Morgunblaðið - 21.01.2006, Síða 57

mannlíf sem áður fyrr var á Horn-
ströndum. Þar var hann leiðsögu-
maður á sumrin um árabil og þekkti
söguna vel og unni náttúrunni. Fáir
þekktu betur gönguleiðir í Sléttu-
hreppi, um Jökulfirði og Snæfjalla-
strönd og hann var gjörkunnugur
Drangajökli og leiðum um hann. Við
munum sakna þess að mæta ekki
Gísla á nýju ári á Vestfjörðum.
Guð veiti systkinum og öðrum ætt-
ingjum Gísla styrk í sorginni. Blessuð
sé minning Gísla Hjartarsonar.
Guðjón A. Kristjánsson,
Margrét K. Sverrisdóttir.
Gísli Hjartarson var vinur minn.
Mér þykir sem ég hafi þekkt hann
alla ævi. Kynni okkar hófust þó ekki
að marki fyrr en frá og með vorinu
1974, þegar við Vilmundur heitinn
Gylfason ásamt félögum okkar lögð-
um upp í það sem okkur þótti vera
krossferð til þess að vinna aftur þing-
sæti fyrir Alþýðuflokkinn á Vest-
fjörðum. Ekki voru þó sigurlíkurnar
ýkja miklar. Fjögur af fimm föstum
þingsætum voru nánast frátekin fyrir
tvo stærstu flokkana og um það
fimmta; eina „lausa þingsætið“;
þurftum við að etja kappi við Alþýðu-
bandalagið, sem hafði þá á bak við sig
rúmlega tvöfalt fylgi á við okkur. Þá
var Gísli Hjartarson í fremstu röð í
þeirra áróðurs- og sóknarliði. Einn af
helstu andstæðingunum. Harður,
orðhvatur – en skemmtilegur. Okkur
öllum minnisstæður. Þegar svo til
tókst, fremur fyrir heppni og atbeina
velviljaðra stuðningsmanna en fyrir
tilverknað okkar frambjóðendanna
að tryggja undirrituðum síðasta upp-
bótarþingsæti Alþýðuflokksins og
næstsíðasta uppbótarsæti kosning-
anna; það ellefta; þá fór óhjákvæmi-
lega svo, að samskiptin jukust við
fólkið vestra á árunum, sem á eftir
fylgdu. Þar á meðal samskiptin við
Gísla Hjartarson. Með okkur tókst
góður kunningsskapur þrátt fyrir
veru okkar í andstæðum liðum. Ávallt
er við hittumst tókum við tal saman
bæði í gamni og alvöru. Þeim viðræð-
um lauk jafnan á sömu lund. Ég
spurði: „Hvenær kemur þú svo yfir til
okkar kratanna, Gísli? Það er bara
tímaspursmál hvenær svo verður.
Vertu ekki að streitast á móti því,
sem verða vill. Og svo var hlegið.
Hvorugum okkar kom til hugar, að
þannig gæti farið. En þannig fór.
Gísli knúði dyra og sagði: „Ég er
kominn.“ Það voru orð að sönnu.
Hann var kominn til þess að gerast
einhver traustasti, skemmtilegasti og
einarðasti stuðningsmaður Alþýðu-
flokksins á Vestfjörðum og jafnframt
einn af mínum nánustu samverka-
mönnum og traustustu vinum. Þessi
pólitísku vistaskipti urðu hjá Gísla
ekki til þess – eins og verða vill hjá
mörgum – að hann snerist til óvináttu
í garð fyrri samherja. Þannig var
Gísli ekki. Ávallt talaði hann vel og
hlýlega um fyrrum náinn samherja
sinn, Kristin H. Gunnarsson, alþing-
ismann – en líklega á Kristinn fáum
utan sjálfum sér jafn mikið að þakka
og Gísla, að hann náði pólitískri fót-
festu í Bolungarvík og svo á Vest-
fjörðum öllum. Þannig var Gísli.
Hann gat orðið öðrum mikið ósam-
mála, gat þá átt það til að vera orð-
hvass og draga ekki af í gagnrýni
sinni – en hann bast ekki óvináttu við
nokkurn mann. Það lá ekki í hans
eðli.
Gísli Hjartarson var kjarnakall –
enda af slíku fólki kominn. Hann var
vel greindur að upplagi og vel lesinn
þó að hann hefði ekki notið mikillar
skólagöngu. Þá var hann einstaklega
fróður; ekki síst um menn og málefni
á Vestfjörðum enda ferðaðist hann
mikið og víða um þann landshluta og
safnaði í sarp sinn örnefnum, sögum
og sögnum af mönnum og málefnum.
Hann var einstakur leiðsögumaður
um Jökulfirði og Hornstrandir eins
og fjölmargir geta borið vitni um og
skrifaði bæði greinar og leiðsögurit
um þessar slóðir, sem sýna í senn
hversu ritfær hann var og yfir hve
miklum fróðleik hann bjó. Þá var
hann einstaklega skemmtilegur
sögumaður og kunni að segja gam-
ansögur upp á vestfirska vísu – þ.e.
að tilgreina nákvæmlega um hvern
eða hverja sagan fjallaði, hvar sögu-
efnið hefði gerst, og ljúka síðan frá-
sögninni með viðeigandi hnykk þann-
ig að efnið fjaraði ekki út. Slíkar
sögur þurfa ekki endilega alltaf að
vera nákvæmlega sannar, heldur um-
fram allt sennilegar og þær mega
ekki byggjast á illkvittni eða meinfýsi
heldur vera sagðar af þeirri íþrótt, að
sögupersónum þyki fremd að því að
vera tilgreindir gerendur fremur en
að þykkjast við. Þetta tókst Gísla frá-
bærlega vel í þeim þúsundum vest-
firskra þjóðsagna, sem hann ritaði, út
komu á vegum Vestfirska forlagsins
og voru árvissar metsölubækur á
Vestfjörðum. Það var að vonum, að
svo ritfær maður yrði valinn til þess
að ritstýra Skutli, blaði jafnaðar-
manna á Vestfjörðum, en það gerði
Gísli árum saman. Skutull hefur jafn-
an verið hvasst blað og ófeilið en án
illkvittni og meinfýsi og þannig var
það líka undir ritstjórn Gísla. Hann
skrifaði og ritstýrði blaðinu eins og
því hafði verið ritstýrt allt frá því séra
Guðmundur frá Gufudal stofnaði
blaðið, sem nú mun vera elst blaða á
Íslandi, sem enn eru út gefin og stutt
hafa málstað jafnaðarstefnu.
Gísli Hjartarson var einhentur
maður eins og íslenska þjóðin hefur
nú fengið að vita. Hægri armlegg
sinn missti Gísli á unglingsárum.
Auðvitað bagaði handleggsmissirinn
Gísla en ótrúlegt var hverju hann gat
komið í verk þrátt fyrir það. Gísli gat
nánast sinnt hvaða störfum sem var
líkt og ófatlaður væri – hvort heldur
um var að ræða störf, sem reyndu á
líkamlegt atgervi, styrk og hreysti
eða ritstörf og tölvuvinnslu sem flest-
um mun þykja að þurfi til tvo hand-
leggi heila. Auðvitað vissi Gísli af fötl-
un sinni en hún þrúgaði hann ekki og
hann átti jafnvel til að gantast með
hana. Einhverju sinni þegar Gísli var
kosningastjóri minn mun ég hafa
kynnt hann sem mína hægri hönd.
Eftir það átti Gísli til með að kynna
sig á samkomum Alþýðuflokksins
einhvern veginn svona: „Ég heiti
Gísli Hjartarson. Ég er hægri hönd-
in, sem vantar á hann Sighvat.“ Í
annað skipti minnist ég þess frá þeim
tíma þegar ég var heilbrigðisráð-
herra, að ég kom ásamt föruneyti í
heimsókn á vistheimilið Bræðra-
tungu í botni Skutulsfjarðar. Með í
förinni var Páll Sigurðsson ráðuneyt-
istjóri, heiðursmaður hinn mesti.
Gísli Hjartarson var þá fréttamaður
annars hvors ísfirsku blaðanna, ég
man ekki hvors, og beið okkar í hópi
annarra fréttamanna. Heimsóknin
hófst á því eins og venja var að heilsa
upp á starfsmenn og vistmenn heim-
ilisins. Sá ég hvar Páll Sigurðsson
gekk beinustu leið til Gísla Hjartar-
sonar og heilsaði honum með svo-
felldum orðum: „Komdu sæll og
blessaður, vinur minn. Ert þú búinn
að vera hér lengi?“ Af hvorutveggja,
orðum og látbragði, var ekki annað
ráðið, en að Páll teldi Gísla vera einn
af vistmönnum heimilisins. Fór nú að
fara um heilbrigðisráðherrann því ég
vissi að Gísla gat runnið í skap og
gæti þá betur hafa verið heima setið
en af stað farið. Gísli hins vegar lét
sér ekki bregða en glotti við og sagði
við ráðuneytisstjórann: „Já, sæll og
blessaður, elsku vinur. Hér er ég bú-
inn að bíða lengi eftir þér – og nú ertu
loksins kominn.“ Páll varð eilítið
hissa en sneri sér svo að næsta manni
– en ráðherrann og heimamenn fengu
munnherkjur af niðurbældum hlátri.
Já, Gísli Hjartarson var orðhepp-
inn maður og skemmtilegur. En hann
var svo miklu meira en það. Hann var
greiðvikinn og traustur. Alltaf var
hann tilbúinn til allra þeirra verka
sem ég bað hann um að vinna fyrir
mig og okkar samtök. Aldrei kom ég
svo til Ísafjarðar að ég ætti ekki er-
indi við Gísla og hann við mig og aldr-
ei urðu umtalsverðir atburðir á vett-
vangi stjórnmála eða málefna
Vestfjarða svo að ekki hefði annað-
hvort hann samband við mig eða ég
við hann. Gísli var ekki bara áhuga-
maður heldur líka ákafamaður í póli-
tík og þeir sem áttu stuðning hans
áttu hann allan og óskiptan. Þá sögu
geta fleiri sagt en ég – þar á meðal
eru einstaklingar eins og fyrrverandi
formaður Samfylkingar, Össur
Skarphéðinsson, og forseti lýðveldis-
ins, Ólafur Ragnar Grímsson, en báð-
ir þessir einstaklingar nutu atfylgis
Gísla Hjartarsonar í baráttu sinni
fyrir þeim framgangi, er þeir fengu.
Það er því ekki bara ég, sem Gísli
Hjartarson hefur lagt sig í sölurnar
fyrir. Þeir eru fleiri.Nú er Gísli geng-
inn – fyrr en nokkurn varði. Ævi sér-
hverrar manneskju hefur sínar
björtu hliðar og sínar miður björtu.
Enginn er þar undantekning. Þannig
er lífið. Minn dómur um Gísla Hjart-
arson er um þann Gísla, sem ég
þekkti og hafði þekkt bæði vel og
lengi. Mér þótti vænt um hann. Þann-
ig minnist ég hans. Gísli Hjartarson
var vinur minn.
Sighvatur Björgvinsson,
fyrrv. þingmaður og for-
maður Alþýðuflokksins.
Í fleygum arabískum orðum segir
eftirfarandi: „Verulegur þáttur vin-
áttu er glaðværð.“
Þannig urðu okkar kynni alla tíð,
alltaf glaðværð, aldrei víl né vol og í
okkar samræðum fannst þú ávallt til
góða punkta í umfjöllun um menn og
málefni.
Í döprum huga mínum brutust
þessi upphafsorð í gegn, eftir mátt-
vana þögn í kjölfar fregnarinnar sem
ég fékk um andlát þitt. Ég hef oft
orðið var við að nánast er ómögulegt
að skilja sumt það sem fyrir kemur.
Stundum er líka eins gott að láta það
vera að brjóta til mergjar það sem
maður ræður ekki við.
Okkar kynni urðu með samstarfi í
Alþýðuflokknum og af því starfi sem
þú vannst við útgáfu Skutuls. Jafn-
aðarmennskan var þér einlæg og þó
að það gætti nokkurrar vinstri slag-
síðu í framsetningu í skrifum og töl-
uðu máli fór ekki á milli mála að þeg-
ar til sameiningar undir nafni
Samfylkingar var stofnað varst þú
fremstur meðal jafningja.
Þú hvattir mann og annan, Össur
Skarphéðinsson fór ekki varhluta af
ákafanum. Þegar undirritaður leitaði
eftir stuðningi gekkst þú fram fyrir
skjöldu í einlægum ákafa.
Kynni þín af mönnum og vitneskj-
an um málefnin voru mikill stuðning-
ur fyrir okkur sem þurftum á að
halda. Það að hafa fengið leiðsögn á
fjölmörg heimili á Vestfjörðum og
náð kynnum við fólk er ómetanlegt.
Símtöl sem við áttum einkenndust af
glaðværð, skemmtilegum frásögnum
þínum. Þjóðsögurnar þínar sem
margar hverjar eru dagsannar eru
settar fram með þeim hætti að þær
vekja gleði hjá ungum og öldnum.
Þær eins og minningin um þig munu
lifa um ókomin ár.
Okkar síðasta samtal beindist ein-
mitt að því að ég átti að láta þig fá í
handriti hverja þá sögu sem ég næði í
ef hún væri um eða tengdist Vestfirð-
ingum. Lokaorðin verða orð Stein-
unnar Margrétar Arnórsdóttur í
limru til þín úr sögunni: Með englum
úr síðustu 101.
Ég sendi fjölskyldu þinni og vinum
samúðarkveðju.
Með englum hann svífur um sanda
og stikar um fjöllin Stranda.
Það dylst engum hér,
að maðurinn er
fullur af heilögum anda.
Gísli S. Einarsson, Akranesi.
Það var sveifla og fjör í kringum
Gísla Hjartarson þegar ég kynntist
honum bjarta sumarnótt í Félags-
heimilinu í Hnífsdal árið 1969. Flot-
inn var allur í landi og loftið bylgj-
aðist af þeirri lífsgleði sem fylgir
þegar Vestfirðingar skemmta sér af
landsfrægri elju. Ég var sextán ára
háseti á Guggunni sem var mesta
aflaskipið í flotanum og töluverður
völlur á mér. Heimamenn töldu
Hnífsdælinga eðlilega bera af öðrum
um sjósókn og vildu lækka rostann í
þessum dýrfirska Reykvíking sem
hafði óheppilegar skoðanir á því
hvaðan bestu sjómenn Vestfirðinga
kæmu. Þegar í óefni stefndi og við of-
urefli liðs var að etja vatt sér að hópn-
um snaggaralegur einhentur maður,
svolítið eldri en ég, kippti mér burt úr
þvögunni og sagði með höstum rómi:
„Látiði strákinn úr Keldudal vera.“
Þannig tókust okkar kynni. Upp úr
þessari björgunaraðgerð hitti ég
Gísla margoft í landlegum. Hann ók
mér um takmarkað vegakerfi Vest-
firðinga þeirra tíma, inn í Súðavík
þaðan sem ég átti síðar eftir að sækja
sjó, og til Bolungarvíkur þar sem
hann sýndi mér húsið sem hann taldi
að faðir minn hefði fæðst í. Frá þessu
sumri urðu til sögur, hnyttnar og al-
varlegar, sumar um lífsháska, sem
Gísli átti eftir að gera ódauðlegar í
Vestfirskum þjóðsögum. Mér er það
minnisstætt að þegar við Gísli kvödd-
umst um haustið minnti hann mig á
okkar fyrstu kynni og sagði að ég
ætti að læra af þeim að rífa ekki kjaft
við vestfirsk heljarmenni. Það kom
mér ágætlega þegar ég síðar gekk í
Alþýðuflokkinn sem meira og minna
var stjórnað af slíkum mönnum.
Gísli var alla tíð róttækur sósíalisti.
Hann vildi skapa stéttlaust samfélag
undir forystu jafnaðarmanna, var
einlægur verkalýðssinni, og bylting-
arglóðin slokknaði aldrei í brjósti
þessa góða drengs. Í eðli sínu var
hann uppreisnarmaður. Kvótakerfið
var í augum hans afsprengi hömlu-
lauss auðvalds og lóðir hans voru
jafnan lagðar á vogarskálar þeirra
sem börðust gegn ranglæti þess
valds. Sú mynd í eigu minni sem ég
hef hvað mest dálæti á er af okkur fé-
lögunum, Gísla Hjartarsyni og fyrsta
formanni Samfylkingarinnar, þar
sem við göngum í fylkingarbrjósti
fyrstamaígöngunnar á Ísafirði fyrir
nokkrum árum undir blaktandi rauð-
um fána sem Gísli hélt á í sinni einu
hendi.Hann var maður hinna rauðu
fána í bókstaflegri merkingu þess
orðs.
Gísli var frá fyrstu tíð einn af mót-
orum vinstri manna um alla Vestfirði
og víðar. Hann var í forystu róttækr-
ar æsku á Vestfjörðum og lengi for-
maður Alþýðubandalagsins á Ísafirði.
Í átökunum kringum stofnun Sam-
fylkingarinnar skipti það heldur bet-
ur máli þegar róttækur vinstri sinni
einsog hann ákvað að ganga til liðs
við okkur. Hann varð einn af stofn-
endum flokksins, og meðal þeirra
manna sem ég var í stöðugu sam-
bandi við svo að segja í hverri viku.
Ég þáði frá honum ráð, lét hann
stappa í mig stálinu og stappaði í
hann á móti, því Gísli var leitandi sál
og einsog á prestana sótti stundum á
hann efi um að fagnaðarerindið væri
nógu tært.
Það voru forréttindi að þekkja
mann einsog Gísla. Hann var nátt-
úrubarn, þekkti Hornstrandir einsog
lófann á sér og flesta innfædda Vest-
firðinga sem hann gat oftar en ekki
rakið fram í aldir. Hann var kraft-
mikill ræðumaður ef svo bar undir og
einsog Skarphéðinn frá Bergþórs-
hvoli hjó hann fast ef hann á annað
borð reiddi öxi sína til höggs en eng-
inn gat heldur talað upp kjark og
kraft einsog hann þegar á þurfti að
halda. Gísli var stílisti svo af bar, orð-
hvass í pólitískum textum en ilmaði af
ljóðrænni rómantík einsog vorblær-
inn þegar hann skrifaði um Horn-
strandir og sína elskuðu Vestfirði.
Það var stundum í honum vottur af
angist. Í haust þegar ég gisti hjá hon-
um síðast talaði hann við mig um það
sem honum fannst hafa út af borið og
ég reyndi að segja honum að svona
væri líf okkar flestra. Hamingjan, ef
hún er til, býr í andstreyminu og sigr-
unum á því. Hann gladdist yfir Stap-
anum, bátnum sem bar gælunafn
þeirra feðga og vísaði í upprunann í
Stapadal, og gerði mig út með fullan
poka af svartfugli og skarfi sem þeir
vinirnir, hann og Ari, höfðu skotið á
Stapanum. Hann var búinn að skipu-
leggja sérstaka gönguferð um Horn-
strandir með mér og enskum vinum
mínum sem ég hafði kynnt fyrir þess-
um sérstaka manni og þeir áttu ekki
orð yfir. Í umhleypingunum uppúr
nýárinu lyfti hann okkur báðum með
lýsingum á hvað þetta yrði skemmti-
leg ferð en svo brustu á þessi ósköp
sem enduðu með því að Gísli tók sér á
hendur annað ferðalag og ótímabært.
Það er með ólíkindum hversu sárt var
að fregna þau ferðalok.
Ég þakka mínum gamla vini dýr-
mæta samfylgd og bið guð að blessa
minningu Gísla og votta ættingjum
hans og vinum dýpstu samúð okkar
Árnýjar.
Össur Skarphéðinsson.
Mig setti hljóðan er ég fregnaði
fráfall vinar míns Gísla Hjartarsonar
á Ísafirði, og langar mig að minnast
hans í örfáum fátæklegum orðum.
Fundum okkar bar fyrst saman fyrir
tuttugu og sex árum er ég og bróðir
minn fórum í Ferðafélagsferð norður
á Hornstrandir. Upphaf ferðarinnar
var á Ísafirði þar sem Gísli tók á móti
hópnum sem fararstjóri. Við sigldum
með Djúpbátnum Fagranesi norður
fyrir Ísafjarðardjúp og til Horns í
Hornvík. Það kom fljótt í ljós að
Hornstrandir voru hans heimavöllur
og draumaland. Í þessari ferð starf-
aði Gísli einnig sem leiðsögumaður
um borð í bátnum og lýsti staðhátt-
um, örnefnum og sagði frá búskap-
arháttum fyrri tíða. Þekking hans á
landinu var öllum ljós er á hlýddu,
ekki spillti frásagnargleðin og kímn-
in. Við tókum land á Horni og slógum
upp tjöldum á túninu þar. Þar dvöld-
um við í viku tíma og gengum um ná-
grennið. Það var auðvelt að heillast af
þessu magnaða umhverfi sem Horn-
víkin er, ekki síst þegar með var í för
maður eins og Gísli, sem var eitt með
náttúrunni og gerði hana lifandi með
því að segja sögur er tengdust ör-
nefnum og staðháttum. Þrátt fyrir
dumbungsveður þessa viku, þá held
ég að allir hafi notið dvalarinnar til
hins ýtrasta. Komið var saman á
kvöldin og sagðar sögur, eða öllu
heldur Gísli sagði sögur af póstferð-
um, sjósókn, bjargsigi og þeirri hörðu
lífsbaráttu sem háð var í þessum vík-
um við ysta haf. Hann hafði verið að-
stoðarmaður bjargmanna sem ung-
lingur og ungur maður, þar sem hann
hafði teygað í sig allan þennan fróð-
leik og ekki síst þessa frásagnarlist
sem var svo einkar lifandi og lífleg.
Gísli sagði einnig frá fyrri ferðum sín-
um á Hornstrandir og Jökulfirði,
bæði sem fararstjóri og með einn fé-
laga með sér, þar sem reikað var vík
úr vík og hverjum degi látin nægja
sín þjáning. Þetta var eitthvað sem
undirrituðum fannst spennandi.
Sjálfsagt hef ég látið það í ljós, því
Gísli stakk upp á að ég kæmi með sér
í svona ferð. Ekki var slegið á móti
því. Bæði var það að landsvæðið var
mjög spennandi og hitt að fá að kynn-
ast því með manni sem gjörþekkti all-
ar aðstæður. Það varð úr, að við
ákváðum að leggja af stað í byrjun
ágúst það sama sumar. Til að gera
langa sögu stutta var þessi ferð mjög
eftirminnileg og áhrifamikil fyrir
ungan mann, rétt um tvítugt. Þekk-
ing Gísla á þessu einstaka svæði var
mjög yfirgripsmikil, enda óspar á að
miðla því. Við gengum inn Jökul-
fjörðu frá Höfðaströnd og norður á
Hornbjargsvita, og hittum Jóhann
Pétursson vitavörð þar og síðan allar
götur suður í byggð í Árneshreppi. Á
leiðinni hittum við hlunnindabændur,
svo sem í Reykjarfirði, Dröngum og
Ófeigsfirði. Allt þetta fólk þekkti Gísli
og var margt spjallað, ekki síst um
landið, sögu þess náttúrufar og dýra-
líf. Gísli hafði ákaflega gaman af að
ræða við fólk sem þorði að vera það
sjálft og kom til dyranna eins og það
var klætt, enda var hann þannig sjálf-
ur. Þannig að það var hreint ævintýri
að fylgjast með á þessum ágústkvöld-
um.
Þetta var upphafið að löngum
kynnum mínum af Gísla og þessu
stórkostlega landsvæði. Á næstu ár-
um átti ég þess kost að fara þarna
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 21. JANÚAR 2006 57
MINNINGAR
Minningarkort
535 1825
www.hjarta.is 5351800
Pantanir í síma 562 0200
Á fallegum og notalegum
stað á 5. hæð Perlunnar.
Aðeins 1.350 kr. á mann.
Perlan
ERFIDRYKKJUR