Morgunblaðið - 07.12.2006, Blaðsíða 20

20 FIMMTUDAGUR 7. DESEMBER 2006 MORGUNBLAÐIÐ
MENNING
1. sæti
„Írónísk,
launfyndin,
bókmenntaleg
spennusaga.“
Jón Yngvi Jóhannsson, Kastljós
NÝ skáldsaga Auðar Jónsdóttur,
Tryggðarpantur, var óhjákvæmi-
lega opnuð með nokkurri eftirvænt-
ingu. Fyrir síðustu skáldsögu sína,
Fólkið í kjallaranum (2004), hlaut
Auður Íslensku bókmenntaverð-
launin og tilnefningu til Bók-
menntaverðlauna Norðurlandaráðs.
Bókin kom nýverið út í Danmörku
og hefur hlotið mikið lof gagnrýn-
enda þarlendis. Það er skemmst frá
því að segja að Auður stendur fylli-
lega undir þeim væntingum sem
eðlilegt er að gera til hennar eftir
slíkt brautargengi – og gott betur.
Tryggðarpantur er mögnuð bók,
saga sem hefur sterkar skírskot-
anir; til Íslands og íslenskra bók-
mennta, til Evrópu og heims-
bókmenntanna og – það sem
skiptir kannski mestu máli – hér er
um að ræða verk sem, í formi tákn-
sögu, tekur á áhrifamikinn hátt
þátt í einni brýnustu umræðu sam-
tímans, spurningunni um það
hvernig hinar ríku Evrópuþjóðir
ætla að búa að innflytjendum frá
fátækari heimshlutum og hvað þeir
þurfa að „borga“ til þess að fá að
vera – og njóta þeirra gæða sem
Evrópubúar telja sig eiga erfðarétt
á.
Tryggðarpantur segir frá Gísellu,
konu á fertugsaldri sem hefur lifað
áhyggjulausu lífi alla ævi á arfi
ömmu sinnar. Hún býr í stærðar
íbúð á besta stað í ónefndri evr-
ópskri stórborg, hefur ferðast um
heiminn, lagt stund á hitt og þetta
nám – án þess að ljúka prófum –
og skrifar öðru hvoru greinar í
tímarit ef nógu „exótískur efnivið-
ur“ verður á vegi hennar. En Gís-
ella hefur ekki verið aðgætin í fjár-
málum, hún trúði því að arfurinn
væri ótæmandi og þegar hún
stendur skyndilega frammi fyrir
því að bankabækurnar eru að tæm-
ast grípur hún til þess ráðs að fá
sér leigjendur í íbúðina. Um leið og
leigutekjurnar geta tryggt afkomu
Gísellu og viðhaldið lifnaðarháttum
hennar, telur hún sig vera að fram-
kvæma góðverk, því mikill húsnæð-
isskortur er í borginni og heim-
ilislaust fólk hefst við á götunni, í
görðum og á öskuhaugum. Til að
gera langa sögu stutta, þá tekur
Gísella inn í íbúðina til sín þrjár
heimilislausar konur, Mörtu, Da-
símu og Önnu og sú síðastnefnda
er með stúlkubarn með sér sem
Gísella tekur sérstöku ástfóstri við.
En Gísella hefur varann á, hún vill
ekki að leigjendurnir valdi of mik-
illi truflun á lífi sínu þannig að hún
setur þeim ýmsar húsreglur til að
fara eftir og þar fer fremst í flokki
sú regla að „ef ágreiningur kemur
upp er síðasta orðið húsráðanda“
og fyrstu tveir mánuðirnir eru
reynslutími. Eins og gengur og
gerist í sambúð ólíkra einstaklinga
koma fljótlega upp „vandamál“ í
sambúðinni þannig að Gísella sér
sig tilneydda til að setja fleiri og æ
ósanngjarnari reglur sem leigj-
endur hennar verða að fylgja, enda
þótt hún njóti að mörgu leyti þess
sem sambúðin færir henni; ekki
síst nýtur hún fjölbreytilegrar mat-
argerðar kvennanna, enda sjá þær
alfarið um matseld og þrif. Eftir
því sem líður á reynslutímann verð-
ur sambúðin stirðari og ljóst verð-
ur að einhvers konar uppgjör er
óumflýjanlegt.
Samskipti Gísellu við leigjendur
sína er öðrum þræði stúdía í sam-
skiptum á milli þess sem valdið
hefur og hinna sem neyðast til að
beygja sig undir valdið; samskipti
kúgarans og hins kúgaða. Þetta
svið frásagnarinnar hefur ýmsar
skírskotanir til skáldsögu George
Orwells, Dýrabær (Animal Farm)
og það er því ekki tilviljun að Gís-
ella festir kaup á svínsgrímu sem
hún gefur smástelpunni en tekur
síðan sjálf upp þar sem hún finnur
hana á gólfi íbúðarinnar. Húsregl-
urnar og refsistig sem Gísella beit-
ir á leigjendur sína vísa einnig til
sögu Orwells. En skoðuð í heild
minnir Tryggðarpantur einnig á
sögu Svövu Jakobsdóttur, Leigj-
andann, sem lesa má sem táknsögu
fyrir samskipti íslensku þjóð-
arinnar og bandaríska setuliðsins.
Tryggðarpantur er á sína vísu
táknsaga (allegóría) fyrir samskipti
Evrópubúa við innflytjendur frá
ólíkum menningarheimum og sem
slík er hún afar vel heppnuð. Báðar
eru þessar sögur einnig rannsókn á
ofsóknarkennd og fordómum. En
hins vegar er Tryggðarpantur
miklu meira en táknsaga, frásögnin
af Gísellu og leigjendum hennar er
mjög vel byggð og persónur sög-
unnar eru langt frá því að vera
flatar steríótýpur, eins og stundum
vill verða í táknsögum. Allar per-
sónurnar þróast og dýpka í rás frá-
sagnarinnar, góður stígandi er í
söguþræði og smám saman verður
ljóst á hverju líf og gervilegir lifn-
aðarhættir Gísellu byggjast um leið
og hún sjálf afhjúpast sem það
sjálfselska og spillta dýr sem minn-
ir helst á svínið Napóleon í Dýrabæ
Orwells.
Með Tryggðarpanti hefur Auður
Jónsdóttir skrifað sögu sem hlýtur
að vekja lesendur til umhugsunar
um það samfélagsmál sem einna
brýnast er að Íslendingar beri
gæfu til að leysa farsællega á kom-
andi árum; sanngjarna aðlögun inn-
flytjenda að íslensku samfélagi. Um
leið hefur hún skipað sér í hóp at-
hyglisverðustu rithöfunda á Íslandi
– og þótt víðar væri leitað – og
kæmi það ekki á óvart ef hún gerði
tilkall til hinna Íslensku bók-
menntaverðlauna í annað sinn.
„Hversu mikið
þarf að borga til
að fá að vera?“
BÓKMENNTIR
Skáldsaga
Eftir Auði Jónsdóttur. Mál og menning
2006, 335 bls.
Tryggðarpantur
Auður Jónsdóttir
Soffía Auður Birgisdóttir
Sængurfataverslun, Glæsibæ • Sími 552 0978 • www.damask.is • Opið mán.-fös. kl. 10-18, lau. kl. 10-16.
Jólatilboð
Handklæði
með merkingu

 



 

  


 
   







!!"

    
  
   

 

 

  
 
 !"
 
!  

"

 
! 

"
"

#
$ !  %&   


 '
 

(

 )#
*
"

  
!'&"

!   !

 
#
+ 
 
,
  


 
 
  
   
 !!" !#$%#&'#-
$  '  .  
/
()&)$*+,%0
 

)
  +110 -,* ./0-1' )&2!3#$#*#$#442


  +110 5# ))6!76#863*.     
.3 
!#$()930&)$&! ))4
 / 
3 .3  /#*,3:3#)0! *
 5


+110 ;%#33<6 &!
!/%**()+!(36)0 !6
$  
#!+#'#++ 0
 .3  .!&=/* *#$#5

 
+110 30 )$#!.&! ))6

. 6  +110 #

$

%
"
&

'
#!
()&)$*+,%0
 

)
  +110 30 )$#!.&! ))6

. 6  +110 % ' .$ (.3  6)0 86!!#))7
6  +110 ! )$&!
#)%#0(*1 7
87


"!$!6&!$!>9
 $



 

!?$$.#!'#)&!0


.
+110  33&= ))#5 33-#!.@  $8
/.3  6 5#6!6)$&>.!&3/%(
4
$  

#!76$ ))-
:

  3*
3 .3  #

$

%
"
&

'
#!
,3 )%(5#. 
*
!+110
>!) )*?)$-#-,3#3>$6

5

 $

A$*? 5"!36 .44+
(
5
!
 +110 ?! !%=>300?!&5 3&

 +110
? !*%*%655 3-,.7
)    ! 7 #

&.3#&* !56))9&$36 . )$#!&544)
$" 7


#!%#%B3 1!!":
5
!
 ;< ,3#3-,.*
6!

$ 
,3#*=6 )#!) !7!6:)+ +#5
 + +#5
 
-,.5C3 .0
 .3  #

$

%
"
&

'(#!
'(#!

!#$()930&)$&! ))4
 / 
3 .3  /#*,3:3#)0! *
 5


+110
#!+#'#++ 0
 .3  .!&=/* *#$#5

 
+110 #6 ))&!+!,%($3/C%) 36$#441 3 .3  )$!1 ,3#2 


 .3  A$6!6%% 0!#5#0!() )$$ $!

+110 !6%#!C. 1
#+
1
7


6!!# ,3 2 


 .3  !65 *(D3<
?-#)B)0#+ 4  
.3  #

$

%
"
&

'
#!
#

$

%
"
&

'
#!
-,* ./0-1' )&2!3#$#*#$#442


  +110 63'#)!:(%%*6?! :

  $


7#

#))6*<, )6!+3:5#55#6
(
;
 
;< %:30#3/<=  ))1!44 
5
!
 .3 
) 3!:*#$)#!)!! =
&) > '$+
8.3  3#/#2$


1 *
!

.3  !&5*%,$#!*63'#)$ *

  &.) /&))&2
)0&!5 )) )$#!0

5

 +110 '': $&!8C. !:
+
  !

.3  .(')#0?!

%
 :

!

5 7#? 
#

$

%
"
&
('
('
#!


 7
'(  "'2  "'$ '

 7

'$  !'@ 
'0


 +
!'
3A+!
 '$
' !  
!
3A+!
 '5


'0


$ !
/B
 '$ ';
 '7

 7
'$  
'$

 0



$ !
/B$
C'%
!'
*  '*      '
3A7 *  

'*  
3A7 0
&
'0
 3A7   '@ 
 3A7   

"'0


7 5!   
 '7

 $

 
0


 
/'0


;'0




 7 ( !
'D
  7    


7
'$

'*

'*

   

!' 
'

"'D

!'
$/'E


'$!
 $!

  

 +!
 '*

 5
 '$ 
  
/'+
'*

'$ 
 $/'$!
 5
 "'
) 'D" 

'
;'('
3A+!
 '
0



"  
! '('$!

 

 3'7  
" *

  
! '
$ !
/B$
C' 
 $ !
/B
 ' 



 !!" !#$%#&'#-
$  '  .  
/
5# ))6!76#863*.     
.3  ;%#33<6 &!
!/%**()+!(36)0 !6
$   6 5*56#+,%& ))6**EFFG$#5
!
 <+110
= ) !!/% * )*5

#.  +110 -,)#+#)0 .($*#5+1.:


! .3  ; #.#%#+
*
 '6

5

 .3  *3#)0/#30#))#44HIFFHIJJ7
7
   # #.3  #*6) )$#!(!.#+,% )2#1
 
.3  #3(!/&%=, ))$% 
 
 .3 
,%#+1. !*65,%&7:/%>))&) ))