Fréttablaðið - 30.12.2006, Blaðsíða 12

greinar@frettabladid.is
Ekkert blað?
550 5600
Fyrst þú ert að lesa þetta þá hefurðu
fengið Fréttablaðið. En til vonar
og vara skaltu klippa þetta símanúmer
út og hringja ef blaðið berst ekki.
- mest lesið
S
íðustu daga hafa tíðindi af íslenskum safnamálum birst
í Fréttablaðinu. Þar ber allt að sama brunni: íslensku
stóru söfnin búa við ónógt húsnæði til sýninga og það
sem verra er: geymsluhúsnæði þeirra er of lítið og víða
bágborið miðað við öryggi og varðveislukröfur.
Heimildir Fréttablaðsins eru af tvennum toga: forstöðumenn
safna hafa lýst ástandinu frá sínum bæjardyrum, og skýrsla sem
menntamálaráðherra lét vinna fyrr á þessu ári bregður ljósi á
málið. Lofa verður það sem þarft er unnið: menntamálaráðherra
á hrós skilið fyrir skýrsluna – og stinga henni ekki undir stól.
Flokkur ráðherrans hefur farið með málefni safna í þrjú kjör-
tímabil og ber því ábyrgð á ástandinu: skortir hátt í 17 þúsund
fermetra af geymslurými svo viðunandi geti talist.
Söfn eru grunneining menningar í hverju samfélagi sem gjarn-
an er litið til þegar gesti ber að garði. Söfn hafa á síðustu áratug-
um skilgreint sig á nýjan leik víða um lönd, skipulagt sýningar
með nýjum leiðum í boðun og upplýsingu – og hreinni skemmt-
un. það má sjá hér á landi í nýjum sýningum Þjóðminjasafns
og sýningunni 871 í Aðalstræti er glæsilegt nýnæmi. Listasafn
Íslands og Listasafn Reykjavíkur hafa sýnt hugdirfsku í saman-
tekt innlendra sýninga og flutt hingað nýja og gamla myndlist
sem hrærir gesti.
En betur má ef duga skal: fram undan eru tröllaukin verkefni:
loksins á að gera eitthvað í marglofuðum og sviknum endurbót-
um á aðstöðu Náttúrugripasafnsins. Fagna ber frumkvæði borg-
arstjórnar Reykjavíkur og líka áhuga Borgarbyggðar á safninu.
Það er fagnaðarefni þegar sveitarstjórnir sýna áhuga söfnum:
vel skipulögð og hugsuð söfn eru virkjanir andans, þar falla vötn
sem skila orku.
Ný söfn eru eitt, geymslurnar annað. Hvert safn þarf bak-
land: sérhæft húsnæði, nútímaleg skráningarkerfi, vel menntað
og virkt starfsfólk. Nú skortir Listasafn Íslands og Þjóðminja-
safnið geymslur, aðstaða Þjóðskjalasafns er slæm, Árnastofnun
bíður þess að byggt verði við Þjóðarbókhlöðu svo handritin búi
við sæmandi húsakost – meira að segja Landsbókasafnið bráð-
vantar geymslur. Í Kvikmyndasafninu er nóg pláss en þar er
unnið við þarfa endurskráningu og lítið sinnt að koma safngrip-
um á afrit. Og þannig má lengi halda áfram.
Í skýrslu áðherrans er hugað að litlum hluta safna þjóðarinn-
ar: Nýlistasafnið er með safnkost sinn í hörmulegum aðstæðum,
öryggis- og geymsluaðstæður byggðasafna eru víða slæmar. Er
ekki sé ástæða að nema staðar og hætta dreifingu safna um land-
ið sem stjórnvöld hafa staðið fyrir til að þóknast byggðasjón-
armiðum. Smáþjóð hefur ekki efni á að drita söfnum um allar
koppagrundir.
Til þess eru ráðherrar og ráðuneyti að hafa yfirsýn – ástand
í safnamálum bendir til að hana hafi skort um árabil – jafnvel
áratuga skeið. Það þarf pólitískt hugrekki til að viðurkenna það
– og enn meira þor til að bæta úr ástandinu.
Vilji menn hafa efni á að kallast menningarþjóð – í verki.
Stór söfn og lítil
þurfa geymslur
Fórnarkostnaðurinn fyrir íslensk-an almenning við að halda úti
gjaldmiðli í okkar fámenna landi er
ansi hár. Ætli kostnaðurinn við pen-
inga eigi ekki hvað stærstan þátt í
því að lífkjör eru hér ekki almennt
betri en raunin er.
Sá kostnaður kemur fyrst og
fremst niður á heimilunum í landinu. Á launþegunum
sem ekki hafa aðgang að erlendu fjármagni. Það kost-
ar að vera með krónu og það ansi mikið. Því hlýtur að
vakna upp umræða um stöðu Íslands í Evrópu fyrir
kosningarnar næsta vor. Annað væri óeðlilegt enda
um að ræða eitt mesta hagsmunamál okkar allra.
Fyrr á árinu birti ég grein sem byggði á dæmi sem
Dofri Hermannsson, framkvæmdastjóri þingflokks
Samfylkingarinnar, bjó til um mun á húsnæðisláni á
evrukjörum og íslenskum. Niðurstaðan er afgerandi
enda skeikar litlum 50 milljónum á því sem greitt er
meira af íslenska láninu en láni í evrum.
Gengisdýfur, hátt matvælaverð og vaxtaokur hafa
vakið marga af værum blundi um stöðu mála og því
er vert að taka ítarlegri umræðu um samskiptin við
Evrópu á næstu misserum.
Til að framkvæma samanburð á því hvernig er að
vera á húsnæðislánamarkaði á Íslandi og á evrusvæð-
inu þá er það hægt með einföldum hætti í reiknings-
vél Frjálsa fjárfestingabankans, www.frjalsi.is. Sleg-
ið er inn í reiknivélina lán sem eru á vöxtum og
verðbólgu evrusvæðisins, merkt við jafnar afborgan-
ir efst til vinstri, setjið t.d. 15 milljónir í næsta reit og
því næst 3% vexti (hægt að fá lægri vexti), veljið
óverðtryggt lán og 480 gjalddaga.
Neðst kemur upphæð íslenska lánsins sjálfkrafa.
Veljið t.d. 3,5% verðbólgu, gætið þess að velja 40 ár,
ýtið á reikna og þá blasir munurinn við.
Það munar semsagt 50 milljónum króna í kostn-
aði fyrir húsnæðiskaupandann eftir því hvort keypt
er húsnæði á Íslandi eða í Evrópu. Hálfum mánað-
arlaunum í afborganirnar á mánuði að jafnaði yfir
allan lánstímann.
Í evruláninu hefst þá þegar niðurgreiðslan af
höfuðstól og sé vegið saman við hækkun á tekjum
síðar í lífinu þá er algengt að lánið fari frá því að
vera um 20% af ráðstöfunartekjum niður í 8%.
Samanborið við okkar verðtryggðu hávaxtalán í
verðbólguskoppinu þá halda afborganir sér í sömu
hæðum alla tíð.
Auðvitað fylgja aðild ókostir og ekkert er einfalt
í þessum málum. En munurinn er mikill hvað gjald-
miðilsmálin viðkemur. Það er ótvírætt.
Höfundur er alþingismaður
Kostnaðurinn við krónuna
Það er hefð fyrir því að líta á upphaf nýs árs sem sérstök
tímamót, horfa yfir nýliðna fortíð
og skilgreina árið sem gengið er.
Áramót eru náttúrulegur atburður
sem byggir á gangi jarðar um sólu
en á hinn bóginn er ekkert
náttúrulegt við það að þessi
tímamót eigi sér stað á mótum
desembers og janúars.
Mánaðaheitin sem við notum
bera merki þess að áramót
Rómverja voru 1. mars. Hjá þeim
var desember tíundi mánuðurinn,
eins og nafn mánaðarins bendir
til. Á miðöldum var árið hins
vegar iðulega látið hefjast 1.
september.
Í sumum menningarsamfélög-
um voru áramótin hreyfanleg. Hið
forna kínverska ár hefst þannig
einhvern tíma í janúar eða febrúar
en mismunandi eftir árum. Það
var vegna þess að Kínverjar
miðuðu tímatal sitt við göngu
tunglsins en bættu við mánuði á
hlaupári í hvert sinn þegar þrettán
ný tungl voru á milli vetrarsól-
staða. Venjulegt ár hjá þeim var
því 353-355 dagar, en hlaupár 383-
385 dagar.
Í löndum islam er miðað við
göngu tungls og mánuðir því
hreyfanlegir miðað við sólarár.
Þetta er ævagömul hefð því að
fremstu stjörnufræðingar
fornaldar, Babylóníumenn, miðuðu
ártöl við göngu tungls fremur en
sólar. Egyptar tóku hins vegar upp
sólarár, vegna þess að það hentaði
betur til að fylgjast með flóðum
Nílar. Árið hjá Egyptum var 365
dagar, 12 mánuðir með 30 daga og
fimm helgidagar „utan mánaða“.
Sólarár Egypta hafði áhrif á
tímatalsumbætur Rómverja þegar
júlíanska tímatalið var tekið upp
árið 46 f. Kr. Það breiddist svo út
með vexti Rómarveldis og síðar
vegna kristinna áhrifa.
Íslendingar notuðu lengst af
júlíanska tímatalið en þó ekki alla
tíð. Elstu fáanlegum heimildum
ber saman um að á fyrstu öldum
Íslandsbyggðar hafi verið notað
tímatal sem kennt var við
Breiðfirðinginn Þorstein surt, sem
uppi var á 10. öld. Tímatal hans,
gamla mánaðatalið, gerði ráð fyrir
52 vikum í ári og einni til viðbótar
sjöunda hvert sumar. Þannig var
árið 364 dagar nema stundum var
það 371 dagur. Þetta eru svipaðar
reglur og koma fram í bréfi
Hammúrabís konungs í Babylon
þannig að Þorsteinn surtur hefur
verið á svipuðum brautum í
tímaákvörðunum og helstu
stjörnufræðingar fornaldar.
Tímatal Þorsteins surts hefur
augljósa galla miðað við júlíanska
tímatalið svo ekki sé minnst á
arftaka þess, gregóríska tímatalið
sem lögboðið var meðal kaþólskra
þjóða 1582 en ekki fyrr en 1700
meðal mótmælendaþjóða.
Samt sem áður er gregóríska
tímatalið hvergi nærri nákvæm-
asta tímatalið sem miðar við
sólarár. Majarnir í Mið-Ameríku
vissu t.d. af því að sólarárið væri
of stutt og ályktuðu út frá
langtímamælingum að sólarárið
væri 365.242036 dagar sem er
nákvæmara en gregóríska
tímatalið.
Persneska dagatalið var frá
fornu fari miðað við sólarár, enda
Persar miklir áhangendur elds og
sólar. Á 11. öld ákvað soldáninn í
Baghdad, Malik Shah, að sam-
ræma þetta forna dagatal tímatali
islam. Stærðfræðingurinn Umar
al-Khajjam, sem er kunnur sem
ljóðskáld á Vesturlöndum, lagaði
persneska dagatalið og var
leiðrétting hans lögtekin í ríki
Seldsjúka. Þannig fékkst nákvæm-
ari dagsetning en í gregoríska
tímatalinu, því að persnesku
stærðfræðingarnir náðu fimm
fyrstu aukastöfunum rétt þannig
að í persneska sólarárinu kemur
villa á 3.370 ára fresti, miðað við
3.330 í gregoríska tímatalinu.
Svo má auðvitað hugsa sér allt
aðrar leiðir til að reikna út ár
önnur en að miða við gang sólar
eða tungls. Eftir frönsku bylting-
una reyndu hinir nýju valdhafar
að vinda ofan af kristnum
áhrifum. Þeir voru mjög hrifnir af
tugakerfinu og stærðfræðilegri
nákvæmni þess og því innleiddu
þeir tíu mánaða ár, tíu daga viku,
tíu klukkustunda sólarhring,
hundrað mínútna klukkustund
o.s.frv. Samkvæmt tíu daga
vikunni skyldi tíundi dagurinn
helgaður hátíðarhöldum þar sem
ýmsum vísindagreinum eða
hugtökum skyldi fagnað.
Metnaðarfyllsta tilraun til að
endurskoða gregoríska tímatalið í
seinni tíð var heimsalmanakið svo
kallaða, sem Sameinuðu þjóðirnar
sýndu mikinn áhuga á sjöunda ára-
tugnum. Samkvæmt því voru allir
mánuðir ársins 30 eða 31 dagur, en
svokallaður „heimsdagur“ var
daginn eftir 30. desember og eftir
30. júní á hlaupárum. Þeir dagar
hefðu ekki talist vikudagar og því
1. janúar alltaf verið á sunnudegi.
Ekki fá allar góðar fyrirætlanir
brautargengi og árið 2007 mun því
hefjast á mánudegi. Gleðilegt ár!
Hvenær koma áramót?