Réttur - 01.07.1972, Blaðsíða 39

vegarínn gegn öllum andstæðingum sameinuðum
og sem forusta með meirihluta verkalýðsins þar
á bak við sig. I eldraun hörðustu stéttabaráttu
islenzkrar verklýðssögu var að vaxa, þroskast og
herðast nýtt forustuafl islenzkrar verklýðshreyf-
ingar.
Tiu ár liðu. Kommúnistaflokkurinn gekk í gegnum
sina barnasjúkdóma 1933—34, yfirvann þá og tók
upp þá viðfeðmu samfylkingarstefnu, er færði
verkalýðnum og stefnu flokksins hvern sigurinn af
öðrum. Alþýðuflokkurinn vann stærsta kosninga-
sigur sögu sinnar 1934, sveitaflutningar voru af-
numdir og rikislögregla sem vopn atvinnurekenda
í vinnudeilum afnumin ,,í vísu trausti þess, að unnt
sé að stjórna þessari friðsömu þjóð með þeirri
mannúð og því réttlæti, að úr engum deilum þurfi
að skera með hernaði og ofbeldi" (4. ára áætlun-
in). En forusta Alþýðuflokksins sleppti á hátindi
valds þess flokks gullnum tækifærum til allsherjar-
samstarfs alls íslenzks verkalýðs. 1938 sameinaðist
svo K.F.I. og vinstri armur Alþýðuflokksins í Sósial-
istaflokknum — og eftir margskonar átök, ofsóknir
og bönn stóð nú sá flokkur sem bezta kjarnalið
hinnar sósíalistísku verklýðshreyfingar Islands
frammi fyrir örlagarikustu átökum íslenzkrar sögu
um áramótin 1941 til 1942.
II.
í SÓKN TIL SIGURS
Aðstæðurnar í ársbyrjun 1942 voru svo ólikar
því, sem var 1932, sem verða mátti. Atvinnuleysið
var horfið. Bandariski og brezki herinn þurftu á
öHu þvi vinnuafli að halda, er þeir gátu fengið.
Þrælalög þjóðstjórnarinnar höfðu fallið úr gildi i
ársbyrjun 1941, nokkur verklýðsfélög fengið hækk-
on, en Dagsbrún hafði tapað sinu verkfalli vegna
ofbeldis brezka hersins, sem samspil hafði við
atvinnurekendur, og fyrir aumingjahátt íhaldssamr-
ar félagsstjórnar. En það varð í síðasta sinn sem
Dagsbrún tapaði verkfalli.
Stéttir þær, sem tókust á, litu misjafnt á málin
og ástandið allt.
Burgeisastéttin hugsaði sem svo að verkalýðurinn
myndi nú vera rólegur, allir hefðu vinnu eftir lang-
varandi atvinnuleysi og hefðu þar að auki fengið
nokkurn forsmekk af því hvað það kostaði að ybba
sig. Máske hefur hún trúað skrifum áróðursmanna
sinna: að verkamenn væru í sjálfu sér þægir og
góðir og yndu glaðir við það, sem þeim væri
skammtað, — það væru bara vondir kommúnistar
sem æstu þá upp til ósvífinna kaupkrafna til þess
að eyðileggja þjóðfélagið, — og slík ósvinna gæti
ekki tekizt, þegar allir hefðu vinnu!
Stjórn Sósialistaflokksins skilgreindi hinsvegar
ástandið á marxistiskan hátt. Þegar ekkert atvinnu-
leysi væri gat atvinnurekendastéttin ekki ráðið við
kaupgjaldið. Hana vantaði þann atvinnuleysingja-
her, sem Marx kallaði „varalið auðmagnsins", —
svo nauðsynlegt til að hræða þá, er í vinnu væru
og halda kaupinu niðri eða lækka það. Ytri að-
stæður væru því góðar. Nú var það aðeins undir
þroska verkalýðsins og forustu hans komið að
sigursæl kauphækkunarbarátta tækist. Og þær
innri aðstæður voru að skapast:
Sósialistar höfðu nú náð forustu í mörgum verk-
lýðsfélögum, ýmist haft hana um nokkurt skeið,
tekið hana 1941 eða tóku hana um og eftir ára-
mótin 1941—42. Voru sósialistar formenn í þess-
um félögum: Rafvirkjafélagi Reykjavíkur, Jónas Ás-
grimsson, — Félagi skipasmiða, Sigurður Þórðar-
son, — Iðju, félagi verksmiðjufólks, Björn Bjarna-
son, — Skjaldborg, félagi klæðskerasveina, Helgi
Þorkelsson, Bakarasveinafélagi Islands, Egill Gísla-
son, — Sveinafélagi húsgagnasmiða, Ólafur H.
Guðmundsson, — Félagi bifvélavirkja, Valdimar
Leonhardsson, — Nót félagi netagerðarmanna,
Halldóra Guðmundsdóttir, — Sveinafélagi hús-
gagnabólstrara, Ragnar Ólafsson.
En í ýmsum öðrum félögum var samstjórn rót-
tækra Alþýðuflokksmanna, samfylkingarmanna og
sósíalista svo sem Hinu islenzka prentarafélagi:
Magnús Jónsson formaður, Stefán ögmundsson
ritari, — Bókbindarafélaginu: Jens Guðbjörnsson
formaður, Guðgeir Jónsson ritari, — Múrarafélagi
Reykjavikur: Guðbrandur Guðjónsson formaður,
Guðjón Benediktsson ritari (hann var formaður
1936—40, og 1946—49). Dagsbrún var hinsvegar
enn um áramótin 1941—2 í höndum afturhaldsins.
Hægri foringjar Alþýðuflokksins höfðu hinsvegar
sýnt það fyrir áramótin að þá vantaði bæði vilja