Morgunblaðið - 06.11.2006, Blaðsíða 26

26 MÁNUDAGUR 6. NÓVEMBER 2006 MORGUNBLAÐIÐ
UMRÆÐAN
HEFURÐU séð nútímaleg og
gagnrýnin myndlistarverk eftir ind-
íana? Og ýmist tröllslega skúlptúra
eða fínleg myndverk úr náttúrunni
eftir inúíta? Ljós-
myndir af Þjóð Hins
Dansandi Himins? Ef
ekki, áttu erindi í Lista-
safn Kópavogs Gerð-
arsafn. Þar stendur nú
yfir sérstæð sýning í
öllum sölum safnsins í
tilefni af kanadískum
dögum Kópavogs sem
fylgja í kjölfar viðamik-
illa kynninga á
spænskri og rússneskri
menningu tvö und-
anfarin ár. Ekki hef ég
enn (1. nóv.) séð um-
sagnir fjölmiðla um
sýninguna sem var engu að síður
ágætlega kynnt í þeirra ranni. Heim-
sókn í safnið er meira en tímans virði
vegna þess að þar getur að líta list
frumbyggja sem við höfum sjaldnast
séð nema á miklu smærri sýningum,
og mörg okkar aldrei nema á ljós-
myndum. Þrískipt sýningin er unnin í
samvinnu Gerðarsafns og merkra
safna í Ottawa í Kanada og er opin
fram í desember.
Carl Beam heitir einn af virtari
myndlistarmönnum Kanada. Hann er
nýlátinn, aðeins 62 ára að aldri, og var
af indíánaættum en þaulmenntaður í
listaskólum. Fékkst við t.d. leirlist og
en þó einkum sérstæða blöndu mál-
unar, grafíkur og ljósmyndavinnu.
Myndir hans, oft stórar og með tákn-
myndum, eru ágengar, oft ádeilu-
kenndar og byggðar á andstæðum.
Þær setja iðulega fram spurningar
um gildi og siðfræði: Frelsi í nátt-
úrunni, og lífshætti í sátt við hana
ásamt samruna þess áþreifanlega og
andlega, gagnvart hörðum vísindum,
stjórnsemi og jafnvel ofbeldi. Carl
Beam beitti þeim aðferðum við vinnu
sína að nota ýmist stóra fleti og mikla
liti eða fíngerða sköpun, jafnvel með
handskrifuðum hugleiðingum og
skilaboðum til skoðandans sem lengi
getur velt vöngum yfir myndum hans
en það er aðal góðrar myndlistar.
Myron Zabol er Kanadamaður af
úkraínskum ættum sem
gerðist handgenginn
indíánum, bæði í æsku
og eftir að hafa mennt-
ast sem ljósmyndari og
unnið við hefðbundna
tísku- og auglýsinga-
ljósmyndun. Hún veitti
honum ekki næga
ánægju og lífsfyllingu.
Hann kynntist tals-
manni írókesa-indíána
af þjóðabroti sem kenn-
ir sig við langhús
(Hádenóse). Sá leiddi
með honum verkefni
sem hlaut heitið Þjóð
Hins Dansandi Himins en þá ljós-
myndaði Zabol indíánana við þrenns
konar aðstæður og þannig að hver og
einn gat klætt og tjáð sig að vild.
Myndirnar hanga uppi í þremur serí-
um. Sú fyrsta sýnir uppáklædda ind-
íána, úti við, snúa sér til himins og
bjóða það sem þar býr velkomið eða
færa því gjafir; konur jafnt sem karla.
Í þessum myndum sjá listfræðingar
líkindi með íkonum grísku rétttrún-
aðarkirkjunnar. Önnur serían eru
myndir af indíánum í margs konar
klæðnaði og með ýmsa táknræna
hluti að dansa en dans hefur ávallt
verið ríkur þáttur í tjáningu fólksins
við ólík tækifæri. Myndirnar eru
teknar í stúdíói og mynda sér-
kennilega andstæðu við upphöfnu úti-
myndirnar. Þriðja serían er af ungum
og öldnum sem horfa beint á áhorf-
andann og segja honum eitthvað um
sjálfsmynd og vonir þeirra sem þar
láta Zabol mynda sig en hann hefur
hlotið um 80 verðlaun á ferlinum.
Á jarðhæð safnsins er frábært úr-
val skúlptúra eftir allmarga lista-
Hvað eiga Einstein, Sitting
Bull og himbrimi sameiginlegt?
Ari Trausti Guðmundsson
fjallar um myndlistarsýningu í
Gerðarsafni
»Erfitt hefur verið aðopna augu Íslend-
inga fyrir krókum og
kimum stóru landanna
sem ná langt norður og
vestur fyrir okkar eyju.
Ari Trausti
Guðmundsson
Höfundur er jarðeðlisfræðingur og
áhugamaður um norðurslóðir.
menn á þeim svæðum Kanada sem
byggð eru inúítum en þeir eru alls um
50.000 talsins, langflestir á hinu risa-
stóra sjálfstjórnarsvæði Nunavut, í
norðausturhluta landsins. Skúlptúr-
arnir eru einkum úr steini og beini,
allt frá 1–2 cm að stærð upp í kröftug-
ar standmyndir. Heildin tjáir heims-
sýn inúíta, frá mannfólkinu, með sög-
um úr lífi þeirra, til dýranna sem
fólkið er háð en með millispili um
tengslin þarna á milli sem liggja um
móður hafsins og um þá sem byggja
himininn. Þarna eru fjölskyldusögur,
sérkennilegar andlitsmyndir, myndir
af shamönum sem geta brugðið sér í
ferð með dýrum eða í líki dýra, af-
myndaðir náttúruvættir, myndir af
öllum veiðidýrunum og marg-
slungnar útskurðarmyndir. Him-
briminn, sem vísar veiðimanni á
hreindýr, horfir út um glerkassa,
óræður á svip, meitlaður og fægður í
stein.
Myndhöggvarar inúíta eru í háu
áliti og seljast verk þeirra við góðu
verði um allan heim. Þessi hluti sýn-
ingar Gerðarsafns er hvað for-
vitnilegastur og ólíkur þeirri minja-
gripagerð sem einnig er í hávegum
höfð, bæði á Grænlandi og í Kanada.
Erfitt hefur verið að opna augu Ís-
lendinga fyrir krókum og kimum
stóru landanna sem ná langt norður
og vestur fyrir okkar eyju. Í Gerð-
arsafni gefst gott tækifæri til að
kynnast listsköpun þeirra sem
byggðu löndin á undan nánustu ætt-
ingjum okkar.
ÞAÐ þarf vart að minnast á
þær ógeðfelldu nauðganir sem
hafa verið framdar nýlega, flestir
lesendur hafa þegar heyrt á þær
minnst sem betur fer!
Umfjöllunin sem
þessi voðaverk hafa
fengið í fjölmiðlum
gefa það sterklega til
kynna að almenn vit-
undarvakning hafi
orðið í þjóðfélaginu.
Ótal konum hefur
verið misþyrmt á
undanförnum árum,
líklega mun fleirum
en við getum gert
okkur í hugarlund.
Síðustu droparnir
hafa fyllt mælinn, og
almenningur hefur vaknað upp af
vondum draumi.
Þegar einhver gerir innrás í lík-
ama annarar manneskju, eða gerir
tilraun til þess, er sjálfákvörð-
unarréttur hennar brotinn á bak
aftur og sömuleiðis kynfrelsi
hennar. Kynfrelsi einstaklings
felst í rétti hans til að neita kynlífi
við hvern sem er, hvar sem er og
hvenær sem er. Konur eiga skilið
að njóta þeirra réttinda í sama
mæli og karlmenn. Nauðgun er
eitt langalvarlegasta brotið á ein-
staklingsfrelsinu.
Engin kona „býður upp á
nauðgun“ enda felur orðið „nauðg-
un“ í sér að hún sé neydd til kyn-
maka. Klæðnaður konu, áfeng-
ismagn í blóði eða ytri aðstæður
eiga ekki að afsaka nauðgun, karl-
ar hafa ekki rétt til að misnota
konur. Skilningsleysi löggjafans á
afbrotinu nauðgun bitnar því á
konum sem þolendum nauðgana.
Þetta bitnar einnig á karlmönnum
þar sem fólk gæti litið á alla karl-
menn sem mögulega nauðgara.
Margar hindranir
mæta fórnarlömbum
nauðgana þegar þau
leita réttar síns, ekki
síst af völdum dóms-
kerfisins. Þegar brot
er kært til lögreglu er
það óskoraður réttur
þess sem brotið er á
að mál hans verði
rannsakað og ákært
verði í kjölfarið. Það
er réttur viðkomandi
að málið hljóti sann-
gjarna málsmeðferð
og einnig að setja
fram kröfur um bætur í opinberu
máli vegna glæpsins. Þessar full-
yrðingar má allar finna í hegning-
arlögum og þær hljóma allar mjög
vel en því miður er ekki alltaf far-
ið eftir þeim. Refsingarnar eru
allt of lágar, í þeim fáu málum
sem nauðgarar eru dæmdir. Fórn-
arlömbum reynist líka oft erfitt að
þurfa sjálf að sækja um bætur frá
glæpamanninum. Konur hafa því
oft lítinn hvata til að kæra og því
þarf að breyta.
Dómskerfið þarf að senda sam-
félaginu þau skilaboð að nauðgun
sé ólögleg, óásættanleg og ól-
íðandi. Ef orðræðan er neikvæð og
ef konur sjá sér ekki hag í því að
kæra gera þær það síður. Um leið
og allt kapp er lagt á að handtaka
nauðgara, sakfella þá og veita
þeim nógu þungar refsingar,
munu konur kæra í ríkara mæli.
Um leið samfélagið hættir að líta
á nauðganir sem sjálfsagðan hlut
og berst gegn því af alefli, munu
karlar síður nauðga.
Ástandið sem við lifum við er
óásættanlegt og kallar á breyt-
ingar, á aðgerðir. Forsenda breyt-
inga er samstaða karla og kvenna.
Baráttan gegn nauðgunum er
sameiginlegt átak sem bæði kynin
þurfa að taka þátt í. Allir hagnast
á baráttunni gegn nauðgunum.
Það er réttur kvenna að geta
gengið óhræddar um götur borg-
arinnar, farið óáreittar á snyrt-
ingu skemmtistaða og fundið fyrir
öryggi heima hjá sér. Þeir aum-
ingjar og hrottar sem nauðgarar
eru, koma óorði á aðra karlmenn.
Þeir karlmenn sem ekki nauðga
verða fyrir fordómum og í leiðinni
er litið á suma þeirra sem mögu-
lega nauðgara. Barátta gegn
nauðgunum er barátta gegn órétt-
læti, misbeitingu, fordómum og
frelsisskerðingu. Nauðgun er
smánarblettur á okkar samfélagi
og það er í senn samfélagsleg
skylda okkar að afmá þennan ljóta
blett.
Stöndum vörð um kynfrelsið,
stöðvum nauðganir!
Stöndum vörð um kynfrelsið
Brynja Halldórsdóttir skrifar
um nauðganir » Þeir aumingjar oghrottar sem nauðg-
arar eru koma óorði á
aðra karlmenn.
Brynja Halldórsdóttir
Höfundur er varaformaður
Ungra vinstri grænna í Reykjavík.
UNDANFARNA mánuði hef ég
hlustað á umræður andstæðinga
stóriðju og virkjana.
Oft hefur mér fundist
að þeir sem tjá sig
mest virðast á engan
hátt vera tengdir
þeim raunveruleika
sem landsbyggðin
stendur frammi fyrir.
Stundum er eins og
þetta sama fólk ein-
blíni á það að bjarga
verði landsbyggð-
arskrílnum frá sjálf-
stortímingar hvötum.
Sjaldan heyrist talað
um að á landsbyggð-
inni búi fólk sem vinn-
ur að heildarvirði Ís-
lands. Oftar en ekki
er talað um lands-
byggðarvæl og raus
þegar íbúar lands-
byggðarinnar ræða
rétt til jafnræðis út
frá búsetuskilyrðum.
Mest öll umræða um
landsbyggðina er nei-
kvæð. Þetta segir mér
að flestir sem fjalla
um málefni lands-
byggðarinnar virðast
ekki hafa kynnt sér að
neinu marki það at-
vinnu- og mannlíf sem
er á hinni margumtöl-
uðu landsbyggð. Með
nokkurri kaldhæðni set ég fram til-
lögur að því hvernig Draumalandið
Ísland gæti litið út.
Mannabyggð og Landsbyggð
Velja þarf sérfræðinga í nefnd,
sem mun vinna að skiptingu lands-
ins í Mannabyggð annarsvegar og
allsherjar friðunar á Landsbyggð-
inni hinsvegar. Hugmyndaríkir les-
endur geta staðsett Mannabyggð
annarsvegar og Landsbyggðina
hinsvegar, landfræðilega.
Við flytjum inn Amish þjóðflokk-
inn og honum verður dreift í réttu
hlutfalli við íbúafjölda svæða á
Landsbyggðinni. Amish fólkið
kennir þeim innfæddu og hinum
sem slysast hafa til að flytja á þessi
svæði, listina að lifa af landsins
gagn og gæðum án þess að bruðla
með orku, óþarfa vélbúnaði og öðr-
um þeim óþarfa sem landsbyggð-
arfólk hefur tileinkað sér í nafni nú-
tímaþæginda og viðleitni til bættra
búsetuskilyrða.
Mannabyggðin verður miðstöð
lista, menningar, menntunar, heil-
brigðismála, sjávarútvegs, versl-
unar og viðskipta.
Vestmannaeyjar verða gerðar að
sjálfsstæðu tilraunaríki án fjár-
framlaga frá Íslandi
Brjálæðisleg hagræðing
Endalaust þrugl og leiðindi um
vega- og gangnagerð, hafnar- og
flugvallarmál dettur sjálfkrafa út.
Friðaða landssvæðið fær að halda
sér alveg óáreitt fyrir stórvirkum
vinnuvélum sem eyða ómetanlegum
gróðri og lífríki svæðisins.
Stórfelldur niðurskurður í
mennta-, heilbrigðis-, félags- og
menningarmálum verður að sjálfs-
sögðu, þar sem að Amish fólkið lifir
einföldu og heilbrigðu lífi án enda-
lausra krafa um að fá allt það sem
Mannabyggð hefur. Auk þess hætt-
ir þá þessi væll í landsbyggðarfólk-
inu yfir því hvað það sé dýrt að
senda börnin í framhaldsskóla og
endalaus krafa um stofnun skóla á
öllum stigum í hverju krumma-
skuði. Sparnaður
verður í heilbrigð-
ismálum sem nýtist þá
að einhverju viti á há-
tæknisvæðinu í
Mannabyggð í stað
þess að dreifa fjár-
munum ríkisins út um
allar trissur.
Verslanakeðjur og
lyfjafyrirtæki þurfa
ekki lengur að standa
í neyðaraðstoð við
landsbyggðina með
þeim gífurlega kostn-
aðarauka sem það hef-
ur í för með sér. Am-
ish fólkið sér fyrir
sínum. Bankarnir
sleppa við að halda úti
útibúum í veit-
ingaskálum í samkrulli
við póstafgreiðslu. Við
það sparast sjálfssagt
milljarðar sem vantar
upp á að alheims-
yfirráð náist í útrás-
inni miklu og bank-
arnir geti losað sig við
axlaböndin (vísi-
tölubindinguna).
Íbúðalánasjóðurinn
hverfur eðlilega.
Amish fólkið eru
spart á raforku sem
og aðra orkumiðla eðli
málsins samkvæmt. Öll orkan fær
óáreitt að fara á Mannabyggða-
svæðið þar sem auðvitað mesta
þörfin er fyrir hana.
Þegar svæðin hafa þróast –
bakkað í rétta átt verða þau hrein
ferðamannaparadís. Útlendingar
ferðast á sérútbúnum bílum eða
hestum og fá að upplifa náttúru og
mannlíf án aukaefna. „Survivor“
ferðir verða Inn þar sem menn fá
að skeina sig á mosa og bjarga sér
á landsins gagn og gæðum óáreitt-
ir af nútíma tólum og þægindum.
Gemsa- og tölvunotkun verður
að sjálfssögðu bönnuð á friðuðu
svæðunum við það sparast óheyri-
legur kostnaður við að koma fjar-
skiptamálum á hreint.
Þeir sem ekki geta hugsað sér
að lifa undir leiðsögn Amish
manna geta flust til Vest-
mannaeyja ef þeir þurfa að búa út
á landi en vilja ekki flytja í Manna-
byggðir.
Amish er málið
Þar sem að Amish fólkið kemur
til með að sjá um þann sjálfsþurft-
arbúskap sem þeir þurfa þá þarf
Mannabyggðin að verða sér út um
fæðu. Innflutningur leyfður á öll-
um matvælum án tolla ekki þarf að
hafa áhyggjur af að halda uppi
matvælaframleiðslu í landinu. Þeir
sem búa í Mannabyggð geta loks-
ins borðað mat á Norðurlandaverði
eða jafnvel evruverði. Kaupmáttur
eykst og allir happy. Allir sem búa
í Mannabyggð geta stundað nám,
vinnu og félagsstörf við sitt hæfi
án þess að kosta of miklu til þar
sem að fjármunir dreifast ekki á
víð og dreif um landið. Manna-
byggð mun innheimta búsetuskatt
af Landsbyggðarfólkinu þar sem
að það kemur til með að þéna
óskaplega á allri ferðaþjónustunni
sem verður til við þetta fyr-
irkomulag.
Að þessu sögðu, má ljóst vera,
að þegar til lengri tíma er litið
verður heildarvirði meira með
þeirri hagræðingu að skipta Ís-
landi í þrjú meginsvæði: Manna-
byggð, Landsbyggðina og Vest-
mannaeyjar, sjálfstætt ríki.
Endalaus umræða um verndun,
friðun og skiptingu skatttekna
koma til með að heyra sögunni til.
Draumalandið
Ísland
Hallveig Björk Höskuldsdóttir
fjallar um Draumalandið
Hallveig Björk
Höskuldsdóttir
»… þegar tillengri tíma
er litið verður
heildarvirði
meira með
þeirri hagræð-
ingu að skipta
Íslandi í þrjú
meginsvæði:
Mannabyggð,
Landsbyggðina
og Vestmanna-
eyjar ...
Höfundur er verkefnastjóri.
Stórhöfða 21, við Gullinbrú, s. 545 5500.
www.flis.is ● netfang: flis@flis.is
lím og fúguefni