Morgunblaðið - 30.05.2006, Blaðsíða 24

24 ÞRIÐJUDAGUR 30. MAÍ 2006 MORGUNBLAÐIÐ
UMRÆÐAN
ERLEND orð fara lævíslega
inn í tungutak Íslendinga ef ekki
er hafður varinn á. Aðallega á
þetta við um enska tungu. Við
þekkjum slaginn á
löngum tíma milli
þyrlu og helikopters,
radíós og útvarps,
sjónvarps og TV,
myndbands og video
svo nokkuð sé nefnt
en alltaf hefur ís-
lenski tónninn sigrað
til heilla íslenskri
tungu. Það er skylda
okkar Íslendinga að
vera vel á verði í mál-
vöndun og málrækt,
því hvað sem öðru líð-
ur þá er íslensk tunga
lykillinn að framtíð
sjálfstæðrar íslenskrar þjóðar í
frjálsu og sjálfstæðu landi. Ekkert
er sjálfgefið í þessum efnum og
nógir munu enn verða til þess að
slaka á klónni og tapa þar með
stöðu sem skiptir máli. Á fáum ár-
um hefur bæði latmæli og óskýrt
tungutak vaðið inn í ljósvakafjöl-
miðlana svo nístir í eyrum. Von-
andi hefja menn metnað í þessum
efnum til vegs og virðingar jafnvel
þótt lenska í fjölmiðlum sé frekar
í þá átt að selja frétt í stað þess
að segja frétt.
Eitt enskt vörumerki á vinsælu
tæki veður nú inn í íslenska tungu
ótrúlega óheft. Það er enska vöru-
merkið iPod sem sumir skrifa
reyndar einnig Ipod. iPod er vöru-
merki eins og til dæmis Philips
eða Sony, en það eru margar teg-
undir af tækjum sem skila sömu
möguleikum og iPod.
Þessi nútímaraf-
magnstæki eru hlaðin
tónlist og tali og
reyndar myndum og
kvikmyndum í nýj-
ustu útgáfunum, en
vinsælust eru þau
með tónlist eingöngu.
Fyrir skömmu birti
Morgunblaðið þriggja
dálka frétt á baksíðu
með þessu erlenda
orði og notaði það vit-
laust vegna þess að
það var verið að tala
almennt um þessa
tækni en ekki einstaka vörumerki.
Morgunblaðið hefur löngum verið
mikið málvöndunarblað og það
sýnir að öllu jöfnu mikinn metnað
fyrir hönd íslenskrar tungu. En
svo bregðast krosstré sem önnur
tré og hin kvenlegu tök blaðsins í
efnisvali um nokkurt skeið hafa
veikt málvöndun og markvissan
stíl Morgunblaðsins, líklega vegna
þess að með hinum kvenlegu tök-
um flæðir meira en ella af ýmsu
tískuhjali sem flýtur oft á púðum
slöraðs máls.
Í Morgunblaðinu 15. maí sl. var
grein um opnun Landnámsseturs í
Borgarnesi. Þar sagði í mynda-
texta að nafngreind kona á
myndinni væri að leiðbeina feðg-
um um notkun hljóðleiðsagnar á
iPod-tæki, er þeir hlustuðu saman
á barnaleiðsögu um Egils sögu.
Það er grátlegt að horfa upp á
þetta stílleysi í gamla góða
Mogga. Líklega er engin formleg
þýðing til á þeirri tækni sem til að
mynda iPod byggist á, en það er
til afbragðsorð sem byggist á hefð
íslenskrar tungu, orðið tónhlaða,
tæki sem hlaðið er tónum.
Nærtækast um samsvarandi orð
er rafhlaða. Góðu Moggamenn
takið tónhlöðuna upp á ykkar
arma, því þá nær orðið festu í ís-
lensku og enska vörumerkið, sem
virkar eins og aðskotahlutur í ís-
lensku ritmáli, hverfur á vit feðra
sinna.
Takið upp orðið „tónhlöðu“ í
stað iPod, góðu Moggamenn
Árni Johnsen skrifar um
að íslenska iPod-tæknina í ís-
lenska orðið tónhlaða ’… hin kvenlegu tökblaðsins í efnisvali um
nokkurt skeið hafa veikt
málvöndun og markviss-
an stíl Morgunblaðs-
ins …‘
Árni
Johnsen
Höfundur er kennari að mennt, blaða-
maður og stjórnmálamaður.
SENDINEFND frá Alþjóða-
gjaldeyrissjóðnum (IMF) í Wash-
ington D.C. heimsótti Ísland frá
8.–15. maí til viðræðna við stjórn-
völd um ástand og
horfur í efnahags-
málum. Við lestur
formlegrar umsagnar
sendinefndarinnar
dags. 15. maí, sem
birt var á vefsíðu
Seðlabanka Íslands,
vakti eftirfarandi
málsgrein um „fjár-
málakerfið“ sérstaka
athygli undirritaðs –
í lauslegri þýðingu
Seðlabanka:
„Fjármálakerfið
virðist traust en vinna
þarf áfram að því að
draga úr veikleikum
þess. Efnahagsreikn-
ingur íslenskra banka
hefur þanist ótrúlega
mikið út bæði heima
og erlendis. Á
alþjóðamörkuðum eru
áhyggjur af því að
þessi hraði vöxtur
hafi dregið fram veik-
leika í íslenska fjár-
málakerfinu sem gætu grafið und-
an heilbrigði þess á meðan
hagkerfið leitar jafnvægis á ný.
Mögulegir veikleikar eru umtals-
verð endurfjármögnunarþörf, gæði
útlána, úthaldsgeta bankanna á
innlendum húsnæðislánamarkaði
og krosseignarhald á hlutafé.“
Umsögn sendinefndar IMF um
útþenslu efnahagsreiknings ís-
lenzkra banka á nýliðinni tíð var
reyndar ívið harðari
en hér kemur fram:
„The balance sheets of
Icelandic banks have
been growing at a
staggering pace, both
at home and abroad.“
Í orðabókum er lýs-
ingarorðið „stagger-
ing“ sagt merkja:
gífurlegur, ískyggileg-
ur, sláandi, yfirþyrm-
andi, stórkostlegur. Sá
skilningur er einnig
lagður í orðið á heima-
slóðum IMF, sbr. fyr-
irsögn leiðara Wash-
ington Post 31. ág. sl.
um einar hrikalegustu
náttúruhamfarir sem
gengið hafa yfir
Bandaríki Norður-
Ameríku: „Katrina’s
Staggering Blow“.
Undirritaður starf-
aði sem hagfræðingur
hjá IMF um nær ald-
arfjórðungsskeið, en
minnist þess ekki að hafa nokkurn
tíma séð hagfræðinga IMF nota
jafn sterkt orð og „staggering“ til
þess að lýsa útlánaþenslu við-
skiptabanka í aðildarríki. Skv.
leikreglum þar á bæ er oft ritað
og lesið milli lína það sem segja
þarf. Það fer því ekki fram hjá
neinum í IMF hvað sendinefndinni
finnst um verðbólguhorfur á Ís-
landi – þær eru „staggering“.
Hvar liggur ábyrgðin?
Í lögum um Seðlabanka Íslands
2001 nr. 36 22. maí, segir m.a.:
3. gr. Meginmarkmið Seðla-
banka Íslands er að stuðla að
stöðugu verðlagi. Með samþykki
forsætisráðherra er Seðlabank-
anum heimilt að lýsa yfir tölulegu
markmiði um verðbólgu. 11. gr.
Seðlabanka Íslands er heimilt að
ákveða að lánastofnanir skuli eiga
fé á bundnum reikningi í bank-
anum.
13. gr. Seðlabanka Íslands er
heimilt að setja lánastofnunum
reglur um gjaldeyrisjöfnuð. Í slík-
um jöfnuði skal auk gengisbund-
inna eigna og skulda telja skuld-
bindingar og kröfur sem tengdar
eru erlendum gjaldmiðlum utan
efnahags, svo sem framvirka
samninga og valréttarsamninga.
Samkvæmt 3. gr. hefur Seðla-
banki Íslands, með samþykki for-
sætisráðherra, sett sér það meg-
inmarkmið að verðbólga fari ekki
fram úr 2,5% á ársgrundvelli.
Skv. 11. og 13. gr. getur Seðla-
banki Íslands sett lánastofnunum
leikreglur, sem myndu fyrirbyggja
það, sem nú blasir við – að hrika-
leg útlánaþensla þeirra kollvarpi
viðleitni seðlabanka til þess að
tryggja framgang meginmarkmiðs
hans.
Umsögn sendinefndar IMF
verður aðeins skilin á einn veg:
Fyrrverandi og núverandi yf-
irstjórn Seðlabanka Íslands ber
ekki skynbragð á faglega stjórn
peningamála.
Það er því dæmigert um vinnu-
brögð Seðlabanka Íslands að hann
er þessa dagana að keyra stýri-
vexti upp úr öllu valdi, en lætur
undir höfuð leggjast að beita þeim
stjórntækjum sem eru hendi næst
og myndu duga – bindiskyldu skv.
11. gr. laga um Seðlabanka Ís-
lands og ákvæðum um gjald-
eyrisjöfnuð lánastofnana skv. 13.
gr.
Þetta er verra en grunnfærni –
þetta er atlaga að almannahag.
Hvar liggur
ábyrgðin?
Gunnar Tómasson skrifar um
stjórn peningamála á Íslandi
’Það fer því ekkifram hjá neinum
í IMF hvað
sendinefndinni
finnst um verð-
bólguhorfur á
Íslandi …‘
Höfundur er hagfræðingur og
löggiltur skjalaþýðandi.
Gunnar Tómasson
Í GÆR, sunnudaginn 29. maí,
birtist í Morgunblaðinu grein eftir
Hauk Þorvaldsson, sem hann nefn-
ir: „Starfsemi
Krabbameinsfélags
Íslands.“ Þar sem í
stóryrtri greininni
gætir veigamikillar
vanþekkingar og
rangtúlkunar um
ýmsa þætti í starf-
semi félagsins og
reynt er að vekja
vantrú lesenda blaðs-
ins á verkefnum og
meðferð fjármuna frá
þjóðinni, sé ég mig
knúinn til að biðja
Morgunblaðið að
birta þessa athugasemd.
Greinarhöfundur hefur áður ritað
greinar í Morgunblaðið þar sem
hann gerir að umræðuefni mis-
munun á greiðslum fólks, sem leitar
sér læknishjálpar á Landspítala –
háskólasjúkrahúsi (LSH), eftir því
um hvaða sjúkdóma er að ræða og í
sumum tilfellum eftir því, hvar á
spítalanum þjónustan er veitt.
Hann hefur beint máli sínu til
stjórnenda spítalans og einnig ný-
lega til ráðherra heilbrigðismála.
Í grein sinni í Morgunblaðinu í
gær kvartar höfundur undan því að
Krabbameinsfélag Íslands sinni
ekki nægilega vel hagsmunagæzlu
fyrir krabbameinsgreinda á LSH
og rökstyður það með fléttuskýr-
ingum, sem eiga við engin rök að
styðjast. Samstarf KÍ við heilbrigð-
isyfirvöld og heilbrigðisstofnanir á
Íslandi, þar á meðal við LSH, er og
hefur alla tíð verið mjög gott. Því
get ég hvorki fyrir
mína hönd né stjórnar
KÍ setið undir orðalagi
greinarhöfundar þar
sem segir: „Vina-
samfélagið svínvirkar
fyrir yfirstjórn LSH
þannig að ekki heyrist
múkk frá KÍ til að bæta
aðstöðu okkar hóps inn-
an LSH.“
Síðar í greininni er
rætt um forvarnastarf
krabbameinsfélaganna,
sem um áratuga skeið
hefur einkum beinzt
gegn tóbaksnotkun með þeim ár-
angri að verulega hefur dregið úr
reykingum og sjúkdómum þeim
tengdum á Íslandi. Höfundur segir
orðrétt: „Þessi fræðslustarfsemi KÍ
hefur stundum vakið hjá mér þá til-
finningu að KÍ sé uppsigað við tób-
aksinnflytjendur í þessu landi.
Kannski hafa þeir ekki viljað
styrkja KÍ.“ KÍ er líknarfélag, sem
berst fyrir betri heilsu og bættum
lífsgæðum landsmanna og nýtur til
þess stuðnings frá einstaklingum
og fyrirtækjum. Mér vitanlega hef-
ur KÍ ekki leitað eftir styrkjum frá
tóbaksinnflytjendum. Og enn segir:
„Krabbameinsgreindur lungnasjúk-
lingur fær það beint framan í and-
litið að hann sé allt að því ekki þess
verður að fá meðferð. Ég veit dæmi
þess að þetta hefur valdið sjúkling-
um mikilli vanlíðan. En svona er
fræðslustarf KÍ.“ Viti greinarhöf-
undur um framkomu lækna við
sjúklinga eins og hann lýsir hér, þá
bið ég hann vinsamlegast að koma
kvörtunum þar um til yfirmanna á
þeirri stofnun, sem atvikið átti sér
stað til að unnt sé að taka á málinu
á viðeigandi hátt. Að öðrum kosti
liggja saklausir undir grun.
Í niðurlagi greinarinnar reynir
höfundur að sá fræjum vantrúar á
meðferð fjármuna hjá KÍ. Aðdrótt-
anir um slíkt eru alvarlegar og
ærumeiðandi og geta varðað við
lög. Það er þó trú mín að það sé
ekki ætlun greinarhöfundar. Efn-
istökin koma á óvart þar sem höf-
undur rekur, í upphafi grein-
arinnar, réttilega markmið KÍ, sem
tilgreind eru í lögum þess. Stjórn-
endur og starfsmenn KÍ og aðild-
arfélaga þess hafa frá upphafi
starfað samkvæmt þessum mark-
miðum og notið til þess stuðnings
þjóðarinnar, hvenær sem eftir hon-
um hefur verið leitað og einnig
stjórnvalda á hverjum tíma.
Árangur af starfsemi KÍ og að-
ildarfélaga þess er víða sýnilegur í
þjóðfélaginu. Má þar nefna skipu-
lagða leit að leghálskrabbameini og
brjóstkrabbameini á fyrstu stigum,
sem hefur ásamt bættri meðferð
leitt til þess að batahorfur kvenna,
sem greinast með þessa sjúkdóma
á Íslandi, er með því bezta, sem
þekkist. KÍ hefur séð um rekstur
krabbameinsskrár frá árinu 1954
og er hún ein hin vandaðasta, sem
til er. KÍ hefur í tvo áratugi rekið
Rannsóknastofu í sameinda- og
frumulíffræði, sem er þekkt fyrir
góð vísindi langt út fyrir landstein-
ana en þar er unnið úr íslenzkum
efnivið. Í tengslum við rann-
sóknastofuna er öflugt samstarf við
Háskóla Íslands, sem skilað hefur
mörgum nemum með BS-, MS- og
doktorsgráður. Jafnlengi hefur KÍ
rekið Heimahlynningu, sem var
brautryðjendaverkefni og hefur ný-
verið flutzt á LSH.
Innan vébanda KÍ eru 23 svæða-
félög og alls 17 „stuðningshópar“
einstaklinga, sem greinzt hafa með
krabbamein og fjölskyldna þeirra.
Starfsemin byggist að miklu leyti á
sjálfboðastarfi, og er drifin áfram
af áhuga og fórnfýsi. KÍ hefur í
samvinnu við aðra keypt átta vel
útbúnar íbúðir í næsta nágrenni við
LSH þar sem fólk af landsbyggð-
inni getur dvalið meðan það leitar
sér lækninga í Reykjavík, vegna
krabbameins. KÍ kemur að rekstri
sjö þjónustumiðstöðva á lands-
byggðinni þar sem svæðafélögin
halda úti þjónustu og ráðgjöf fyrir
landsmenn. Þá má enn minna á út-
gáfustarfsemi og heimasíðu KÍ og
auk þess viðamikið fræðslu- og for-
varnastarf, sem um langt skeið var
unnið í samvinnu við skólana í land-
inu og síðar Tóbaksvarnanefnd og
nú síðast Lýðheilsustöð.
Uppbyggileg gagnrýni og aðhald
er af hinu góða og leyfi ég mér að
vona að slíkur hafi verið tilgangur
Hauks Þorvaldssonar. Þar sem
hann hefur gefið til kynna áhuga á
starfsemi KÍ þá hafa stjórnendur
félagsins boðið honum að heim-
sækja félagið í Skógarhlíð 8, í húsið
sem þjóðin gaf, til að kynna sér af
eigin raun starfsemina, sem þar fer
fram.
Árangur af starfsemi Krabba-
meinsfélagsins er víða sýnilegur
Sigurður Björnsson gerir
athugasemdir við grein
Hauks Þorvaldssonar ’Uppbyggileg gagnrýniog aðhald er af hinu góða
og leyfi ég mér að vona
að slíkur hafi verið til-
gangur Hauks Þorvalds-
sonar.‘
Sigurður Björnsson
Höfundur er formaður stjórnar
Krabbameinsfélags Íslands og jafn-
framt yfirlæknir í lyflækningum
krabbameina á Landspítala – há-
skólasjúkrahúsi.
Fréttir í tölvupósti