Réttur - 01.07.1972, Side 27

Pakistan fengu í sinn hlut 52% af heims-
markaðsverði afurða sinna, en hliðstætt hlut-
fall hjá bændum í Austur-Bengal nam aðeins
44%. Verkalaun í iðnaði voru 14 lægri í
austri en í vestri, en verðlag á almennum
nauðsynjum var hins vegar 10—15% hærra.
Ymislegt annað lagðist á sömu sveif um
að gera nýlenduaðstöðu Austur-Pakistans til-
finnanlegri. Af útgjöldum miðstjórnarinnar
gengu 34 til hermála, en einungis V4 þeirrar
upphæðar rann til Austur-Pakistans. Af öðr-
um útgjöldum ríkisins fékk Vestur-Pakistan
34 í sinn hlut. Af því fé, sem varið var til
sérstakrar uppbyggingar (að verulegu leyti
var hér um þróunarhjálp að ræða), runnu
nær 44 til framkvæmda í vesturhlutanum.
Það var markviss stefna stjórnarvalda að
halda fjárveitingum til uppbyggingar í Aust-
ur-Bengal í algeru lágmarki og má að nokkru
rekja þessa stefnu til álitsgerðar,, sem Múha-
með Ali, síðar forsætisráðherra ríkisins samdi
þegar árið 1947. Niðurstaða álitsgerðarinnar
var, að Austur-Bengal myndi einhvern tíma
gerast óháð ríki og því væri ráðlegast fyrir
miðstjórnina að nota það takmarkaða fjár-
magn, sem hún hefði undir höndum, í Vest-
ur-Pakistan.
Af ofansögðu má ljóst vera, að ráðandí
öfl í V-Pakistan litu á Austur-Bengal sem
nýlendu sína. Hún færði þeim erlendan
gjaldeyri og þar var mikilvægur og vernd-
aður markaður fyrir iðnaðarframleiðslu Vest-
ur-Pakistans.
Kröfur um borgaralegt lýðræði
og almenn mannréttindi
Andspyrnuhreyfingin í Austur-Bengal
lagði engu minni áherzlu á kröfur um að
komið yrði á borgaralegu lýðræði og almenn
mannréttindi tryggð en á að berjast gegn
hinum vesturpakistönsku kapítalistum. Aust-
ur-Bengalir hafa borið fram kröfur um frjáls-
ar kosningar og lýðræðislega stjórnarskrá,
sem tryggði báðum ríkishlutum hlutdeild í
stjórnkerfi og fulltrúafjölda á þingi í sam-
ræmi við íbúatölu, en það hefði þýtt meiri-
hluta handa Austur-Bengölum. Yfirstéttin í
Vestur-Pakistan hefur hins vegar ekki hvikað
frá reglunni um jafna fulltrúatölu beggja
ríkishlutanna. Við allar þingkosningar, kosn-
ingar til fylkisþinga og við forsetakosning-
arnar 1960 og 1965 varð útkoman sú, að
forréttindaöflin gátu hagrætt úrslitunum
þannig að aðstöðu þeirra var engin hætta
búin. Þingið hefur heldur aldrei haft nein
umtalsverð völd í Pakistan; stjórnkerfið hef-
ur verið verkfæri í höndum landsstjóranna
og síðar forseta ríkisins.
Það hefur því oft gerzt, að samþykktir
miðstjórnarinnar hafa mætt mótspyrnu meðal
þjóðarinnar. Þetta á einkum við um íbúa
Austur-Bengals, en hefur einnig gerzt í Vest-
ur-Pakistan. Miðstjórnin ákvað þegar árið
1948, að úrdú skyldi vera eina opinbera
mngumálið í ríkinu, enda þótt það sé ein-
ungis móðurmál íbúa Punjabshéraðs í vestur-
hlutanum, en þeir eru samtals 7 % af íbúum
alls ríkisins. Þessi ákvörðun hratt af stað
þjóðtunguhreyfingunni í Austur-Bengal.
Krafa þessarar hreyfingar um að bengalí
(bengalska) yrði viðurkennt sem opinbert
mál jafnrétthátt úrdú náði þó fyrst fram að
ganga eftir umfangsmiklar fjöldaaðgerðir,
sem kostuðu allmörg mannslíf. A það ber
að Iíta í þessu sambandi, að meginþorri íbú-
anna í Austur-Bengal er mæltu á bengalska
tungu. Tungumálabaráttan var að sjálfsögðu
fyrst og fremst barátta gegn pólitískri og
menningarlegri kúgun, sem þarna skaut upp
kollinum í fyrsta sinn, en átti síðar eftir að
beinast að Austur-Bengölum af sívaxandi
þunga. En tungumáladeilan varpar einnig
155