Réttur - 01.07.1972, Blaðsíða 50

gengið. Bann við hvers konar rányrkju, í sjó og á
landi, þarf að gera að grundvallarreglu; fyrir þeirri
reglu verða stundarhagsmunir að víkja. Hvers kyns
framleiðslu- og þjónustufyrirtæki ber að skylda til
að girða með öllum tiltækum ráðum fyrir meng-
un af starfsemi þeirra.
Sú orka, sem bundin er í fallvötnum og jarð-
hita er og verður íslenzkri iðnþróun mikil lyfti-
stöng. Þessa orku ber Islendingum að virkja í
samræmi við íslenzka framleiðslustarfsemi. Fráleitt
er að selja erlendum auðhringum á leigu, til margra
áratuga, orku frá hagfelldustu virkjunum okkar.
Slík stefna er ekki aðeins skaðleg efnahagslegu
sjálfstæði, heldur þrengir hún einnig kosti innlendra
framleiðenda og neytenda; þar með er þeim gert
að sæta óhagkvæmari kostum við orkuöflun. Vatns-
orku landsins ber því að nýta í þágu íslenzks at-
vinnulífs, en komi síðar til sögu ódýrari orkugjafar
munu Islendingar njóta góðs af þeim eigi síður
en aðrar þjóðir.
Vegna fámennis þjóðarinnar hljóta framleiðslu-
einingar að verða smærri I flestum greinum en
gerist meðal grannþjóða. Ókosti smæðarinnar I
efnahagslegu tilliti má hins vegar yfirvinna með
góðri skipulagningu og samvinnu sem leiðir af
samfélagslegu eignarhaldi á framleiðslutækjum,
enda fái hugvitssemi og atorka verkgfólks þá not-
ið sín til fulls.
LANDBÚNAÐUR
Landbúnaður var löngum helzti atvinnuvegur Is-
lendinga, og búseta i landinu miðaðist við þarfir
sauðfjárræktar fyrst og fremst. Með þróun kap-
ítalískra framleiðsluhátta komu upp nýir atvinnu-
vegir með meiri framleiðni. Soguðu þeir til sín
vinnuafl úr sveitum og lögðu fljótlega fram stærri
skerf til þjóðarframleiðslunnar heldur en landbún-
aðurinn. En þróunin I landbúnaðinum, vélvæðing,
ræktun og að nokkru leyti breyting á búgreinum,
hefur gert það kleift, að tiltölulega smár hluti
vinnandi fólks framleiðir innlendar búsafurðir fyrir
alla landsmenn, þar sem áður þurfti yfirgnæfandi
meirihluta þjóðarinnar að starfa að sama verkefni.
Auk matvælaframleiðslu fyrir innanlandsmarkað
sér landbúnaður ýmsum iðnaði fyrir hráefnum, og
blasir þar við þörfin í aukinni vinnslu og nýtingu.
Nokkur hluti af matvælaframleiðslu hefur verið
fluttur út á verði undir framleiðslukostnaði, og get-
ur sú ráðstöfun átt tímabundinn rétt á sér til að
jafna aðstöðu bænda við aðrar starfsstéttir og
bægja frá torleystari vandamálum félagslegs eðlis.
Landbúnaður er nú stundaður um nær öll byggð
héruð á landinu og er í mörgum tilfeilum sá at-
vinnuvegur sem heldur við afskekktri byggð.
Sporna þarf við því að byggðir eyðist frekara en
orðið er, þar sem því fylgir efnahagsleg sóun
og margháttuð félagsleg röskun. Sennilegt er, að
í framtíðinni þurfi þjóðin að nýta öll byggileg svæði
landsins, en meðal eðlilegra verkefna landbúnað-
arins er að varðveita landið sjálft og náttúru þess
til handa komandi kynslóðum Gera þarf gróður-
vernd og uppgræðslu að sameiginlegu keppikefli
allra landsmanna, en stóran hlut að frumkvæði og
framkvæmdum hlýtur landbúnaðurinn að eiga. Bú-
greinar þurfa að vera fjölbreyttar til þess að gæði
landsins nýtist sem bezt á endurnýjunarhæfan hátt
og án rányrkju.
I landbúnaði hafa haldist smáar rekstrareining-
ar. Bændur eru að yfirgnæfandi meirihluta smá-
framleiðendur með sáralítið aðkeypt vinnuafl. Á
hinn bóginn eru þeir yfirleitt eigendur vinnutækja
sinna og bústofns, og hafa þannig að forminu til
óskoraða forsjá fyrir atvinnurekstrinum. Meirihluti
bænda situr I sjálfseignarábúð á jörðum, en leigu-
liðar sitja flestir á ríkisjörðum, og skiptir ábúðar-
formið ekki máli fyrir afkomu bænda. Ftíkið þarf
ávallt að vera tilbúið að kaupa jarðir bænda, sem
vilja hætta búskap en tekst ekki að selja þær til
ábúðar. Koma þarf í veg fyrir að einkaaðilar eign-
ist bújarðir án þess að sitja þær. Halda þarf við
þeim fornu réttindum almennings, að hann eigi
frjálsa ferð um landið og geti notið náttúru þess.
Sjálfsþurftarbúskapur bænda hefur vikið af
hólmi fyrir markaðsbúskap, og upp hafa komið
fjölþætt markaðstengsl landbúnaðarins. En auð-
magninu hefur ekki tekizt að ná tangarhaldi á
framleiðslutækjum landbúnaðarins né heldur að
hreiðra um sig í stórbúskap með launavinnufyrir-
komulagi. Stóran hlut í tiltölulegu sjálfstæði
bændastéttarinnar gagnvart auðmagninu eiga sam-
vinnufélög bænda, bæði smásölu-kaupfélög og af-
urðasölu-samtök. Bændur eru þó eins og aðrir
smáframleiðendur ofurseldir arðráni auðmagnsins
á vinnunni á landsmælikvarða.
178