Fréttablaðið - 15.02.2007, Qupperneq 24

greinar@frettabladid.is
Um það er ekki deilt úti í heimi, að ójöfnuður í
skiptingu auðs og tekna milli
manna hefur víða færzt í vöxt
undangengin ár. Til þess liggja
ýmsar ástæður, sem vert er að
skoða. En fyrst þetta: um hvaða
ójöfnuð er verið að tala? Milli
fólks í hverju landi fyrir sig? Eða
milli landa? Skoðum fyrst
tekjuskiptinguna milli landa án
tillits til mannfjölda. Hún stóð
nokkurn veginn í stað frá 1960 til
1980. Hægur vöxtur Afríkulanda
eftir 1960 hneigðist til að auka
ójöfnuð milli landa á heimsvísu,
þar eð Afríka dróst aftur úr
öðrum heimshlutum, en á móti
kom, að heldur dró saman með
iðnríkjunum innbyrðis og Suður-
Ameríka sótti í sig veðrið. Síðan
1980 hefur ójöfnuður milli landa
aukizt jafnt og þétt, fyrst vegna
þess að nokkur Suður-Ameríku-
lönd komust í þrot eftir 1980 og
reyndust ekki eiga fyrir skuldum
og síðan vegna þess að Austur-
Evrópa og Sovétríkin sigldu í
strand um og eftir 1990.
Þrátt fyrir þetta er því
stundum haldið fram, að ójöfnuð-
ur milli landa hafi ekki aukizt,
heldur þvert á móti minnkað
síðan 1980. Sú fullyrðing er
einnig rétt svo langt sem hún
nær, enda er hún reist á sömu
tölum um tekjur heimilanna í
hverju landi fyrir sig, með þeirri
viðbót, að fólksfjöldinn í hverju
landi er tekinn með í reikninginn.
Af því leiðir, að fjölmenn lönd
eins og Indland og Kína hafa þá
meira vægi í niðurstöðunni en
fámennari lönd. Þessi breyting á
mælistikunni dugir til að snúa
dæminu við, því að ör vöxtur
Indlands og Kína að undanförnu
hefur lyft lífskjörum mikils
fjölda fólks í nýjar hæðir. Sé
Indlandi og Kína sleppt úr
úrtakinu, fæst upphaflega
niðurstaðan aftur: ójöfnuður í
skiptingu tekna milli landa
heimsins hefur aukizt verulega,
þótt fólksfjöldinn í ólíkum
löndum sé tekinn með í dæmið.
Hvað ef við lítum á heiminn allan
sem eina heild? Þá virðist
ójöfnuður í tekjuskiptingu milli
manna frekar en milli landa hafa
aukizt lítillega á heimsvísu frá
1980, en varla svo, að vert sé að
gera veður út af því. Uppgangur-
inn í Indlandi og Kína á mestan
þátt í því. Mönnum getur eigi að
síður mislíkað misskipting milli
ríkra og fátækra um heiminn,
þótt hún hafi ekki ágerzt nema
lítillega frá 1980.
En þótt aukning ójafnaðar um
heiminn í heild hafi verið
óveruleg frá 1980, þegar allt er
skoðað, hefur ójöfnuður sums
staðar aukizt frá fyrri tíð.
Óprúttnir spunameistarar hafa
sumir reynt að þræta fyrir þessa
þróun; sumir reyndu til dæmis að
þræta fyrir aukinn ójöfnuð í
Bandaríkjunum og Bretlandi
eftir 1980, eftir að Ronald
Reagan og Margrét Thatcher
tóku við stjórnartaumunum í
þessum löndum. En tiltækar
staðtölur um þróun tekjuskipt-
ingar í þessum tveim löndum
taka þó af tvímæli um efnið, eins
og lesandinn getur fræðzt nánar
um til dæmis á vefsetrinu en.
wikipedia.org. Hitt er rétt, að
haldbærar upplýsingar um
skiptingu auðs og tekna eru ekki
á hverju strái. Það stafar meðal
annars af því, að hagstofur
einstakra landa og alþjóðastofn-
anir hafa ekki hirt sem skyldi um
að búa til sambærilegar staðtölur
um tekjuskiptingu land úr landi.
Hagstofur og alþjóðastofnanir
hafa einnig hikað við að birta
ójafnaðartölur aftur í tímann, svo
að hægt sé að átta sig á þróun
tekjuskiptingar með tímanum í
einstökum löndum. Ný skýrsla
Hagstofu Íslands er þessu marki
brennd, hún nær yfir aðeins tvö
ár, 2003 og 2004, og gerir því ekki
nema hálft gagn, og varla það,
því að umræðan um málið hér
heima nú snýst um þróun
tekjuskiptingar frá fyrri tíð.
Útreikningar ríkisskattstjóra-
embættisins sýna þó svart á
hvítu, að ójöfnuður í tekjuskipt-
ingu milli manna á Íslandi hefur
aukizt mjög verulega frá 1993,
eins og ég hef áður greint frá á
þessum stað. Hér er átt við allar
tekjur eins og vera ber, einnig
fjármagnstekjur. Niðurstöður
Stefáns Ólafssonar prófessors
ber að sama brunni.
Aukinn ójöfnuður í einstökum
löndum að undanförnu á sér að
sumu leyti eðlilegar skýringar.
Tæknivæðing eykur eftirspurn
eftir vel menntuðu vinnuafli
umfram ófaglært verkafólk.
Síaukin heimsviðskipti leggjast á
sömu sveif. Hér heima hefur
ríkið ýtt undir ójöfnuð með
ýmsum ráðstöfunum, meðal
annars með lækkun fjármagns-
tekjuskatts langt niður fyrir
tekjuskatt af vinnulaunum.
Hátekjumenn þiggja sumir
frekar lág laun fyrir vinnu sína
og þeim mun ríflegri kaupauka í
bréfum og arði til að skjóta sér
undan skatti. Tölur ríkisskatt-
stjóra sýna, að skatta- og trygg-
ingakerfið hefur ýtt undir
ójöfnuð á Íslandi þvert á hefð-
bundinn tilgang ríkisfjármálanna
og velferðarkerfisins. Bað
einhver um það?
Ójöfnuður um heiminn
Síðan 1980 hefur ójöfnuður
milli landa aukizt jafnt og þétt.
F
orstjóri Landsvirkjunar, Friðrik Sophusson, er mjúkmáll
þessa dagana. Honum veitir ekki af í andófinu sem er að
magnast í kringum hann. Friðrik lítur á mótmæli við frek-
ari virkjunum í Þjórsá sem velferðarvandamál og segir
mönnum hollast að minnast þess að fyrr eða síðar kreppi
á dalnum í þjóðarbúinu. Hann hótar efnahagslegum þrengingum í
ófyrirsjáanlegri framtíð sem röksemd fyrir álbræðslum í Helgu-
vík, Húsavík, stækkun í Straumi og jafnvel Þorlákshöfn, Skaga-
firði eða Eyjafirði. Hann lætur sem viðbótarvirkjanir í Þjórsá séu
löngu ákveðið mál og getur þess í leiðinni að vatnsréttindi þar
hafi ríkið átt um áratugaskeið, nánast eins og þjóðinni komi ekki
við hvernig þau réttindi verði nýtt og hvenær. Hann undrar sig á
andófi manna við línulögnum um landið þvert og endilangt, áður
hafi það verið stolt manna að rafmagnsstaur stóð í hlaði: himinn
Friðriks Sophussonar er rafmagnslínuturn. Hann sér ekki lengur
skóginn fyrir þeim trjám, en veit sem gamall stjórnmálamaður að
jafnvel hótanir verður að klæða í mjúkan búning.
Landsvirkjun er löngu orðin undarlega sambandslaus við nán-
asta umhverfi sitt. Talsmenn hennar og starfsmenn halda iðnir
áfram látlausri þjónustu við stórkaupendur raforku og líta á
áhyggjur almennings sem hvert annað fjas. En Sandgerðingar
tóku af skarið: þeir kæra sig ekki um að gegnum sveitarfélagið sitt
verði lagðar raflínur til Helguvíkur. Framtíðarmyndin er heldur
ekki hugguleg þeim sveitarfélögum á Reykjanesi sem loksins eru
laus undan áratuga hersetu: í áætlunum Landsnets verður Reykja-
nesið sundurskorið með háspennulínum, um hraunin ganga fram
raðir risaturna. Það víðerni sem menn hafa loksins á síðasta ára-
tug fundið í næsta nágrenni við borgarþéttbýlið og uppgötvað sem
söguríkan og einstakan stað er í hættu. Gestum og heimamönnum
verður boðið uppá stórkostlegan gróðareit á Reykjanesi í aðflugi
og brottför af landinu: stálturnaskógur Reykjaness er draumsýn
Landsvirkjunarmanna. Og línurnar skulu liggja víða um nesið,
sem er öruggara opnist jörðin eins og mun gerast og hefur tíðum
gerst þar.
Sandgerðingar hafa stigið mikilvægt skref í umræðu þjóðarinn-
ar um virkjanir og stóriðju. Fólk á Reykjanesi verður næstu vikur
að svara einfaldri spurningu: vilt þú búa undir raflínum, viltu hafa
þær fyrir augunum hvert sem litið er á landi, hvar sem þú ert á
Reykjanesi? „Ekki er hægt að sætta sig við þau umhverfisspjöll
sem slík lína veldur auk þess sem hún setur hömlur á framtíðar-
uppbyggingu bæjarfélagsins,” segir í samþykkt Sandgerðinga:
þau sjá ekki framtíð sína undir háspennulínunum.
Síðustu misserin hefur mátt heyra látlausan pirring manna sem
fara um Hellisheiði yfir fyrirferð mannvirkja og lagna þar. Menn
sjá ofsjónum yfir mannvirkjum í alfaraleið og þeim sem falin eru
bak við leiti. Það sem áður var talið framfaramerki og staðfesting
á tæknivæðingu samfélagsins er nú að verða kaun í andliti lands-
ins, ör sem ekki verður farðað yfir. Það sem Sandgerðingar föttuðu
í síðustu viku, skilja Friðrik Sophusson og hans menn ekki enn. Ef
almenningur tuðar nóg, kvartar, mótmælir, kann að vera að stjórn-
valdsmönnum skiljist á endanum að tímarnir eru að breytast. Ef
til vill þarf að skipa stjórnvaldinu að stefnan sé breytt, dugi ekki
annað til. Sá tilskipunardagur kann að nálgast.
Háspennulínur
skera landið
Jafnréttismál verða að vera kosningamál í vor. Samfylkingin mun leggja sitt af
mörkum til að svo megi verða. Á þessu kjör-
tímabili hefur Samfylkingin reglulega tekið
jafnréttismál upp á þingi og bent á nauðsyn-
legar aðgerðir en einnig gagnrýnt ítrekuð
brot ríkisstjórnarflokkanna á jafnréttislög-
unum í tengslum við stöðuveitingar. Til að
undirstrika mikilvægi málaflokksins vill Samfylking-
in að jafnréttismálin verði sett undir forsætisráðu-
neytið svo þau verið höfð til hliðsjónar í öllum mála-
flokkum.
Samfylkingin hefur barist gegn launaleynd sem
viðheldur kynbundnum launamun. Undir stjórn Ingi-
bjargar Sólrúnar Gísladóttur tókst að minnka kyn-
bundinn launamun um helming í Reykjavík. Á sama
tíma tókst ríkisstjórninni hins vegar ekki að minnka
kynbundinn launamun neitt.
Við höfum lagt til breytingar á fæðingarorlofslög-
gjöfinni með Katrínu Júlíusdóttur og Jóhönnu
Sigurðardóttur í broddi fylkingar. Við mótmæltum har-
kalega skerðingu ríkisstjórnarinnar á valfrelsi kvenna
varðandi fæðingar þegar MFS-einingunni (með-
ganga, fæðing, sængurlega) var lokað í vetur.
Þá er fullkominn samhljómur milli Samfylk-
ingarinnar og hinna fjölmörgu kvennahreyf-
inga í landinu þegar kemur að kynbundnu
ofbeldi og höfum við lagt til á þingi að sett verði
sérstakt lagaákvæði um heimilisofbeldi.
Samfylkingin er eini flokkurinn sem státar
af konu sem formanni. Þrír fyrstu þingflokks-
formenn Samfylkingarinnar voru konur. Nán-
ast helmingur allra kvenna sem var kosinn á
þing í síðustu kosningum komu úr einum flokki,
Samfylkingunni. Á sama tíma var kynjahlutfall Sjálf-
stæðisflokksins 18-4 í síðustu kosningum, körlum í
vil.
Samfylkingin ætlar að halda áfram að berjast fyrir
jafnrétti og í vor ætlum við saman að ná fram þeim
sögulega árangri að gera konu að forsætisráðherra í
fyrsta skipti.
Jafnrétti kynjanna er sameiginlegt úrlausnarefni
karla og kvenna. Við þurfum aðgerðir í jafnréttismál-
um. Og þær aðgerðir mun Samfylkingin framkvæma.
Samfylkingin meinar það sem hún segir þegar kemur
að jafnréttismálum.
Höfundur er varaformaður Samfylkingarinnar.
Konur og Samfylkingin
Ekkert blað?
550 5600
Fyrst þú ert að lesa þetta þá hefurðu
fengið Fréttablaðið. En til vonar
og vara skaltu klippa þetta símanúmer
út og hringja ef blaðið berst ekki.
- mest lesið