Fréttablaðið - 11.11.2006, Qupperneq 20

greinar@frettabladid.is
Ég var að fletta í gömlum pappírum í kjallaranum hjá
mér um daginn og þar úði og
grúði af dóti sem ég var löngu
búinn að gleyma. Skjöl og afrit,
sendibréf og skýrslur og þessi
líka ógrynni af ræðubútum sem
ég hef flutt um dagana. Hér og
þar og einkum úr pólitíkinni í
fyrri tíð, þegar ég tilheyrði
öðrum flokki og ekki veit ég
hversvegna ég var að halda upp á
þessar ræður. Flestar um frelsi
einstaklingsins, einkaframtakið
og sjálfsbjargarviðleitnina.
Frelsi í verslun, fjármálum,
atvinnulífi, frelsi markaðarins,
frelsi þjóðar í köldu stríði. Skyldi
nokkur maður eiga svona margar
ræður um frelsið? hugsaði ég.
Já, það er eins með mig og
marga aðra, að það eru fluttar
margar ræðurnar og fyrirlestr-
arnir um málefni, sem eru okkur
kær en allt eru þetta börn síns
tíma, því viðfangsefnin breytast
dag frá degi og það er eins með
frelsið. Gömlu ræðurnar mínar
voru og eru líka börn síns tíma.
Nú efast enginn um að frjálsræð-
ið hefur aukist í verslun og
viðskiptum, í krafti alþjóðavæð-
ingar og evrópskra staðla og
breytinga hér heima. Það hefur
fært okkur margt gott. En ekki
allt. Ekki nærri allt og við eigum
satt að segja ennþá langa vegferð
fyrir höndum, að því leyti að efla
frelsi í lífsgæðum, í mannlegum
samskiptum, í frelsi hugans. Í því
felst hlutverk stjórnmálanna á
þessum síðustu og bestu tímum
að færa þetta frelsi til almúgans,
til hvers og eins. Og það gerum
við með því að skapa leikreglur
sem eru réttlátar, svigrúm til að
láta sem flesta njóta frelsis. Ekki
bara til að græða peninga, heldur
til að njóta lífsins í margvísleg-
um skilningi. Útrýma geðþótta-
valdi, ótta gagnvart pólitísku
gerræði, misskiptingu kynja,
stétta og aldurshópa, eyða fátækt
og ójöfnuði.
Maður sem hefur rétt til hnífs
og skeiðar í krafti lífeyris úr
lífeyrissjóði sínum eða lágra
launa eða mikilla skulda, gerir
ekki meir en að skrimta. Hann
nýtur engra lystisemda, hann
hefur ekki efni á að veita sér
neitt umfram nauðþurftir, hann
er fjötraður í fátæktinni. Sá
maður er ekki frjáls.
Það er þetta fólk, þessi stóri
hópur fólksins í kringum okkur,
sem þarf á liðsstyrk að halda. Það
er þetta fólk sem situr heima,
þegar við hin flytjum ræðurnar
um frelsið, þegar fræðimenn
segja okkur tíðindi úr fjármála-
heiminum, þegar haldnar eru
kokkteilveislur til heiðurs
útrásarmönnum og lukkunnar
pamfílum. Þetta fólk er ekki með
í umræðunni.
Ég hlustaði um daginn á
Stefán Ólafsson prófessor flytja
fróðlegan fyrirlestur um það
hvernig skattbyrðin hefur aukið
ójöfnuðinn í landinu, hvernig
kaupmátturinn hefur aukist jafnt
og þétt hjá þeim efnamestu en
ekki hjá þeim launalægstu. Við
sáum þetta svart á hvítu, með
línuritum og útreikningum
Evrópusambandsins, OECD,
Hagstofunnar og hans sjálfs. Og
við sjáum þetta í kringum okkur.
Fátækt dregur máttinn úr fólki,
lokar það af í hjálparleysi og
þunglyndi, það einangrast í sinni
litlu hörðu veröld og verst er af
öllu að ekki verður betur séð en
þessi þróun, óréttlæti í skatt-
byrði, skeytingarleysi um hag
þeirra launalægstu, værukærð
gagnvart einstæðum foreldrum,
eldra fólki, menntunarsnauðum
einstaklingum, þeim lítilmögnum
sem minna mega sín, sé hrein og
klár pólitík. Sjálfsagt óviljandi en
meðvituð. Meðvituð vegna þess
að við höfum verið svo upptekin
af nýfengnu frelsi auðmagnsins,
að annað hefur setið á hakanum.
Gleymst í öllum ræðunum.
Frelsi er dýrmætt orð. Og
vandmeðfarið. Í því felst ekki
aðeins sú hugsjón að verða ríkur
af aurum, heldur hitt ekki síður,
að njóta almennra lífsgæða,
tómstunda, hugðarefna, menning-
ar. Veita börnum gott uppeldi.
Vera góður við sjálfan sig. Frelsi
til að geta um frjálst höfuð
strokið, þora og mega.
Við eigum ekki að líða ójöfnuð.
Né sætta okkur við hann. Né láta
hann danka. Þess vegna þarf á
nýjum frelsisræðum að halda.
Öðruvísi ræðum. Lífið breytist.
Við breytumst. Það er ekki
lengur veröld sem var.
Hvar sem við stöndum í
flokki, hvar sem við erum í
mannvirðingarstiganum, þá
megum við ekki bregðast þeirri
skyldu að hugsa upp á nýtt.
Endursemja ræðurnar, svara
kalla samtímans. Um það snýst
frelsið, sem við köllum eftir. Um
það snýst pólitík dagsins. Gömlu
ræðurnar eru börn síns tíma. Ef
við höldum að þær séu enn í fullu
gildi, þá erum við eins og
nátttröll, sem hafa dagað uppi í
breyttum heimi.
Í guðanna bænum, mín kæru
gömlu náttröll. Vaknið, vaknið.
Í guðanna bænum, vaknið
Þær niðurstöður sem mesta athygli hafa vakið í nýrri könnun á launa-
mun og launamyndun í landinu eru
þær að kynbundinn launamunur hefur
ekki breyst í 12 ár. Hann var 16 pró-
sent 1994 og mælist nú 15,7 prósent.
Könnunin er góð eins langt og hún
nær. En við megum ekki gleyma því að
munurinn er miklu meiri en 15,7 pró-
sent! Sá launamunur er fundinn
EFTIR að búið er að þurrka út eða
„leiðrétta“ allar breytur sem einkenna
þátttöku kvenna á vinnumarkaði. Þannig er t.d.
ekki reiknað með því að konur hafa síður manna-
forráð en karlar, þær veljast ekki til stjórnunar-
starfa, vinna síður yfirvinnu, eru fremur í hluta-
störfum, fá ekki bíla til afnota eða fartölvur í sama
mæli og karlar. Þær víkja síðan út af vinnumark-
aðinum um lengri og skemmri tíma vegna veikinda
barna eða annarra í fjölskyldunni. Það hefur aftur
áhrif á stöðu þeirra á vinnumarkaði, hamlar starfs-
frama og launaþróun, hefur áhrif á lífeyrisréttinn,
veikindaréttinn, bætur vegna slysa o.s.frv., o.s.frv.
„Leiðréttur“ kynbundinn launamunur
uppá 15,7 prósent varpar vissulega ljósi
á það misrétti sem konur búa við, ekki
aðeins á vinnumarkaði heldur í samfé-
laginu öllu. En heildarmyndin sést ekki
fyrr en heildartekjurnar eru skoðaðar:
Þá kemur í ljós að konur hafa aðeins 66
prósent af launum karla!
Launaleyndin sem viðgengst, ekki
bara í einkageiranum heldur líka ríkis-
kerfinu, viðheldur þessu misrétti og
gegn henni þarf að ráðast. Stjórnarand-
staðan hefur sameinað í eitt frumvarp
margendurfluttar tillögur Vinstri
grænna og Samfylkingar um að aflétta
launaleyndinni þannig að konum og
körlum sé heimilt að veita hverjum sem er upplýs-
ingar um laun sín – og jafnframt að Jafnréttisstofa
fái heimildir til að rannsaka launakjör í fyrirtækjum
á sama hátt og skattaeftirlit og samkeppniseftirlit
hafa þegar brot á þeim lögum eru rannsökuð. Þetta
eru góðar tillögur sem munu bera árangur. Það þarf
að svipta leyndarhulunni af launaseðlunum. Allt upp
á borðið!
Höfundur er líffræðingur og varaþingmaður Vinstri
grænna.
Miklu meira en 15,7%!
Hvar sem við stöndum í flokki,
hvar sem við erum í mannvirð-
ingarstiganum, þá megum við
ekki bregðast þeirri skyldu að
hugsa upp á nýtt.
M
ikil eining virðist vera orðin meðal stjórnmálamanna,
hvar í flokki sem þeir standa, um að gera þurfi átak í
húsnæðis- og umönnunarmálum aldraðra. Þetta hefur
ekki síst komið fram í tengslum við prófkjör flokkanna
fyrir kosningarnar í vor. Á tímum prófkjara og í kosn-
ingabaráttu eru allir sammála um góð málefni, en svo þegar kemur
að efndum verður þyngra fyrir fæti. Það er því ærin ástæða fyrir
hagsmunasamtök aldraðra að slaka hvergi á í baráttu sinni.
Heilbrigðis- og tryggingaráðherra kynnti á dögunum áætl-
un um fjölgun hjúkrunarrýma fyrir aldraðra og er það góðra
gjalda vert. Það er hins vegar tvennt sem vekur sérstaka athygli
við þau áform. Í fyrsta lagi er gert ráð fyrir að af þeim 174
hjúkrunarrýmum sem ráðgert er að komið verði upp verði 114
í kjördæmi ráðherrans, Kraganum svonefnda − að vísu ekkert
á Seltjarnarnesi − og aðeins þrjátíu utan suðvesturhornsins. Þá
vekur athygli að ekki er gert ráð fyrir að þessi aukning hjúkr-
unarrýma verði fyrr en á árunum 2008-2009, ef þá núverandi
áætlanir standast. Þetta er auðvitað allt of seint, því þeir sem
þurfa að komast á hjúkrunarheimili í dag verða kannski ekki
allir ofar moldu eftir þrjú ár. Þess ber að geta í þessum efnum að
nýlega var gengið frá samkomulagi ríkis, Reykjavíkurborgar og
Seltjarnarness um hjúkrunarheimili í Sogamýri og á Bráðræðis-
holti. Þar er það sama uppi á teningnum, að þessi heimili eru allt
of seint á ferðinni. Þegar reisa þarf verslunarhúsnæði og venju-
legar íbúðablokkir rísa þau hús með ótrúlegum hraða, þannig að
maður sér breytingar frá degi til dags og áður en við er litið er
fólk flutt í íbúðirnar í blokkunum. Hvers vegna er ekki hægt að
viðhafa sömu vinnubrögð við húsnæði fyrir aldraða? Ekki ætti
að skorta fé til framkvæmdanna, þar sem ríkissjóður er bókstaf-
lega bólginn af peningum, að ekki sé minnst á Símapeningana
svokölluðu, sem ættu að geta brúað bilið þar til fjárveitingar af
fjárlögum eru fyrir hendi. Yfirvöld ættu að bregða skjótt við og
setja kraft í þessar annars ágætu fyrirætlanir um fjölgun hjúkr-
unarrýma fyrir aldraðra.
Svo virðist sem húsnæðismál aldraðra séu í mörgum tilfellum í
betra ástandi á landsbyggðinni en á höfuðborgarsvæðinu og dæmi
um það er nýbyggingin við Hlíð á Akureyri sem tekin var í notkun í
vikunni.
Í tengslum við breytingar á lífeyrisgreiðslum, sem heilbrigðis- og
tryggingaráðherra kynnti á Alþingi fyrir helgi, var greint frá breyt-
ingum varðandi framkvæmdasjóð aldraðra. Þetta er sjóður með sér-
stakan tekjustofn, og var upphaflegt markmið hans að bæta húsnæð-
iskost aldraðra. Reyndin hefur hins vegar orðið sú að verulegur hluti
þess fjármagns sem í sjóðinn kemur hefur farið í rekstur og viðhald
en ekki beint til nýbygginga eins og hugsunin var. Ráðherra hefur
að vísu tilkynnt að á næstu árum verði felld á brott heimild til að að
verja fé úr sjóðnum til reksturs og viðhalds stofnana aldraðra. Ráð-
herra hefði átt að taka á sig rögg og láta þetta ákvæði taka að fullu
gildi þegar á næsta ári, þannig að hægt væri að verja meiri fjármun-
um til nýbygginga, en ekki að draga hluta þess fram á árið 2008. Mál
þetta er nú til meðferðar á Alþingi, í tengslum við aðrar breytingar
á lífeyrisbótum, sem allar horfa til bóta, enda unnar í samvinnu við
samtök aldraðra. Það er því ekki útséð um að breytingar verði gerðar
í þá átt að gera framkvæmdasjóðinn öflugri, og hann ætti þá þegar á
næsta ári betur að geta sinnt hlutverki sínu.
Fleiri heimili fyrr