Fréttablaðið - 30.10.2008, Blaðsíða 20

20 30. október 2008 FIMMTUDAGUR
greinar@frettabladid.is
FRÁ DEGI TIL DAGS
FRÉTTABLAÐIÐ Skaftahlíð 24, 105 Reykjavík SÍMI: 512 5000, ritstjorn@frettabladid.is FRÉTTASTJÓRAR: Arndís Þorgeirsdóttir arndis@frettabladid.is, Kristján Hjálmarsson, kristjan@frettabladid.is Trausti Hafliðason trausti@frettabladid.is og Höskuldur Daði Magnússon (dægurmál) hdm@frettabladid.is
MENNING: Páll Baldvin Baldvinsson fulltrúi ritstjóra pbb@frettabladid.is VIÐSKIPTARITSTJÓRAR: Björn Ingi Hrafnsson bih@markadurinn.is og Óli Kr. Ármannsson olikr@markadurinn.is HELGAREFNI: Anna Margrét Björnsson amb@frettabladid.is og Sigríður Björg Tómasdóttir sigridur@frettabladid.is
ALLT OG SÉRBLÖÐ: Emilía Örlygsdóttir emilia@frettabladid.is og Roald Eyvindsson roald@frettabladid.is ÍÞRÓTTIR: Henry Birgir Gunnarsson henry@frettabladid.is LJÓSMYNDIR: Pjetur Sigurðsson pjetur@frettabladid.is FRAMLEIÐSLUSTJÓRI: Kolbrún Ingibergsdóttir kolbrun@frettabladid.is
ÚTGÁFUFÉLAG: 365
RITSTJÓRAR: Jón Kaldal jk@frettabladid.is og Þorsteinn Pálsson thorsteinn@frettabladid.is AÐSTOÐARRITSTJÓRI:
Steinunn Stefánsdóttir steinunn@frettabladid.is. Fréttablaðið kemur út í 103.000 eintökum og er dreift ókeypis á heimili
á höfuðborgarsvæðinu og Akureyri. Einnig er hægt að fá blaðið í völdum verslunum á landsbyggðinni. Fréttablaðið áskilur
sér rétt til að birta allt efni blaðsins í stafrænu formi og í gagnabönkum án endurgjalds. Issn 1670-3871
Ég birti fjórða ritgerðasafnið mitt Síðustu forvöð 1995. Þar
er endurprentuð ritgerð mín um
fjárhagshrun Færeyja frá árinu
áður. Kveikjan að ritgerðinni var
skínandi góð bók Eðvarðs T.
Jónssonar fréttamanns, Hlutskipti
Færeyja (1994), þar sem hann
lýsir Færeyjum eins og skrípa-
mynd af Íslandi. Ritgerðin mín
hefst á þessum orðum: „Hrun
færeysks efnahagslífs er trúlega
einn mesti harmleikur í Vestur-
Evrópu á síðari helmingi þessarar
aldar. Sjálfstæð þjóð með eigin
menningu, sögu og tungu hefur
farið svo herfilega að ráði sínu, að
við henni virðist nú blasa annað-
hvort sjálfstæðissvipting ellegar
mun meiri fólksflótti úr eyjunum
en orðinn er og skuldabasl langt
fram á næstu öld, jafnvel almenn
fátækt. Þess eru engin dæmi úr
Evrópusögu síðustu áratuga, að
frjáls og næstum fullvalda þjóða
hafi kallað þvílíka niðurlægingu
yfir sjálfa sig. Landsframleiðsla
Færeyinga hefur fallið um meira
en þriðjung síðan 1989. Á þennan
kvarða er efnahagshrun Færeyja
svipað umfangs og hrun Sovét-
ríkjanna sálugu á sama tíma.“
Fúnir innviðir
Þessum upphafsorðum fylgir síðan
löng lýsing, innblásin af bók
Eðvarðs T. Jónssonar og öðrum
heimildum, á þeim fúnu innviðum,
sem felldu Færeyjar. Ég segi:
„Efnahagshrun Færeyja þarf að
skoða ekki aðeins í sögulegu
samhengi, heldur einnig í sam-
hengi við eðli og innviði þjóðfé-
lagsins. Eðvarð T. Jónsson segir
ýmsar sögur af undirferli,
spillingu og græðgi ýmissa helztu
„máttarstólpa“ þjóðfélagsins,
manna, sem virtust hegða sér í
samræmi við leikreglur samfé-
lagsins, þótt lög væru bersýnilega
brotin, en fáir virtust gera sér
rellu út af því. Allir vissu allt um
alla í svo litlu landi. Enginn getur
þótzt ekki hafa vitað, hvernig
ástandið var í raun og veru.“ Síðan
er brestunum lýst einum af öðrum:
kjördæmaskipan, sem var
gróðrarstía hrepparígs á hæsta
stigi; ofurvaldi útvegsmanna, sem
mærðu frjálsa samkeppni og
nærðust á styrkjum; ábyrgðarleysi
í stjórnmálum, sem lýsti sér meðal
annars í því, að ekki var heil brú í
efnahags- eða sjávarútvegsstefnu
nokkurs af stjórnmálaflokkunum.
Hvar voru þeir?
Ég spyr í ritgerðinni: „Er eintómri
fáfræði um að kenna? Um það
segir Eðvarð T. Jónsson: „Efna-
hagskerfið var fársjúkt, en
sjúklingurinn lá í sælli vímu og
vissi ekki að neitt alvarlegt amaði
að sér fyrr en hann var nánast í
andarslitrunum.““ ... Ég held
áfram: „En læknarnir þá? Hvar
voru þeir? – það er að segja
hagfræðingarnir. Það er skemmst
frá því að segja, að það munu vera
tólf hagfræðingar í Færeyjum, þar
af níu flokksbundnir. Hinir þrír
reyndu að vara almenning og
stjórnvöld við efnahagsþróuninni,
en þeir voru æptir niður.“ Í þessari
fjórtán ára gömlu ritgerð minni
standa einnig þessi orð:
„Færeyingar mega þakka sínum
sæla fyrir að eiga ekki fullburða
seðlabankastofnun, eina með öllu,
því að ætli Atli Dam hefði þá ekki
verið skipaður seðlabankastjóri?“
Atli Dam lögmaður var einmitt
höfuðarkitektinn að hruni Færeyja.
Afglöp og ofríki
Ritgerðinni lýkur svo: „Færeying-
um hefur ekki tekizt að búa svo
um hnútana í sínu samfélagi, að
venjulegt fólk njóti verndar
gagnvart afglöpum og ofríki
stjórnvalda og sérhagsmunahópa.
Saga Færeyja er eins og saga
Íslands langt aftur í aldir öðrum
þræði saga harðsvíraðra hags-
munahópa, sem mökuðu krókinn á
kostnað almennings, fyrst í skjóli
almenns sinnuleysis, hjátrúar og
fráfræði og síðan í krafti ófull-
nægjandi löggjafar, leikreglna og
stjórnskipanar. Siðferðisþroska
þjóðfélags má að miklu leyta ráða
af því, hversu vel þegnarnir eru
verndaðir hver fyrir öðrum í
lögum og leikreglum samfélags-
ins. Efnahagurinn hlýtur að draga
dám af siðferðisþroskanum, þegar
öllu er á botninn hvolft.“
Hremmingum Færeyja lyktaði
svo, að Danir lánuðu færeysku
landsstjórninni einn milljarð
Bandaríkjadala. Það gerir 3,7
milljónir íslenzkra króna á hvert
mannsbarn í Færeyjum á verðlagi
dagsins í dag. Færeyingar greiddu
Dönum skuldina með vöxtum á
innan við tíu árum. Kreppan stóð
skemur en í tíu ár einnig í þeim
skilningi, að 2001 náði landsfram-
leiðsla á mann í Færeyjum fyrra
hámarki frá 1993. Aðeins um
helmingur fólksins, sem flúði
eyjarnar, sneri þó aftur. Færeying-
ar ættu nú að vera 54 þúsund
miðað við fólksfjölgun fyrri ára,
en þeir eru nú 49 þúsund.
Síðustu forvöð: Bókin
Ísland og FæreyjarÍ DAG |
ÞORVALDUR GYLFASON
UMRÆÐAN
Bjarni Harðarson skrifar um fjölmiðla
Almenningur krefst uppgjörs við kreppuna og það uppgjör mun fara
fram, jafnt við stjórnmálamenn, eftirlitsað-
ila og athafnamenn. Fjölmiðlarnir, svokall-
að fjórða vald samfélagsins, munu ekki fara
varhluta af þessari umræðu og ábyrgð þess
er mikil. Frá því gömlu flokksblöðin dóu
drottni sínum á síðustu öld hefur ægivald
peningavaldsins á fjölmiðlum farið hratt
vaxandi.
Stríð auðmagnsins við lýðræðislega kjörin stjórn-
völd og þingræðið nær nú nýjum hæðum. Fjölmörg
okkar sem höfðum efasemdir um fjölmiðlafrumvarp-
ið sáluga hljótum nú að harma fljótfærni í því máli.
Smátt og smátt hefur stríð stórlaxanna við þjóðkjörna
fulltrúa snúist yfir í stríð þeirra fyrrnefndu gegn
fullveldi þjóðarinnar. Ritstjórar beggja stærstu dag-
blaðanna og fjölmargir aðrir axlaskúfar blaðamanna-
stéttarinnar eru miklu mun handgengnari útrásar-
víkingum þessa lands en stjórnmálaforingjar
landsins. Og þeir þiggja allir laun frá sömu öflum og
hafa nú komið landinu á kaldan klaka. Og starfa við
að tala máli þeirra.
Það er því nöturlegt að fylgjast með Morgunblaði,
Fréttablaði og Viðskiptablaði sem eru í eigu
Samsons, Baugs og Exista í endalausum og
grímulausum áróðri þar sem birtar eru dag-
legar fréttaskýringar og úttektir sem allar
miða að því að rökstyðja að Ísland væri mun
betur komið í ESB. Tvær í dag, föstudaginn
25. október. Og viðmælendurnir eru valdir
hagfræðingar sem flestir mærðu útrásina. En
þetta eru fjölmiðlar og afl þeirra er mikið. Það
er því harla ójafn leikur sem þjóðin og við
fullveldissinnar hennar stöndum frammi
fyrir. Ég gef ekki mikið fyrir þó svo að skrif-
aður sé einn og einn leiðari með kurteislegri
gagnrýni á eigendurna.
Annað dæmi um þetta eru bein afskipti fjölmiðla
eins og 365 af innanhússmálum í bæði Framsóknar-
flokki og Sjálfstæðisflokki þar sem sífellt er reynt að
gera alla sem ekki eru ESB-sinnar tortryggilega og
hinum óspart hampað.
Líklega hefur ekkert skaðað þjóðina eins mikið og
fjórfrelsi ESB sem hingað barst með EES-samningn-
um. Í höndum hinna íslensku útrásarvíkina varð það
grundvöllur þess að gera skuldaviðurkenningar að
helstu útflutningsvöru þjóðarinnar. Viljum við virki-
lega trúa málpípum þessara manna.
Höfundur er alþingismaður og starfaði í aldarfjórð-
ung við blaðamennsku.
Ómarktækir fjölmiðlar
BJARNI
HARÐARSON
Vandaðar bækur fyrir vandláta lesendur
sími 561 0055 • www.ormstunga.is
Ungt fólk beinir gagnrýnum
augum að samtímanum.
Gagnrýnin er hörð, en samt er
þetta jákvæð bók því öfugt við
þá sem tala bara um nútímann
og framtíðina á þann hátt að
hlutirnir geti ekki verið öðru
vísi, þá fjallar þessi bók um það
hvernig hlutirnir gætu verið,
hvernig þeir ættu að vera.
Ritstjórar:
Ármann Jakobsson
Finnur Dellsén
Múrbrot –
Róttæk samfélagsrýni fyrir
byrjendur og lengra komna
Í vefritinu Múrnum birtust um 4 þúsund greinar. Í bókinni er
úrval af þessu efni, greinar sem eiga enn brýnna erindi við
okkur núna í ljósi efnahagskollsteypu heimsins.
Afsakið samtíninginn
Sigmundur Ernir Rúnarsson,
sjónvarpsmaður og skáld, heldur
úti skemmtilegri bloggsíðu á Vísi
þar sem hann deilir hugðarefnum
sínum með lesendum. Í gær velti
Sigmundur Ernir til dæmis vöngum
yfir hinni nýtilkomnu Facebook-
menningu, og kemst að þeirri
niðurstöðu að hún sé ekki
fyrir sig. „Þessar nútíma-
bréfaskriftir um innantómt
snakk eru fráleitt mínar ær
og kýr,“ segir skáldið.
Er það svo? Eða
blundar í Sigmundi
sama hógværð-
in og í íslensku
húsfreyjunum
sem afsökuðu
samtíninginn sama hvaða krásir voru
bornar á borð?
Ekki frægur
Grípum niður í nýlega bloggfærslu
Grafarvogsskáldsins: „Ég er ekki
frægur maður. Í besta falli lítillega
landsþekktur. Það er altént ekki
svo að nokkur maður snúi sig úr
hálsliðnum þótt ég gangi fram
hjá honum.“ Ekki er víst að
dómur sögunnar geri jafnlítið
úr framlagi Sigmundar Ernis
til „nútímabréfaskrifta“ og
hann sjálfur.
Ekki glysgjarn
Þingmenn voru
hrærðir á Alþingi í
gær yfir vinarþeli
og rausnarskap Færeyinga og lýstu
hver á fætur öðrum þakklæti í þeirra
garð. Árni Johnsen gekk skrefinu
lengra og gerði því skóna að skyn-
samlegt gæti verið fyrir Íslendinga að
taka upp færeyska krónu, í stað þess
að „góna á glimmerinn í Evrópusam-
bandinu“. Þetta er líklega í fyrsta sinn
sem þingmaður leggur til að við
bregðumst við smæð íslensku
krónunnar með því að taka
upp minni gjaldmiðil. Að hinu
er líka að gá að færeyska
krónan er bundin við
þá dönsku, sem er
aftur á móti beintengd
við evru. Glimmerinn
er því ekki jafnlangt
undan og Árni telur.
bergsteinn@frettabladid.isF
jölmiðlar eru oft gagnrýndir fyrir að flytja fremur
ótíðindi en fréttir af öllu því góða sem gerist í samfé-
laginu. Þetta er að mörgu leyti rétt því yfirleitt telst
það fréttnæmara sem út af ber en hitt sem gengur sinn
vanagang, jafnvel þótt eftirtektarvert sé og til eftir-
breytni.
Í októbermánuði hafa fréttir af fjármálakreppunni verið
fyrir-ferðarmiklar í íslenskum fjölmiðlum. Fjármálakreppan
snertir enda líf okkar allra, ekki bara þessar vikur og mánuði
heldur, ef að líkum lætur, um alllanga framtíð. Þá er ekki bara
átt við framtíð okkar sem nú erum á dögum heldur barna okkar
og barnabarna líka.
Aðstæður á Íslandi eru að mörgu leyti framandi um þessar
mundir. Margar spurningar brenna á fólki og það leitar eftir
svörum í fjölmiðlunum, sömuleiðis útskýringum á flóknum og
oft á tíðum illskiljanlegum málum.
Það sjónarmið hefur heyrst að fjölmiðlar auki á vanlíðan fólks
á erfiðum tímum með stanslausum fréttaflutningi af fjármála-
kreppunni. Ábyrgð fjölmiðla gagnvart almenningi hlýtur þó að
felast í að flytja vandaðar og vel unnar fréttir, góðar og vondar,
upplýsandi og skýrandi og einnig skemmtilegar.
Á erfiðum tímum eins og nú er enn mikilvægara en ella að
ástunda ábyrga fréttastefnu. Vond frétt byggð á veikum grunni
er betur ósögð því ef röng reynist getur hún í versta falli valdið
miklum skaða. Einnig er mikilvægt að sýna yfirvegun í frétta-
flutningi. Ástandið í samfélaginu er nógu slæmt þótt fjölmiðlar
dragi ekki upp ýkta mynd og tilfinningaþrungna.
Helsti vandi fjölmiðla undanfarnar vikur hefur legið í því
að erfiðleikum hefur verið bundið að fá upplýsingar frá ráða-
mönnum, þær hafa verið misvísandi og iðulega ekki staðist. Við
þetta fá fjölmiðlar ekki ráðið. Hins vegar er það skylda þeirra
að draga það fram þegar yfirlýsingar ráðamanna standast ekki.
Með því eru þeir að sinna hlutverki sínu.
Ábyrgð fjölmiðla á erfiðum tímum liggur ekki í því að vilja
hafa vit fyrir fólki í fréttamati sínu. Ábyrgð fjölmiðla liggur í
því að miðla traustum, upplýsandi fréttum þar sem leitast er
við að skýra út stöðu mála og veita upplýsingar. Það er besta
leið fjölmiðla til að draga úr óvissu og vanlíðan almennings á
erfiðum tímum.
Hlutverk fjölmiðla getur ekki verið að fegra þann veruleika
sem við lifum í. Með slíku fréttamati væru þeir að bregðast
trúnaði. Hins vegar hefur margt jákvætt og gleðilegt sprottið
upp úr þeim sérkennilegu tímum sem nú standa. Fréttir af slík-
um hlutum hafa ekki heldur orðið út undan heldur hafa fjöl-
miðlarnir verið nokkuð duglegir að miðla þeim.
Hlutverk fjölmiðla er að miðla upplýsingum.
Fréttamat á
óvissutímum
STEINUNN STEFÁNSDÓTTIR SKRIFAR