Réttur - 01.08.1964, Blaðsíða 51

R É T T U R
179
Þj óðfélagsveruleiki og skáldskapur renna saman í eitt, — veru-
leikinn mótar skáldskapinn, gefur honum inntakið, reisnina, — og
skáldskapurinn skírskotar aftur til einstaklinga þjóðfélagsins.
Stoltið, meðvitundin um manngildi Islendinga, gagntekur jafnt
skáldskapinn sem þjóðarheildina. Fátækur bóndasonurinn Auðunn
vestfirzki sem höfðinginn sunnlenzki Jón Loftsson, — Halldór
Snorrason sem Einar Þveræingur, — Skarphéðinn sem Gísli Súrs-
son, — allir bera hinu sama vitni: frelsisarfi hins forna ættarsam-
félags, sem verið er að verja gegn allri Evrópu.
Og þegar þetta þjóðfélag að lokum, innbyrðis klofið í stéttir,
heyr sína síðustu örlagaríku baráttu fyrir þjóðfrelsinu, magnar
Snorri Sturluson og aðrir en óþekktir listamenn þjóðina í krafti
þessa arfs til síðustu mótspyrnuhreyfingarinnar með persónulega
mótaðri, einstæðri bókmenntalist sinni.
Það má ekki gleymast að arfurinn, sem þessir menn byggja á, —
arfur hins frjálsa ættasamfélags, — hefur reynzt einhver stórfeng-
legasti aflgjafi heimsbókmenntanna. Hómerskviðurnar og grísku
goðsagnirnar eru afsprengi gríska ættasamfélagsins, — og leggja
til reisnina í hin sígildu leikrit grísku meistaranna, — og allt er þetta
andlegur aflvaki Grikkja í frelsisstríðinu við Persa — hið volduga
stórveldi heimsins. A sama hátt er þorri sagna Garnla Testamentis-
ins afsprengi ættasamfélags Gyðinga, þegar þeir heyja baráttuna
fyrir frelsi síns forna ættasamfélags, þar sem „dómararnir“ hafa
stöðu lögsögumanna vorra — gegn einvalds-konungsrikjum ná-
grannanna. — Og allt tímabil stéttaþjóðfélagsins í mannkynssög-
unni geta stórveldi stéttaþjóðfélaganna ekki stært sig af stoltari list-
sköpun en þeirri sem smáþjóðir Gyðinga, Grikkja og Islendinga
skópu á síðasta stigi ættasamfélags og í upphafi stéttaþjóðfélags og
áður en ríkisvald yfirstétta endanlega bugaði þær þjóðir og
beygði um aldaraðir.
Georg Lukács, hinn heimsfrægi ungverski bókmenntafræðingur
segir í riti sínu „Der historische Roman“ („Sögulega skáldsagan“),
þegar hann er að ræða skáldsögur Walter Scotts frá ættasamfélags-
stigi Skota: „Það var Walter Scotl, sem vakti þetta þjóðfélagsskeið
til nýs lífs, með því að gera daglegt líf ættflokkanna lifandi fyrir
hugskolssjónum vorum, og sýna út frá þessum raunhæfa grunni í
sköpunarverki sínu hvorttveggja í senn: hina óvenjulegu mannlegu
reisn þessa frumstæða þjóðfélags, þá reisn sem mannkynið aldrei
síðan hefur náð, og óhjákvæmileika hins sorglega falls þess.“