Morgunblaðið - 05.04.2006, Blaðsíða 25

MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 5. APRÍL 2006 25
ÍMorgunblaðinu 1. mars sl.gerði ég grein fyrir vísinda-legum rökstuðning IARC/WHO á tengslum milli lungna-
krabbameins og óbeinna reykinga. Í
Morgunblaðinu 18. mars telur Sig-
urður Kári Kristjánsson þingmaður
mig hafa farið frjálslega með túlkun
á ummælum hans um
skort á slíkum rök-
stuðningi. Ásetningur
hans hafi eingöngu ver-
ið sá að benda á að sá
rökstuðningur sem
fylgir lagafrumvarpi
heilbrigðisráðherra um
reykingabann á veit-
inga- og skemmtistöð-
um sé um margt gagn-
rýni verður. Það er
miður ef ég hef mistúlk-
að fyrri ummæli þing-
mannsins en frjálsleg
meðferð hans á efnis-
atriðum í grein minni
gefa þó ástæðu til að
koma á framfæri eft-
irfarandi athugasemd-
um varðandi röksemd-
arfærslur í grein
þingmannsins.
1. Sigurður Kári hefur
áður bent á að í
greinargerð Lýð-
heilsustöðvar er
fylgir frumvarpi ráð-
herra hafi verið látið
hjá líða að vitna til rannsóknar á
vegum IARC frá árinu 1998 sem
hafi leitt í ljós að ekki væru mark-
tæk tengsl á milli óbeinna reyk-
inga og lungnakrabbameins. Í
grein sinni heldur hann því fram
að upplýsingar í grein minni stað-
festi þessa ábendingu hans og þar
með staðfesti ég að frumvarp heil-
brigðisráðherra um reykingabann
gangi óþarflega langt.
Hvað varðar þessa fullyrðingu þing-
mannsins tel ég rétt að endurtaka
hér þau atriði úr grein minni er þing-
maðurinn kýs að nefna ekki. Í
skýrslu IARC frá 2002 (IARC-
Monographs, vol. 83, bls. 1257) kem-
ur fram að við nánari skoðun á rann-
sókninni frá 1998 staðfestist töl-
fræðilega marktæk tvöföldun
lungnakrabbameins hjá ein-
staklingum sem urðu fyrir hvað
mestri mengun af völdum óbeinna
reykinga maka og á vinnustað. Jafn-
framt er þess getið að í tveimur und-
irrannsóknum tilvitnaðrar rann-
sóknar frá 1998 komi fram allt að
150% marktækt aukin áhætta hjá
þeim hópi einstaklinga sem verða
fyrir hvað mestri mengun.
Ekki er mér kunnugt um hvers
vegna þingmaðurinn kýs að nefna
ekki þessa nýju tilvitnun því greini-
lega hefur hann kynnt sér skýrslu
IARC frá 2002 þar sem hann átelur
Lýðheilsustöð fyrir að hafa í grein-
argerð sinni farið með rangt mál
hvað varðar tengsl milli brjósta-
krabbameins og óbeinna reykinga
sem skýrsla IARC staðfesti ekki.
2. Sigurður Kári vitnar til upplýsinga
í grein minni varðandi niðurstöður
fjölgreinarannsókna á tengslum
óbeinna reykinga og lungna-
krabbameins. Hann segir eftirfar-
andi „með því að leggja saman
margar rannsóknir hafi hins vegar
tekist að finna út „20% marktækt
aukna áhættu hjá konum og um
12% ómarktæka aukningu hjá
körlum …“ Það er greinilegt að
þingmanninum þykir ekki koma
mikið til þessarar áhættuaukn-
ingar þar sem hann kýs að ská-
letra þessa tilvitnun.
Þingmaðurinn kýs hér að sleppa upp-
lýsingum í grein minni er geta þess
að fjölgreinarannsóknir á körlum eru
þeim annmörkum háðar að þær
byggjast á færri rannsóknum og til-
fellum en fjölgreinarannsóknir hjá
konum. Hann nefnir jafnframt ekki
að niðurstaða IARC frá 2002 er sú að
rannsóknir staðfesti aukna áhættu á
lungnakrabbameini af völdum
óbeinna reykinga á vinnustað og að
áhættan hækki með tímalengd og
magni.
3. Sigurður Kári fjallar einnig um
vinnuvernd starfsmanna og vernd
almennings. Hann segir „að fara
verði mjög varlega í að banna ein-
staklingum að stunda löglegt at-
hæfi á afmörkuðum svæðum, jafn-
vel þótt athæfið geti hugsanlega
valdið öðrum skaða, sem kjósa að
deila hinum afmörkuðu svæðum
með þeim“. Hann segir jafnframt
að í öllum starfsgreinum sé við-
urkennd einhver
ásættanleg lág-
marksáhætta og að
meta þurfi ávinning
á móti mögulegum
skaða og nefnir þar
til áhættu af vél-
knúnum ökutækj-
um.
Það er rétt hjá þing-
manninum að ávallt
þarf að vega ávinning á
móti áhættu. Spurn-
ingin er þó hvaða
ávinningi er verið að
vega á móti þeirri
áhættu sem stafar af
óbeinum reykingum. Í
skýrslu sem kynnt var
nýlega á þingi Evrópu-
sambandsins í Brussel
kemur fram að varlega
ályktað má reikna með
að um 79.000 manns
deyi árlega af völdum
óbeinna reykinga í
löndum bandalagsins.
Í þessari tölu er um að
ræða dauðsföll af völd-
um hjarta- og æðasjúkdóma, lungna-
sjúkdóma og heilablæðinga sem or-
sakast af óbeinum reykingum. Ekki
eru tekin með skaðleg áhrif óbeinna
reykinga á börn en í skýrslunni kem-
ur fram að um 2000 börn eru árlega
lögð inn á dönsk sjúkrahús vegna
áhrifa óbeinna reykinga. Mér er því
spurn hvort þingmanninum þyki
þetta viðunandi áhætta?
4. Umræðan hér á landi snýst um
hvort skaðsemi óbeinna reykinga
á veitinga- og skemmtistöðum
réttlæti að banna með lögum reyk-
ingar á þeim stöðum. Í mörg ár
hafa verið í gildi lagaákvæði um
bann við reykingum á opinberum
stöðum þar sem almenningur leit-
ar eftir þjónustu. Veitinga- og
skemmtistaðir hafa til þessa verið
undanþegnir þessu ákvæði. Þing-
maðurinn telur greinilega ekki
þörf á slíku banni þar sem hann
segir að reykingar á veit-
ingastöðum séu ekki „athæfi á al-
mannafæri“ þar sem fólki sé
frjálst að velja sér dvalarstað og
þar dvelji enginn tilneyddur.
Þessi skilgreining Sigurður Kára
er mjög sérkennileg þar sem í Orða-
bók Menningarsjóðs frá 1993 stend-
ur að almannafæri sé staður þar sem
almenningur fer um. Í augum flestra
eru veitinga- og skemmtistaðir þar
að sjálfsögðu meðtaldir. Það liggur í
augum uppi að megintilgangur frum-
varpsins er að vernda bæði starfsfólk
og almenning sem sækir þessa staði.
Má í því samhengi nefna að rann-
sóknir gefa til kynna að fjögurra
klukkustunda dvöl á reykmettuðu
veitingahúsi hefur svipuð áhrif og
óbeinar reykingar í heimahúsi í heil-
an mánuð (Tobacco Control, febrúar
2005). Vekur þetta óhjákvæmilega
upp spurningar um áhrif á heilsu
þeirra sem dvelja eða vinna að stað-
aldri við slíkar aðstæður.
Að lokum
Eitt af hlutverkum þingmanna er
að stuðla að bættu umhverfi og
draga úr heilsuspillandi áreiti í um-
hverfi okkar. Gott dæmi um slíkt
framtak er núverandi lagafrumvarp
um reykingabann á veitinga- og
skemmtistöðum. Engin haldbær rök
liggja fyrir andstöðu við samþykkt
þessa frumvarps og er andstaða Sig-
urðar Kára gegn frumvarpinu og vís-
vitandi frjálsleg meðferð hans á vís-
indalegum niðurstöðum sem vitnað
var til í grein minni er því með öllu
óskiljanleg.
Þingmaður
á villigötum
Eftir Kristján Sigurðsson
Kristján Sigurðsson
’Eitt af hlut-verkum þing-
manna er að
stuðla að bættu
umhverfi og
draga úr heilsu-
spillandi áreiti í
umhverfi okkar.‘
Höfundur er doktor í krabbameins-
lækningum og lýðheilsu og er sviðs-
stjóri leitarsviðs Krabbameins-
félagsins.
ir til upp-
ta rúmað
úðir auk
ónustu á
götureitur
henta vel
undi með
styðja og
bæjarins,
etningu í
g síkis í
og segir
fi eignum
kið gildi.
num aug-
yfir poll-
atnið sem
eftirsókn-
ðað aðal-
ýr ásetn-
nn vel úr
ð á að hið
aðandi og
búsetu og
tirsóknar-
efur bær-
ta gatna-
umið 15%
veita fénu
fna í mið-
atnagerð-
búðir og
800 millj-
nóg til að
mdum á
durbætur
g að hug-
miðbæn-
nar. „Við
öndunum.
ndi hefur
úin. Höf-
undar tillögunnar eru 1.500 til 2000
– þeir sem mættu á íbúaþingið á
sínum tíma – eða um það bil 10%
af íbúum bæjarins. Og fyrst 600
manna úrtak í skoðanakönnunum
er talið marktækt, hver ætlar að
mæla því mót að bæjarbúar séu
höfundar að þessari tillögu? Málið
snýst hins vegar um það hvort
bæjarfulltrúarnir 11 þori að fara
að vilja bæjarbúa í þessu efni þó
svo úrtöluraddirnar heyrist alltaf
hæst.“
Hann segir því stundum haldið
fram að bæjarstjórnin sé alltaf að
búa til skyndilausnir fyrir verk-
taka en svo sé sannarlega ekki í
þessu verkefni.
„Þeim, sem eru á móti hug-
myndunum en vilja samt breyta
miðbænum, ber skylda til þess að
segja hvernig þeir vilja gera það.
Það þýðir ekki að vera á móti bara
til þess að vera á móti.“
Kristján Þór segir að bæjar-
stjórn Akureyrar ljúki væntanlega
vinnu við aðalskipulagið í þessum
mánuði. En metur hann stöðuna
svo að hugmyndir um breyttan
miðbæ verði kosningamál í vor?
„Sumir munu eflaust reyna að
gera þetta að kosningamáli og hafa
allt á hornum sér hvað það varðar:
hugmyndina, útfærsluna og fram-
kvæmdirnar. Af hverju skyldi bæj-
arstjórn Akureyrar ekki ganga úr
skugga um það hvort einhver vilji
sé til þess hjá fjárfestum að byggja
upp á þessu svæði? Það er búið að
prófa hitt. Sjallareiturinn svokall-
aði var deiliskipulagður 1995 og
1996 og hvað kom út úr því? Ekk-
ert. Hvers vegna skyldum við þá
ekki prófa eitthvað annað eins og
nú er verið að gera?
Pólitískir andstæðingar hins
nýja miðbæjarskipulags hafa aldr-
ei komið fram með tillögur um aðr-
ar leiðir. Það er auðvelt að vera
alltaf á móti en ef menn vilja
breyta verður að gera kröfu til
þeirra um að koma með tillögu að
annarri lausn. Nýju hugmyndirnar
eru sennilega of vel unnar og horfa
of langt framá við til þessa að
þetta fólk geti meðtekið þær. En
það er bara þess vandamál.
Mikill áhugi öflugra fjárfesta og
fyrirtækja á því að taka þátt í upp-
byggingu hins nýja miðbæjar á
Akureyri, að ég tali nú ekki um
þann mikla almenna áhuga bæj-
arbúa, staðfestir í mínum huga
ágæti þeirra hugmynda sem við
erum að hrinda í framkvæmd. Við
göngum stolt til þessa verks,“ seg-
ir Kristján Þór Júlíusson bæjar-
stjóri á Akureyri.
ar verða að þora
vilja íbúanna
 
ndirbúin, segir bæjarstjórinn á Akureyri um miðbæinn
Morgunblaðið/Skapti Hallgrímsson
Graeme Massie arkitekt, Kristján Þór Júlíusson bæjarstjóri og Halldóra
Hreggviðsdóttir, ráðgjafi og framkvæmdastjóri fyrirtækisins Alta.
að menningarhús til hægri.
Tillaga Graemes Massie að skipulagi miðbæjar Akureyrar hefur aflað
honum tvennra verðlauna erlendis. Hann hefur síðustu mánuði fengið
eftirtalin verðlaun og viðurkenningar:

Arkitektaverðlaun Konunglegu skosku akademíunnar 2005 fyrir
verkefnin; um skipulag miðbæjar á Akureyri, Bonn-torg í Oxford og
byggingu fyrir Atlantic-háskólann í Wales.

Tilnefningu til Skosku hönnunarverðlaunanna 2006 fyrir verk-
efnin; um skipulag miðbæjar á Akureyri – skipulagsverkefni og hús-
gagnalínu – bestu hönnun.

Fyrstu verðlaun í alþjóðlegri hönnunarsamkeppni um Bonn-torg í
Oxford, sem haldin var á vegum Konunglega breska arkitektafélags-
ins, RIBA.
Viðurkenningar Massies
Skoski arkitektinn GraemeMassie, höfundur verðlauna-tillögunnar um skipulag
miðbæjarins, segir ekki loku fyrir
það skotið að síkið sem hann gerði
ráð fyrir frá höfninni upp að Skáta-
gili verði jafn langt og hann hugði á
sínum tíma.
Vegna flókinna lagna frá Síma-
húsinu við Hafnarstrætið var talið
ómögulegt annað en síkið yrði mun
styttra en tillagan gerði ráð fyrir.
Símahúsið sjálft er ekki vandamál
heldur tengingar til og frá húsinu.
„Væri allt fullkomið hefði aldrei
verið vafi á því að síkið næði alveg
upp að Hafnarstræti. En mér finnst
sjálfsagt að líta á hindranir sem
tækifæri en ekki vandamál og fyrst
umræddar tengingar eru allar neð-
anjarðar getur vel verið að hægt sé
að fjarlægja einhver hús sem ekki
var gert ráð fyrir og búa þannig til
stærra almenningssvæði – eða að
síkið verði eins og upphaflega var
áætlað. Við höfum verið að skoða
ýmsar leiðir. Þetta er því mjög
spennandi. Eitt það mikilvægasta í
tillögunum er að tengja Hafn-
arstrætið og miðbæinn við höfnina
og við verðum að finna leið til
þess,“ sagði Massie við Morgun-
blaðið.
Arkitektinn telur vinnubrögð
varðandi verkefnið Akureyri í önd-
vegi, íbúaþingið og vinnuna í kjöl-
far þess til fyrirmyndar. „Slík
vinnubrögð eru mjög algeng í Bret-
landi og annars staðar í Evrópu en
hafa ekki tíðkast hér. En ég tel að
þetta verkefni geti því haft varan-
leg áhrif hér á landi,“ sagði Massie í
samtali við Morgunblaðið.
Tillaga hans gerir ráð fyrir
ákveðnu heildarútliti, þar sem línur
verða lagðar varðandi yfir-
borðsefni, liti og ljós svo dæmi sé
tekið.
„Nokkur svona verkefni eru í
gangi í Bretlandi, til dæmis breyt-
ingar við Bonn-torg í þeirri sögu-
legu borg Oxford.“ Massie átti ein-
mitt þá tillögu.
Massie telur aðra staði á Íslandi
geta lært mikið af verkefninu á Ak-
ureyri. „Það skiptir miklu máli að
svæði eins og miðbærinn hér sé
skipulagður í heild. Hér finnst að-
komumanni eins og nánast hvert
einasta hús hafi verið byggt án þess
að tillit væri tekið til hússins við
hliðina. Án þess að hugað væri að
einhverri heildarmynd.
Ég held að Akureyri taki afger-
andi forystu í þessum málum á Ís-
landi með hinum nýja miðbæ og ég
er sannfærður um að fólk verður
mjög hrifið af svæðinu þegar það
verður svona vel skipulagt.“
Massie hlær þegar blaðamaður
nefnir að þótt hann hafi ýmsar góð-
ar hugmyndir geti hann varla breytt
veðrinu. „Það er í sjálfu sér ekki
ómögulegt; að minnsta kosti að auka
sólina og minnka vindinn í mið-
bænum með ákveðnum aðgerðum.“
Stefnt er að því að mjókka Gler-
árgötu, frá Sjallanum inn að Kaup-
vangsstræti, þannig að aðeins verði
ein akrein í hvora átt og fjöldi stæða
verði báðum megin götunnar.
Massie segir mikilvægt að gera
sér grein fyrir því að fólk og bílar
geti átt samleið á svæði eins og mið-
bænum, en hann telur slæmt að bíll-
inn hafi forgang. Og hann leggur
áherslu á að bílastæðum muni ekki
fækka í miðbænum, þrátt fyrir allt,
verði hugmyndir hans að veruleika.
„Ég veit vel að veðrið hér er ekki
það besta í heimi. En það sama má
segja um Skotland; þar er oft snjór
og kuldi og mjög oft kalt en heima í
Edinborg eru örugglega ekki jafn
margir bílar hlutfallslega og hér.
Þetta er fyrst og fremst spurning
um hugarfar. Það er ekki hægt að
ætlast til þess að svona nokkuð
breytist á einni nóttu, það gerist
hægt og rólega.“
Ekki útilokað að síkið
nái alveg að Skátagili