Morgunblaðið - 21.01.2006, Blaðsíða 69

MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 21. JANÚAR 2006 69
MENNING
BÓK þessi er gefin út í flokknum
Lærdómsrit bókmenntafélagsins.
Það er við hæfi ef við metum það
svo að allar góðar bækur miðli
lærdómi. En þetta er ekkert lær-
dómsrit í venjulegum skilningi.
Þetta er einungis skáldsaga með
endurminningar höfundar að bak-
grunni, nokkurn veginn jafn-
spakleg og aðrar slíkar. Höfundur
hafði numið forsmekkinn af lífinu í
París á árunum milli stríða, fengið
þar inni í fátækrahverfi, soltið
heilu hungri langtímum saman,
síðar unnið sem uppvaskari á
stóru og fínu hóteli. Þannig gat
hann skyggnst inn í glamúrheim
glæsileikans eftir að hafa reynt
ömurleikann á sjálfum sér. Hetju-
saga er þetta á sinn hátt og minn-
ir á ótal slíkar sem settar voru
saman á fyrri hluta liðinnar aldar,
Sult Hamsuns og Ofvitann Þór-
bergs svo hliðstæð dæmi séu tek-
in. Upphafið má rekja til þjóð-
félagsgagnrýni
raunsæisstefnunnar. Á dönsku hét
það »at sætte problemer under
debat«.
Fyrir sjónum ungskálda og ann-
arra listamanna var París mið-
punktur heimsins – eins og hún er
reyndar enn! Franskan var hið op-
inbera heimsmál. París var þekkt
fyrir stóru nöfnin í bókmenntum
og myndlist. Franskir rithöfundar
og listamenn nutu frægðar um
víða veröld. Þangað fór pilturinn,
sögumaður, sem síðar kallaði sig
George Orwell, til að verða skáld
og frægðarpersóna. En hann mátti
skjótt komast að raun um að bak
við glæsileikann var önnur París,
mótsagnakennd í meira lagi, borg
þar sem saman ægði hinum að-
skiljanlegustu þjóðabrotum og
mannlífsmyndum. Meðal annarra
var þar fjöldi Ítala. Veitingaþjón-
ustan var þeirra svið. Til Parísar
hafði og flust sægur Rússa sem
flúið höfðu land í byltingunni.
Sögumaður batt örlög sín við einn
slíkan. Sumir voru hugsjónamenn.
Aðrir létust vera það. Loks voru
Arabar og fleiri sem komið höfðu
frá nýlendum Frakka í Afríku.
Þeir báru framandi svipmót og
héldu hópinn. Þetta var harður
heimur. Ungir menn eigruðu um
göturnar í algerðu reiðileysi eða
lágu í bælum sínum, máttfarnir af
hungri, og sáu ekki framar tilgang
með lífi sínu né veru sinni í þess-
ari rómuðu borg. Ferðamenn
komu til borgarinnar á öllum árs-
tímum, þeirra á meðal ríkir Am-
eríkumenn. Þeir gistu á glæsihót-
elum og röfluðu ekki út af
reikningnum. En sögumaðurinn
var einmitt starfandi á einu slíku.
Þar hafði hann fyrir sér – neðstur
í virðingarstiganum – smækkaða
mynd af þjóðfélaginu. Tröppu ofar
stóðu þjónar og matreiðslumenn,
yfirmenn þeirra enn ofar. Á
toppnum trónaði svo sjálfur hót-
elstjórinn. Hvaðeina, sem bar fyr-
ir augu gestanna, varð að vera
pússað, fágað og fínt. Á vinnu-
staðnum að baki, í eldhúsi, á
göngum og í geymslum, var ekki
verið að raga í smámunum, síst af
öllu hreinlætinu. Þar af leiddi að
glæsihótelið var ekki einn heimur
heldur tveir. Sögumaður lýsir því
svo: Í salnum »sátu viðskiptavin-
irnir í allri sinni dýrð – við tand-
urhreina borðdúka, með blóma-
vasa, spegla, gyllta vegglista og
málaða kerúba í kringum sig; og
hér, í aðeins fárra feta fjarlægð,
vorum við í viðbjóðslegum skítn-
um«. Vinnutíminn var svo langur
að tómstundir gáfust engar.
Menningarlífið, sem París var svo
dáð fyrir og ferðamenn voru að
skyggnast eftir, kemur hvergi inn
í myndina. Sama máli gegnir um
franska tungu sem löngum hafði
verið mál heldra fólksins í Evr-
ópu. Frönsku er víða slett, að
vísu. En það eru þá mest óhefluð
skammaryrði í upphrópanastíl.
Franskan var fyrsta erlent mál
sem Bretar lærðu. Landar sögu-
manns, þeir sem á annað borð
handléku bækur, höfðu numið
málið í skóla. Þarna mátti sögu-
maður heyra fyrir sér orðbragð
sem varla hefur verið kennt í
enskum menntaskóla!
Sögumaður leggur frá sér upp-
vaskið í París og heldur til Lond-
on. Og þar tekur ekki betra við.
Sama ranglið, röltið og reiðileysið
fram og aftur eftir götum borg-
arinnar, snap eftir einhverju æti-
legu og smávegis tób-
aki sem taldist til
lífsnauðsynja á þess-
um árum, og loks leit
að einhvers konar
næturstað að degi
loknum. Bókin hefst
sem skáldsaga, þróast
síðar yfir í end-
urminningar, lýkur
svo með smávegis
þjóðfélagsfræði þar
sem sögumaður lýsir
flökkulífinu almennt
og skoðunum sínum á
því hvernig bjarga
megi umrenningunum
frá því tilgangslausa
eymdarlífi sem hann hafði kynnst
og jafnframt reynt svo eft-
irminnilega á sjálfum sér. En
flakkarana telur sögumaður vera
nákvæmlega eins og
annað fólk; flækingar
verði menn tíðast fyr-
ir einhvers konar fá-
ránlega tilviljun.
Þótt saga þessi sé
skrifuð með hressileg-
um tilþrifum og gefi
glögga mynd af
mannlífi sem einu
sinni var – og er ef til
vill enn – verður hún
að teljast einum of
staglsöm og lang-
dregin. Margend-
urtekningar lýsingar
á eymdarævi sögu-
manns, þar sem aftur
og aftur er tafsað á hinu sama
með lítt breyttu eða jafnvel
óbreyttu orðalagi, það er pen-
ingaleysi, sulti og seyru, verða að
lokum þreytandi. Það er ekki
nema mátulega trúlegt að sögu-
maður hafi verið ósvikinn flakkari
– maður sem skrifað hafði greinar
fyrir blöð og sletti latínu! Var
hann ekki fremur að stúdera und-
irheimalífið til að efna sér í þessa
bók?
Inngangur og eftirmáli, þýð-
ingar á frönskum orðum og orð-
tökum, svo og ítarlegar neð-
anmálsgreinar – allt er það góðra
gjalda vert. Vil ég þó minna á að
Blóm hins illa heitir ekki Les
fleurs de mal eins og þar stendur.
Bókin heitir Les Fleurs du Mal.
Orð eins og »Mal« og »Vérité«
skrifaði Baudelaire með stórum
staf þegar hann notaði þau sem
persónugerð meginhugtök.
Satt og ýkt
BÆKUR
Skáldsaga
eftir George Orwell. Þýð. og inng.: Uggi
Jónsson. 335 bls. Reykjavík, 2005.
Í reiðuleysi í London og París
Erlendur Jónsson
George Orwell