Réttur - 01.07.1972, Blaðsíða 40

til að hækka kaupið og vit til að sjá aðstæðurnar,
er skapazt höfðu til þess. Formaður flokksins, Stef-
án Jóh. Stefánsson, var félagsmálaráðherra í þjóð-
stjórninni og hann tjáði skoðun flokksins og sína
á eftirfarandi hátt á Alþingi 24. október 1941:
„Mér er kunnugt um það að það er engin sérstök
hreyfing í þá átt að segja upp kaupsamningum með
það fyrir augum að hækka grunnkaupið........Eng-
in yfirvofandi hætta sýnist á því að slikt skelli á."
Hann sagði „hætta", hann var formaður Alþýðu-
sambands Islands og hefði því átt að vita hugi
verkamannanna. Alþýðuflokkurinn hafði enn 1940—
42 stjórn A.S.I. í krafti einræðislaganna frá 1930,
en nú var tími þeirra þrotinn.
Verkföll járniðnaðarmanna, prentara, bókbindara,
rafvirkja og skipasmiða „skullu á" 2. janúar.
Ríkisstjórnin svaraði með bráðabirgðalögum:
gerðardómslögunum alræmdu, sem bönnuðu ö!l
verkföll og allar kauphækkanir, nema gerðardómur
hennar leyfði. Ef út af var brugðið, kostaði það
fangelsun stjórna verklýðsfélaga og upptöku sjóða
þeirra. — Nú skyldi íslenzkur verkalýður með valdi
sviptur þeim möguleikum að hagnýta sér hið hent-
uga ástand til langþráðra lífskjarabóta.
Stjórn Sósíalistaflokksins tók þá ákvörðun að
nú skyldi afturhaldinu sýnt svart á hvítu hvor sterk-
ari væri. Fyrst verkalýðnum voru bannaðar löglegar
aðgerðir, skyldi hann grípa til ólöglegra. Þjóðviljinn
orðaði það svo 12. febrúar 1942 í forystugrein:
„Hinn þáttur baráttunnar, — fyrir bættum kjör-
um á öllum sviðum, — verður nú háður hvar sem
verkalýður vinnur og starfar. Það verður barátta
útlaganna, sem bannað hefir verið að beita lög-
legum samtökum sínum i þvi skyni. Einræðisstjórn
miljónamæringanna, sem heldur að hún geti brotið
allt undir sig með ofstopa sinum á nú eftir að sjá
nýja hlið á baráttu verkalýðsins: óþreytandi skæru-
hernað, þar sem hugvit, þrautseigja og fórnfýsi
verkalýðsins mun knýja fram kjarabætur og grafa
grunninn undan yfirdrottnun einræðisþjösnanna."
Og „skæruhernaðurinn" komst í algleyming.
Verklýðsfélögin aflýstu verkföllunum. En enginn
verkamaður mætti til vinnu. „Hefur íslenzkur verka-
lýður aldrei fyrr sýnt slíkan stéttarþroska siðan
samtök hans hófust", reit Brynjólfur Bjarnason í
Viðsjá Réttar 1942. Og forusta Sósialistaflokkslns
varð æ sterkari. ( janúar og febrúar unnust til
frambúðar þau félög, sem íhaldið enn hafði, og
úrslitum réðu i stéttabaráttunni: Dagsbrún, Sig-
urður Guðnason kosinn formaður með 1073 atkv.
gegn 719, og Járniðnaðarmannafélagið, Snorri Jóns-
son kosinn formaður. Og eftir að baráttan harðn-
aði, stóð nú og sá verkalýður, er Alþýðuflokknum
fylgdi, með.
Var nú ekki að sökum að spyrja:
Verkalýður Reykjavikur braut gerðardómslögin
algerlega á bak aftur undir hinni sterku sósialist-
isku forustu og í krafti hins pólitíska þroska sins.
Hver atvinnurekendahópurinn á fætur öðrum varð
að semja um stórkostlegar kjarabætur.
I samningum Dagsbrúnar voru t.d. ákvæðin:
Átta stunda vinnudagur, um 40% hækkun á grunn-
kaupi, eftirvinna greidd með 50% álagi, nætur-
og sunnudaga-vinna með 100%, orlof skyldi greitt
samkvæmt frumvarpi, er Sósialistaflokkurinn hafði
flutt á Alþingi, full dýrtiðaruppbót tryggð o. s. frv.
— Og slíkir urðu samningar verklýðsféiaganna
yfirleitt, grunnkaupshækkunin 25—60%. Mesti sig-
ur verklýðshreyfingarinnar islenzku frá upphafi
vega var unninn.
Gerðardómslögin lágu i tætlum. Ríkisstjórnin
rlðaði til falls. Alþýðuflokkurinn hafði flúið úr
henni, er gerðardómslögin voru sett, hræddur við
yfirvofandi bæjarstjórnarkosningar. Sigrar Sósíal-
istaflokksins í verklýðsfélögunum og bæjarstjórn-
arkosningunum sýndu afturhaldsflokkunum hvers
vænta mátti. Samheldni þeirra brást. Sjálfstæðis-
flokkurinn fékkst inn á kjördæmabreytingu með
Alþýðuflokknum og Sósíalistaflokknum. Þjóðstjórn-
in sprakk. Ólafur Thors myndaði minnihlutastjórn
meðan kjördæmamálið færi í gegn. Og flokkarnir,
sem brotið höfðu stjórnarskrána 1941 með frest-
un lögskipaðra kosninga, urðu að láta tvennar
alþingiskosningar fara fram á árinu 1942.
Sósialistaflokkurinn kom út úr þessum tvenn-
um kosningum sem eini sigurvegarinn. I stað
þriggja þingmanna fékk hann nú 10, þar af þrjá
kjördæmakjörna í Reykjavik (af átta), ails 11058
atkvæði eða 19,5% allra kjósenda. Verkaiýður Is-
lands hafði fylgt sigri sínum i skæruhernaðinum
eftir með stórsigri í kosningunum. Fagleg og póli-
tisk barátta hans var eitt og hið sama. Og um
haustið var haldið 17. þing Alþýðusambands ls-
lands, hið fyrsta sem kosið var til á lýðræðislegan
hátt síðan 1930. Einingin sigraði nú í röðum verk-
lýðsfélaganna undir forustu sósíalista, róttæk
stefnuyfirlýsing var samþykkt, sömuleiðis ályktun
um bandalag alþýðusamtakanna og einingarstjórn
skipuð sósialistum, Alþýðuflokksmönnum og utan-
flokksmönnum kosin einróma.
168