Morgunblaðið - 14.03.2006, Qupperneq 30

30 ÞRIÐJUDAGUR 14. MARS 2006 MORGUNBLAÐIÐ
UMRÆÐAN
UM NOKKURRA ára skeið hefur
verið unnið að undirbúningi þess að
Íslendingar gætu eignast sitt þjóð-
artæknisafn. Þjóðin hefur hingað til
verið eftirbátur annarra tækni-
væddra þjóða í því efni. Tækni- og
vísindasöfn eru sjálfsagður þáttur í
menningu og menntun allra okkar
nágrannaþjóða.
Vissulega eigum við
hin ágætustu söfn á
mörgum sviðum, og fer
þeim ört fjölgandi.
Þjóðminjasafn Íslands
og byggðasöfnin hafa
bjargað mörgum
menningarverðmæt-
um. Nokkur söfn halda
utan um muni frá ýms-
um greinum tækniþró-
unar, t.d. samgöngu-
safn, búvélasafn,
lækningaminjasafn
o.fl. Þessar stofnanir
gegna mjög þörfu hlut-
verki og verður svo vonandi áfram.
Tæknisafn Íslands mun starfa á
nokkuð annan hátt, en fyrirmyndin
er sótt til nágrannalanda. Megintil-
gangurinn er tvíþættur: Annars veg-
ar að sýna sögu tækniþróunar þjóð-
arinnar í heild. Hvernig við
tileinkuðum okkur tækninýjungar
og þær lausnir sem okkar mörgu
hugvitsmenn lögðu fram. Þetta er
hvergi gert á aðgengilegan hátt í
dag, og meðferð okkar á framlagi ís-
lenskra hugvitsmanna er ekki til
sóma. Enginn hefur það hlutverk að
skrá sögu þeirra og miðla til upp-
rennandi kynslóðar.
Hins vegar hefur Tæknisafnið það
hlutverk að útskýra tækni, vísindi og
náttúrulögmál fyrir áhorfandanum,
örva ímyndunaraflið og hvetja til
rökhugsunar. Þar er komið beinlínis
inn á raungreinasvið menntastofn-
ana, enda eru erlend tæknisöfn sjálf-
sagður liður í skólakerfi hvers lands.
Þar eru algengar svonefndar „vís-
indastofur“ (science center), en í
þeim eru tæki til tilrauna og leikja.
Tilgangurinn er að nemandinn geti
upplifað lögmál eðlisfræði og grunn-
þekkingar af eigin raun. Þarna verð-
ur námið leikur. Sú aðferð reynist
mörgum eftirminnilegri og haldbetri
til skilnings en margra ára bóknám.
Tæki í þessum stofum eru gerð til að
þola mikið álag og standast örygg-
iskröfur. Þessar vísindastofur eru
mikilvæg stoð við kennslu í eðl-
isfræði og öðrum náttúruvísindum,
einkum á grunnskólastigi. Í stað
þess að hver skóli komi sér upp
þannig aðstöðu með tilheyrandi
kostnaði, er farið með
nemendur í vel und-
irbúnar ferðir. Þar
gefst þeim kostur á að
leika sér í tækjunum,
undir góðri leiðsögn
kennara og starfs-
manna. Í öðrum deild-
um er tækni daglegs
lífs útskýrð á aðgengi-
legan og auðskilinn
hátt: Með þverskurði af
tækjum, líkönum og
eftirlíkingum af flug-
vélum, bílum o.fl. Með
ýmiss konar margmiðl-
unartækjum er þekking prófuð og
ímyndunaraflið örvað. Sum tækj-
anna gefa kost á gagnvirkni af
mörgu tagi. Söfnin eru í góðum
tengslum við skólana og öll starf-
semin tekur mið af námskrám
hverju sinni.
Eins og hér sést er full þörf á
stofnun af þessu tagi hérlendis. Á
seinni árum hefur þessi þörf orðið sí-
fellt augljósari, og hefur þetta marg-
sinnis komið upp í umræðum um
raungreinakennslu og frum-
kvöðlamennt. Engin stofnun hér-
lendis gegnir þessu veigamikla hlut-
verki í þjóðlífinu í dag.
Síðastliðin þrjú ár hefur hópur
áhugafólks unnið markvisst að und-
irbúningi stofnunar Tæknisafns Ís-
lands. Tilgangurinn er fyrst og
fremst að bæta úr þessari brýnu
þörf menntakerfisins, en auk þess að
halda utan um sögu tækniþróunar á
einum stað og verk íslenskra hug-
vitsmanna. Þó hugvitsmenn hafi víða
starfað á landinu, má segja að á ein-
um stað sé að finna vöggu hugvits og
hagleiks. Sá staður er á tiltölulega
litlu svæði í Villingaholtshreppi í
Flóa. Þar hefur gróska og afköst í
þessum efnum verið með eindæm-
um. Kom það glöggt í ljós vorið 2004,
en þá var haldin sýning á verkum
þessa fólks í Félagsheimilinu Þjórs-
árveri. Hún vakti mikla athygli og er
enn umtöluð. Í kjölfar hennar fylgdi
umrædd hugmynd að Tæknisafni Ís-
lands. Undirbúningsstarfið er nú í
höndum Ferðamálanefndar Austur-
Flóa, undir formennsku greinarhöf-
undar.
Staða undirbúnings er nú þessi:
Alþingi viðurkenndi þörfina á verk-
efninu á sl. ári með því að veita lítils
háttar styrk til undirbúnings því.
Fjölmargir aðilar hafa lýst yfir
stuðningi og velþóknun á verkefn-
inu. Það er unnið í góðu samráði við
stjórn Landssambands hugvits-
manna, yfirvöld menntamála, sveit-
arstjórnir í héraði og marga aðra.
Ennfremur hefur Landsvirkjun sýnt
sérstakan áhuga á stofnun þessari.
Starfsemi af þessu tagi fellur vel að
þörfum Landsvirkjunar, sem með
þessu fengi tækifæri til að kynna
orkuvinnslu og orkumál, ekki síst
fyrir upprennandi kynslóð. Því
fræðsluhlutverki þyrfti Lands-
virkjun að leggja meira lið en verið
hefur. Fleiri fyrirtæki væru líkleg til
að koma að verkefninu.
Fyrir dyrum stendur áætlanagerð
og hefur verið aflað mikilla gagna.
Gerð áætlana og kostnaðarmats
verður í höndum reyndra og virtra
aðila. Gert er ráð fyrir að fyrstu
skýrslur geti legið fyrir nú í vor.
Hægt er að kynna sér nánar hug-
myndir um Tæknisafn Íslands á vef
Ferðamálanefndar Austur-Flóa:
www.floi.is.
Tæknisafn Íslands – til efling-
ar frumkvöðlastarfi
og raungreinamenntun
Valdimar Össurarson fjallar
um Tæknisafn Íslands ’Fyrir dyrum stenduráætlanagerð og hefur
verið aflað mikilla gagna.
Gerð áætlana og kostn-
aðarmats verður í hönd-
um reyndra og virtra að-
ila.‘
Valdimar Össuraron
Höfundur er rekstrarstjóri.
BRÉF TIL BLAÐSINS
Morgunblaðið Kringlunni 1 103 Reykjavík  Bréf til blaðsins | mbl.is
ÞAÐ að eiga stóran pallbíl í dag er
bara gaman, því fyrir þá sem ekki
vita er virkilega gaman að keyra
stóra bíla. Ég hef átt marga bíla
um ævina og þessi bíll er besti
ferðabíll sem við, ég og fjölskyldan,
höfum verið á. En, það er einn stór
skuggi sem fylgir því að eiga svona
bíl: Það er nefnilega fáránlega dýrt
að fara í gegnum Hvalfjarðargöngin
á honum. Við hjónin eigum sum-
arhús í Borgarfirði og förum oft
þangað. Þegar ég keypti bílinn fyrir
u.þ.b. ári vissi ég af þessari ofur-
gjaldtöku í Hvalfjarðargöngunum
fyrir þessa bíla, en hugsaði með
mér að þegar þeim fjölgaði á göt-
unum myndi gjaldið lækka svo ein-
hver sanngirni yrði í. Enn hefur
ekkert gerst! Mér finnst það bera
vott um afturhaldssemi að reyna
ekki að þróa sanngjarna leið svo
þessir bílar geti farið í gegnum
göngin eins og aðrir fjölskyldubílar.
Það er nú einu sinni staðreynd að
þeir eru í flestum tilfellum notaðir
sem fjölskyldubílar. Til þess að fara
fram og til baka í gegnum göngin
þarf ég að borga 6.000 kr. og til að
eiga fyrir því þarf ég að afla um
9.500 kr. í laun fyrir skatta! Af
þessu má vera ljóst að erfitt getur
verið að réttlæta þetta í heim-
ilisbókhaldinu.
Spölur lagar sig ekki
að þróun í bílaeign
Ökuskólar hafa margir hverjir lag-
að sig að fjölgun þessara bíla og
bjóða ungu fólki að taka stutt nám-
skeið til að öðlast réttindi til að
keyra þessa bíla. Hvers vegna
bregst Spölur ekki við þessari nýju
þróun í bílavali landsmanna?
Í gjaldskrá Spalar segir að fyrir
bíla lengri en 6 metrar skuli borga
3.000 kr. fyrir staka ferð. Þetta er
útgefin gjaldskrá af þeim, en á
sama tíma gera þeir allskonar bak-
samninga við hina og þessa hópa.
Dæmi um þetta eru hópferða-
bifreiðar styttri en 7,25 m sem
borgað er einungis 1.000 kr. fyrir.
Þá má benda á að skráðir húsbílar,
sem oft á tíðum eru gamlir sendibíl-
ar og oft lengri en 6 metrar, fara í
göngin á 1.000 kr.-gjaldinu (eftir
upplýsingum frá starfsmanni í veg-
hliði Spalar).
Ég sendi Speli bréf fyrir um ári
og spurði hvort þeir væru tilbúnir
að semja við mig á svipuðum nótum
og ofangreindir höfðingjar hafa
gert. Bauðst ég til að stofna félag
pallbílaeigenda ef það myndi greiða
fyrir samningum. Bréfið var tekið
fyrir hjá stjórn Spalar og svöruðu
þeir engu efnislega þeim ástæðum
sem ég tiltók, en í bréfinu frá þeim
stóð aðeins: „Sjáum ekki ástæðu til
að breyta gjaldskránni að sinni“!
Ég tók þessu svari þeirra við
samningaumleitan minni sem höfn-
un.
Ég spyr því: Hversvegna geta
eigendur hópferðabíla samið um
sérkjör við Spöl en ekki pall-
bílaeigendur? Hversvegna geta
húsbílaeigendur keyrt þarna í gegn
fyrir 1.000 kr. þótt bílar þeirra séu
yfir 6 metrar að lengd. Á sama tíma
þarf pallbíll með pallhýsi (nokkurs
konar húsbíll) að borga 3.000 kr. ef
hann er lengri en 6 metrar? Slíkur
búnaður þjónar nákvæmlega sama
tilgangi og húsbíll!
Hvaða glóra er í því að fyrir bíl
einsog minn, sem er 6,23 metrar
(23 sm of langur), skuli ég borga
jafn mikið og fyrir stærstu gerð af
flutningabíl frá Landflutningum
(allt að 12 metra langur)? Fyrir
pallbíl sem er 5,95 metrar (og þeir
eru þó nokkrir) þarf aðeins að
borga 1.000 kr. (fyrir staka ferð)
eða 270 kr. (ef keyptur er 100 ferða
lykill). Það getur vel verið rétt að
einhvers staðar verði mörkin að
liggja en þá eiga allir að sitja við
sama borð hvað varðar sérsamn-
inga til leiðréttingar þessarar ofur-
gjaldtöku.
Ég vona að þessi skrif verði til að
vekja þá Spalarmenn af værum
blundi og fái þá til þess að vinna
með okkur að sátt í málinu, því ég
veit að það er megn óánægja með
þessa gjaldskrá, meðal vaxandi
fjölda annars ánægðra pallbílseig-
anda og fjölskyldna þeirra.
BRAGI SIGÞÓRSSON,
pallbílseigandi,
Víðiási 4, Garðabæ.
Um gjaldskrá Spalar
Frá Braga Sigþórssyni:
Í MORGUNBLAÐINU þann 9.
mars sl. mátti lesa grein eftir Jónas
Bjarnason efnafræðing þar sem
hann gerir athugasemd við þá skoð-
un mína að það sé af og frá að stór-
felldar erfðabreytingar verði í villt-
um dýrastofni á örfáum kynslóðum
vegna veiða. Áður en
lengra er haldið vil ég
taka fram að mér
finnst jákvætt að Jón-
as leiti með gagn-
rýnum hætti að skýr-
ingum á því að dregið
hafi úr vaxtarhraða
þorsks þó svo að ég
deili ekki þeirri skoð-
un hans að skýring-
anna sé að leita í
breyttu erfðamengi.
Ég játa það einnig að
ég deili ekki þeirri
skoðun að þorskurinn
í Norðursjó sé svo illa á sig kominn
og að erfðamengi sé komið í svo al-
varlega klessu að það þurfi mjög
langan tíma þar til hægt er að ná út
fiski sem líkist því sem áður var. Á
ferð minni fyrir örfáum vikum í
Skotlandi fór lítið fyrir þorskaum-
ingjum á fiskmarkaðnum í Pet-
erhead en hins vegar var nóg af
vænum hrygningarþorski á boð-
stólum. Allir sem hafa komið ná-
lægt ræktun dýra, s.s. húsdýra og
fiska, ættu að vita að vöxtur og við-
gangur dýra ræðst annars vegar af
erfðum og hins vegar umhverf-
isþáttum. Með umhverfisþáttum er
m.a. átt við áhrif framboðs fæðu og
hitastigs.
Oft og tíðum getur verið erfitt að
óathuguðu máli að segja til um
hvort einhverjar breytingar á vaxt-
arhraða eða kynþroska
ráðist af erfðum eða
þá hvort rekja megi
breytingar til breyttra
umhverfisaðstæðna.
Allir vita að fæðufram-
boð hefur gífurleg
áhrif á vaxtarhraða
fiska og þegar snögg-
lega sjást miklar
breytingar á vaxt-
arhraða er nærtækast
að kanna áhrif breyt-
inga á fæðuframboði.
Á Íslandi búum við
svo vel að gerðar hafa
verið víðtækar athuganir þar sem
villtur fiskur er settur í áframeldi í
fiskeldiskerjum þar sem hann hefur
gnægð fæðu, með öðrum orðum
sömu erfðir en breyttar umhverf-
isaðstæður. Meðal þeirra sem hafa
staðið að þessu eldi er hið virta fyr-
irtæki Guðmundur Runólfsson í
Grundarfirði. Niðurstöður eldisins
sýna að lítill villtur þorskur sem
hefur vaxið tekur gífurlegan vaxt-
arkipp um leið og hann fær nægj-
anlegt fóður. Þorskurinn í Breiða-
firði vex gífurlega vel og tvöfaldar
þyngd sína á skömmum tíma ef
hann fær nægjanlega fæðu og þá er
ekki að sjá að erfðamengið þvælist
fyrir honum.
Sömu sögu er að segja um
áframeldi á villtri ýsu í Eyjafirði en
nýlegt dæmi er um að einstaklings-
vöxtur ýsu hafi verið að meðaltali
130% á sjö mánaða tímabili. Ef
erfðamengið væri í klessu væri
vöxtur sem þessi útilokaður.
Erfðafræði
Í allri umræðu um erfðafræðilegt
val er rétt að hafa í huga hvaða
kraftar eiga í hlut. Ekki þyrfti
nema örfáa tugi þorskhrygna til að
standa undir allri nýliðun á Íslands-
miðum það er að segja ef fiskseiði
myndu ekki farast af náttúrulegum
orsökum.
Hrygnurnar á Íslandsmiðum eru
í raun ekki mældar í nokkrum tug-
um heldur tugþúsundum. Nýliðun
þorsks á Íslandsmiðum er skil-
greind sem þriggja ára fiskur sem
er að byrja að koma inn í veiðina. Á
þessum þremur fyrstu æviárum
þorsksins eru afföllin gífurlega mik-
il og eru þau einungis af nátt-
úrulegum orsökum. Öll rök hníga
til þess að á þessu æviskeiði borgi
sig að vaxa sem hraðast til þess að
verða ofan á í samkeppni um fæðu
og að sama skapi fækkar afræn-
ingjum eftir því sem fiskurinn
stækkar.
Það er rétt að þegar þorskurinn
er orðinn þriggja ára fer valbundin
veiði að verka að einhverju leyti í
öfuga átt þar sem frekar er reynt
að veiða stóran fisk en smáan. Það
má hins vegar alls ekki líta framhjá
því að enn verka þeir valkraftar að
til þess að standa betur að vígi í
samkeppni og fækka afræningjum
er kostur að vaxa sem hraðast.
Samkvæmt veiðireglu er áætlað að
veiða um 25% af veiðistofni á
hverju ári á meðan Hafró reiknar
með að um 20% af stofnunum deyja
af náttúrulegum orsökum en af
þessu má ætla að þessir sambæri-
legu valkraftar virki hvor á móti
öðrum.
Reynsla af kynbótum
Heima á Hólum í Hjaltadal fara
fram vísindarannsóknir á heims-
mælikvarða þar sem eitt verkefnið
er kynbætur á bleikju í því augna-
miði að láta hana vaxa sem hraðast.
Kynbæturnar fela í sér miklu harð-
ara val en það sem þorskurinn þarf
að búa við af völdum veiðarfæra
þar sem einungis 3% af stærstu
karlfiskunum koma afkvæmum sín-
um í næstu kynslóð.
Niðurstöður tilraunarinnar gefa
ekki til kynna að skyndilega fáist
einhver risafiskur heldur gera
menn sig ánægða með 10% árangur
með hverri kynslóð. Ekki er hægt
að ganga að því sem vísu að hægt
sé að rekja allan árangur af kyn-
bótastarfinu til breytts genamengis
Hólableikjunnar heldur má ef til
vill rekja einhvern hluta árangurs-
ins til umhverfisþátta, s.s. bætts
fóðurs og aukinnar þekkingar á eld-
inu.
Niðurstaða
Miklum mun fleiri þorskar enda
líf sitt á náttúrulegan hátt en þeir
sem enda ævidaga sína í veið-
arfærum. Val á erfðaeiginleikum
getur svo sannarlega haft áhrif á
vöxt fiska en mjög vafasamt er að
ætla að þær breytingar gerist í ein-
hverjum stökkum á örfáum kyn-
slóðum. Miklu frekar má vænta
þess að breytingarnar komi fram
smám saman.
Snöggar breytingar á vaxt-
arhraða fiska stafa að öllum lík-
indum frekar af skyndilegum breyt-
ingum á fæðuframboði en breyttu
erfðamengi þar sem þær breyt-
ingar gerast hægt á löngum tíma.
Erfðir og umhverfi
Sigurjón Þórðarson fjallar um
erfðabreytingar í villtum dýra-
stofnum ’Allir sem hafa komiðnálægt ræktun dýra, s.s.
húsdýra og fiska, ættu að
vita að vöxtur og við-
gangur dýra ræðst ann-
ars vegar af erfðum og
hins vegar umhverf-
isþáttum.‘
Sigurjón Þórðarson
Höfundur er þingmaður Frjálslynda
flokksins.