Réttur - 01.09.1963, Blaðsíða 22

150
R E T T U R
vitund minni. Það var fátæktin. Og það var eitthvað, hið innra
með mér, sem reis öndvert, gegn þessu óhugnanlega fyrirbæri.
Niðurlæging fátæktarinnar nísti mig inn að hjartarótum.
Hið innra með mér reis þegar á barnsaldri himinhá mótmælaalda,
gegn þeirri kenningu kristins dóms, að fátæktin væri mönnunum
gefin þeim til betrumbóta og að þeir myndu fá það margfaldlega
bætt upp í öðru lífi, er þeir hefðu orðið að fara á mis við hérna
megin grafar. Fátæktin hlaul að vera frá hinum vonda, og þar af
leiðandi viðurstyggð í augum skaparans.
Eg þekkti að vísu ekki andstæðu fátæktarinnar, allsnægtirnar,
nema af orðspori. Þá man ég það, að þegar ég kom í fyrsta skipti
í blámálaða stofu, er innihélt meðal annars sófa, kringlótt borð,
kommóðu með postulínshundi, hrákadall úti í horni og glansmynd
af Friðrik VIII í gylltum ramma, hangandi uppi á vegg, þá vakti
þessi furðulega sýn, fyrstu byltingaölduna í brjósti mínu. Hugsun,
sem ég átti engin orð til að tjá, laust eins og eldingu yfir mig. Nú
myndi ég kannske geta nefnt þetta efnahagslegt ranglæti eða eitt-
hvað þess háttar. En slíkur munnsöfnuður þekktist ekki norður í
Hrútafirði á fyrsta tug þessarar aldar, ekki einu sinni hjá fullorðn-
um, hvað þá börnum.
Þegar ég fór að lesa hækur, rakst ég stundum á sögur af mönn-
um, sem unnu sig upp úr fátæktinni, urðu með dugnaði, ráðdeild og
sparsemi ríkir og velmetnir borgarar.
En mennirnir, sem komust áfram, gátu aldrei orðið mér nein
fyrirmynd eða lífshugsjón. Kannske hefur það verið af því, að ég
fann mig sjálfan skorta líkamlegan og andlegan styrk, til þátttöku
í kapphlaupinu um að komast áfram.
Þó held ég, að hitt hafi legið sönnu nær, að mér skildist, jafnvel
meðan ég var mjög ungur, að það er með öllu óliugsandi, að allir
gætu komizt áfram, sem og hitt, að þeir sem komust áfram, hlutu
að gera svo á kostnað hinna, sem ekki komust áfram. Ég held, að
sú skoðun hafi mjög snemma fest rætur hjá mér, að það væri í raun
og veru hreint ódrengskaparbragð, að komast áfram á annarra
kostnað.
Svo kynntist ég samvinnustefnunni af bókum, eða nánar tiltekið
af Tímariti kaupfélaganna. Þá fannst mér, sem ég hefði himin
höndum tekið og fundið lykilinn og lausnarorðið að því, hvernig
menn gætu unnið sig upp úr skítnum, án þess að troða á bökum
annarra. Þó fannst mér, sem sköpunarverkið væri ekki fullkomið,
það vantaði einhvern hlekk í keðjuna.