Fréttablaðið - 20.09.2006, Síða 73

H A U S
MARKAÐURINN 11MIÐVIKUDAGUR 20. SEPTEMBER 2006
Ú T T E K T
viðskiptasamböndum og hjálpað til við að
byggja upp og bæta samskipti.
Nýleg dæmi sanna að oft getur það sem
álitið er saklaust skop á einum stað verið
túlkað sem argasti dónaskapur eða eitthvað
mun verra annars staðar. Nærtækasta dæmið
um hvernig húmor getur snúist upp í and-
hverfu sína er skopteikningamálið sem skók
heimsbyggðina alla í fyrrahaust. Hvort sem
segja má að það hafi verið saklaus húmor eða
illkvittni af ásetningi mun fáa hafa grunað
hversu víðtækar afleiðingar það
átti eftir að hafa í för með sér. Það
kostaði ekki bara fjölmörg dönsk
fyrirtæki ógrynnin öll af pening-
um og áratugalöng viðskiptasam-
bönd töpuðust, heldur gróf það
enn frekar undan þeim skilningi
sem þegar var til staðar milli
menningarheimanna tveggja.
Sjaldan er vænlegast til vinn-
ings að haga samskiptum sínum
við fólk erlendis og eins og þeim
má haga heima á Íslandi. Á það
bæði við um fjarlæga og fram-
andi menningarheima en líka um
Evrópu þar sem fjölmörg þjóða-
og menningarbrot búa saman
á tiltölulega litlu landsvæði og
menning þjóða sem jafnvel deila
sömu landamærum getur verið
gjörólík.
VAXANDI ÁHUGI Á FJÖLMENNINGAR-
FRÆÐUM
Rafn Kjartansson, lektor við
við Háskólann á Akureyri, er
einn þeirra sem tekið hafa þátt
í nýsköpunarverkefninu CEReS
á sviði menningarfræða sem
kostað er af Leonardo, þróunar-
sjóði Evrópusambandsins.
Háskólakennarar og kaupsýslu-
menn taka þátt í verkefninu auk
nemenda úr fjórum háskólum í
Evrópu sem að Rafns sögn brúa
bilið milli akademíunnar og við-
skiptalífsins. Tilgangur verk-
efnisins er hönnun námsefnis af
nýjum toga í menningarlæsi og fjölmenningu
sem ætlað er viðskiptadeildum háskóla og
fyrirtækjum sem starfa erlendis. Rafn segir
verkefnið brýnt því bæta þurfi menntun
á sviði fjölmenningarfræða. „Maður lærir
vissulega fyrst og fremst samskipti með því
að eiga samskipti við fólk. En þótt reynslan
sé hinn ágætasti kennari getur það verið
þjáningarfullt að læra með því að reka sig
á menningarmúrana.“ Áður en hafist var
handa við framkvæmd verkefnisins var gerð
könnun á því meðal háskóla aðildarlandanna
hvort áhugi væri fyrir slíkri menntun. Kom í
ljós að vaxandi áhugi er á þessum fræðum og
svo virðist sem fleiri séu farnir að sjá gildi
þess að þekkja viðskiptavininn og hvernig
hann hugsar.
NOTKUN HÚMORS SKIPTIR MÁLI
Hluti af verkefninu var að nemendur tóku
viðtöl við 25 stjórnendur víðs vegar um
Evrópu. Voru þeir beðnir um að segja frá
því hvað hefði farið úrskeiðis í alþjóðlegum
samskiptum þeirra og leyfa þannig öðrum
að læra af mistökum þeirra. Allir sem einn
voru þeir sammála um að afar mikilvægt
væri að nota húmor í viðskiptum. Jafn vissir
voru þeir þó um að það bæri að fara að öllu
með gát og mikilvægt að nota húmorinn
rétt. Einn þeirra sem sagði sögu sína var
breskur stjórnandi sem einhverju sinni var
að stjórna löngum og erfiðum samninga-
viðræðum í Asíu með stórum hópi fólks.
Þegar gert var hlé á fundinum vildi hann
hrista upp í mannskapnum, eins og tíðkast
á hans heimaslóðum, og lagði fyrir hópinn
leik. Eftir fundinn fékk hann að heyra að
með þessu hafði hann móðgað hátt settan
yfirmann fyrirtækisins alvarlega og sett
samningaviðræðurnar í uppnám. Honum
hafði láðst að taka með í reikninginn að í
Asíu er svokölluð valdafjarlægð mun meiri
en hann átti að venjast. Þar sýna undirmenn
yfirmanni sínum við allar kringumstæður
djúpa virðingu og með þessu hafði hann
opnað fyrir þann möguleika að hann yrði
hlægilegur í návist þeirra.
Stjórnendurnir voru sammála um að
húmor virkar ágætlega til að tryggja og
tengja langtímaviðskipti. Þeir töluðu jafn-
framt um að hann virkaði vel þegar mistök
verða eða misskilningur manna á milli, sem
er ekki óalgengt í samskiptum fólks sem er
jafnvel að tala tungumál sem það hefur ekki
fullt vald á. Húmorinn geti því bjargað miklu
við að hlæja að mistökunum í staðinn fyrir að
skiptast á ásökunum.
ÍSLENDINGAR SJÁ HEIMINN Í MISMUNANDI
GRÁUM LITATÓNUM
Serbinn Milan Todorovich er svæðisstjóri
hjá Actavis á Balkansvæðinu og sér um
umsvif fyrirtækisins í Serbíu, Króatíu,
Bosníu, Albaníu, Makedóníu og Rúmeníu.
Hann hefur starfað hjá fyrirtækinu frá árinu
2003 og hefur því öðlast umtalsverða reynslu
af samskiptum við Íslendinga sem hann hafði
fyrir þann tíma haft lítil afskipti af.
„Það er gríðarlega mikill menningarmun-
ur milli Serbíu og Íslands, hvort sem litið
er til hugarfars íbúanna eða þjóðararfsins.
Þegar ég kom fyrst til starfa hjá Actavis
hugsaði ég sem svo að heimssýn Íslendinga
væri örugglega nokkurn veginn sú sama og
mín – litskrúðug og flókin eins og í mínu
landi. Eftir nokkurn tíma áttaði ég mig þó
á því að sú var ekki raunin. Íslendingar líta
heiminn mun einfaldari augum en við – og
það reynist þeim vel í viðskiptum. Ég hef
oft sagt, kannski meira í gríni en alvöru,
að Íslendingar sjái heiminn tvílitan.
Ekki svartan og hvítan, eins og sumir
kynnu að halda, heldur ljósgráan og
dökkgráan. Þannig að ég vil meina að
Íslendingar sjái í raun bara einn lit en
í mismunandi tónum. Og það sem þeir
sjá er nokkuð raunsær, þægilegur og
jákvæður litur.“
Það tók Milan nokkurn tíma að
átta sig á hegðun og samskiptamáta
Íslendinganna en hann segist nú far-
inn að þekkja og kunna að meta hann.
„Þeir eru mjög opnir og óhræddir við
að koma inn í nýjan og óþekktan heim
og læra af öðrum. Á sama tíma eru
þeir mjög íslenskir í hegðun og hugs-
unarhætti. Þeir eru framkvæmdaglað-
ir og hafa alltaf augun á takmarkinu.
Stundum eru þeir ekki mjög næmir á
staðbundnar kringumstæður, einfald-
lega vegna þess að þeir þekkja ekki
falin merki menningarinnar þegar
kemur að samskiptum milli fólks,
bakgrunni þess, sögunni og þar fram
eftir götunum. Við Serbar höfum til-
hneigingu til að flækja málin á meðan
Íslendingarnir ganga hreint til verks
og sóa engum tíma. Þetta er mikill
kostur en um leið galli því þeir verða þá að
taka afleiðingunum af því að einfalda hlutina
um of.“
HLÆJA AÐ SÖMU BRÖNDURUNUM
Milan þykir þeir Íslendingar sem hann hefur
kynnst skemmtilegir og segir í reynd ekki
mikinn mun á skopskyni Íslendinga og Serba
þrátt fyrir ólíkan bakgrunn þjóðanna. „Við
eigum ekki í neinum vandræðum með menn-
ingarmun þegar kemur að húmornum því
við hlæjum öll að sömu bröndurunum. Það
er ekki hægt með sumum þjóðum, eins og
til dæmis Belgum og Austurríkismönnum.
Landfræðilega eru þau lönd nær okkur en í
raun er munurinn á þeim og okkur meiri en
á okkur og Íslendingum. Það gæti verið að
sumum þætti erfitt að fylgja Íslendingunum
eftir, því þeir eru mjög orkumiklir, en þannig
er íslenskt viðskiptafólk.“
Íslensk kímni er óþýðanleg
Valur Bergsveinsson starfar sem ráð-
gjafi í alþjóðasamskiptum og felst vinna
hans í að aðstoða fólk og fyrirtæki með
samskipti við „erfið“ markaðssvæði. Ef
samskipti við eitthvert svæði ganga
erfiðlega, svo sem við samninga, kemur
Valur að og reynir að finna út úr því
hvar vandamálin liggja og finna lausn
á þeim í samráði við stjórnendur. Áður
bjó Valur á Kýpur í sjö ár þar sem hann
rak fyrirtæki sérhæft í verkefnaþró-
un og var í miklum samskiptum við
Miðausturlönd og þekkir því það svæði
sérstaklega vel.
„Ég ráðlegg þeim sem eru að fara í
viðskipti við framandi þjóðir að láta sína
kímni ekki endilega koma fram og um
fram allt að reyna ekki að segja brand-
ara. Kaldhæðnisbrandarar eiga sérstak-
lega aldrei við, enda er ekkert fyndið
að vera kaldhæðinn, nema kannski við
einhvern sem skilur þig og þekkir mjög
vel. Íslenskan húmor er ekki hægt að
þýða, það er svo einfalt,“ segir Valur
sem segir það fyrst og fremst nauð-
synlegt að bjóða af sér góðan þokka og
þægilegt viðmót. „Það sem kemur frá
hjartanu nær til hjartans,“ segir hann
og vill með því segja að mikilvægast sé
að fólk sé það sjálft þótt það sýni gildis-
mati annarra nærgætni og hagi sér ekki
endilega eins og heima hjá sér.
„Það er afar mikilvægt að leita sér
upplýsinga um viðskiptavininn áður
en samskiptin hefjast og kynna sér
til hlítar hvað hann vill og hverju
hann er vanur. Hvað þykir dónaskap-
ur í hans landi? Hvernig á ég að
klæða mig? Hvernig eru borðsiðirnir?
Hvernig er gjafamenningin? Allt eru
þetta hlutir sem er nauðsynlegt að
vera meðvitaður um áður en maður
fer af stað,“ segir Valur og segir lítið
þýða að hoppa upp í flugvél og halda
að maður geti alltaf verið maður sjálf-
ur. Þetta segir hann algeng mistök hjá
Íslendingum sem lenda í vandræð-
um með samskipti erlendis. „Sumir
hverjir eru ekki nógu næmir og gagn-
rýnir á sjálfa sig, sína veikleika og
sína viðskiptahegðan. Þar af leiðandi
haga þeir sér nákvæmlega eins og
þeir myndu gera heima á Íslandi.
Það getur verið eins og að vera fíll í
postulínsverslun.“
Valur bendir á að oft séu mestu við-
skiptasnillingarnir ekki endilega fær-
astir í samskiptum og öfugt. Þeir sem
eigi erfitt með samskipti ættu því að
fá einhvern til að hjálpa sér við þau
því annars sé hætta á að ekki náist að
byggja upp það traust sem þarf til við-
skipta. „Það er stundum of mikil þjóð-
remba í okkur og við áttum okkur ekki á
að okkar nálgun virkar ekki á fjölmarga
kúltúra.“
Valur segir það hafa færst í vöxt að
fyrirtæki leiti sér aðstoðar með alþjóða-
samskipti þótt þess viðhorfs gæti enn að
í viðskiptum tali allir sama tungumál-
ið. „Ég hef heyrt háttsetta stjórnendur
íslenskra fyrirtækja segja: „Þetta er
algjört bull, maður, við erum öll eins“
þegar talið berst að menningarmun og
menningarlæsi. Það er alveg rétt, við
erum að upplagi sama fólkið. En undir-
liggjandi þættir, gildismat okkar og
viðmið, sem og félagsmótun, eru allt
aðrir. Það færi enginn íslenskur kaup-
sýslumaður að kaupa fyrirtæki erlendis
án þess að hafa gert á því verðmat og
kynnt sér reksturinn í þaula. Hvernig
stendur þá á því að farið er af stað án
þess að kynna sér viðmið, gildismat,
venjur og siði mótaðilanna?“
VALUR BERGSVEINSSON, RÁÐGJAFI Í
ALÞJÓÐASAMSKIPTUM Valur segir að íslenskir
kaupsýslumenn sem starfa á framandi mörkuðum
átti sig oft ekki á því að íslenska nálgunin virkar ekki
á fjölmarga kúltúra.
Nýleg dæmi sanna
að oft getur það
sem álitið er sak-
laust skop á einum
stað verið túlkað
sem argasti dóna-
skapur eða eitthvað
mun verra en það
annars staðar.
Nærtækasta dæmið
um hvernig húmor
getur snúist upp í
andhverfu sína er
skopteikningamálið
mikla sem skók
heimsbyggðina alla.