólk og fleira. Venjulega er
gerður samningur til sex mánaða,
sem oft hefur verið framlengdur upp
í eitt ár.
Hvað felst í starfinu?
Þetta er borgaraleg sendiferð sem
hefur ekkert hernaðarlegt hlutverk
og engan búnað til þess. Þetta
eru eftirlitsmenn sem fylgjast með
vopnahléinu, rannsaka atvik og
halda reglulega fundi með aðilum.
SPURT & SVARAÐ
FRIÐARGÆSLAN Á SRÍ LANKA
Borgaraleg
sendiferð
Aldrei fleiri fornleifarannsóknir
BÆKUR FINNAST Á SKRIÐUKLAUSTRI Þrjár
bækur hafa fundust við uppgröft á Skriðu-
klaustri í sumar. MYND/GUNNAR GUNNARSSON
> Fjöldi rannsókna sem Fornleifavernd ríkisins
hefur veitt leyfi fyrir.
Fjöldi fornleifarannsókna:
UPPGRÖFTUR LANGHÚSS Á HRÍSBRÚ Í MOSFELLSDAL Í sumar hefur verið unnið að uppgrefti á langhúsi og stendur hann enn. Nú þegar er
búið að grafa upp 26 metra af húsinu og ljóst að það á meira eftir að koma í ljós. FRÉTTABLAÐIÐ/ÖRLYGUR HNEFILL
RANNSÓKNIR Í VÍSINDALEGUM
TILGANGI:
Skálholt í Bláskógabyggð
Framhaldsrannsókn á biskupssetri.
Kirkjubæjarklaustur í Skaftárhreppi
Framhaldsrannsókn á nunnuklaustri.
Reykholt í Borgarfirði
Framhaldsrannsókn á gamla kirkju-
stæði Reykholtskirkju.
Þingvellir við Öxará
Framhaldsrannsókn á þingstaðnum.
Bær í Öræfum, A-Skaftafellssýslu
Framhaldsrannsókn á bæ undir
Salthöfða.
Mosfellssv. Hrísbrú, Leirvogur og
Borg. Framhaldsrannsókn á kirkju og
álagahól.
Skriðuklaustur í Fljótsdal
Framhaldsrannsókn á munkaklaustri.
Gásir í Hörgárbyggð
Framhaldsrannsókn á verslunarstað.
Vatnsfjörður við Ísafjarðardjúp
Framhaldsrannsókn á bæjarstæði.
Hólar í Hjaltadal
Framhaldsrannsókn á biskupsstól.
RANNSÓKNIR GERÐAR VEGNA
FYRIRHUGAÐRA FRAMKVÆMDA:
Arnarnesland-Akraland, Garðabæ
Fornleifarannsókn á tóft vegna fram-
kvæmda við íbúðarhverfi.
Nesstofa, Seltjarnarnesi
Vegstæði að Nesstofusafni. Uppgröft-
ur vegna framkvæmda.
HELSTU FORNLEIFA-
RANNSÓKNIR SUMARSINS
– vel lesið
Sérblað um skóla og námskeið
fylgir Fréttablaðinu 18. ágúst
Áhugasamir auglýsendur vinsamlegast hafið samband
við Helgu Kristjánsdóttur | sími 550-5821 | helga@frett.is
• Alþjóðaskólinn
• Nýtt háskólanám
• Tungumálanámskeið
• Dómaranámskeið
• Háskólinn á Akureyri
• Myndlistarnám
• Lesblinda
• Skólavörur
• Aukin ökuréttindi
Meðal efnis er:
ÞORBJÖRN JÓNSSON SENDIRÁÐUNAUTUR
2002
23
33
38 40
50
2003 2004 2005 2006*
*það sem af er ári