Morgunblaðið - 27.12.2006, Blaðsíða 30

30 MIÐVIKUDAGUR 27. DESEMBER 2006 MORGUNBLAÐIÐ
UMRÆÐAN
LÖREGLAN á Blönduósi var
nýverið heiðruð af samgöngu-
ráðherra fyrir að „leggja vafasamar
hendur á“ hundruð milljóna króna
á ári af ökumönnum, sem fæstir
hafa lent í neinum
umferðaróhöppum
öðrum en að vera
sektaðir af lögreglunni
á Blönduósi. Undirrit-
aður er einn af fjöl-
mörgum bílstjórum
sem hafa ekið um vegi
landsins í meira en 30
ár og aldrei lent í öðr-
um umferðaróhöppum
en að vera sektaður af
lögreglunni á Blöndu-
ósi fyrir að aka á 105
– 110 km á klst. í blíð-
skaparveðri, lítilli um-
ferð og á góðu öku-
tæki við góðar akstursaðstæður.
Frásagnarvert er að nefna að fæst-
ir vegfarenda eru að þvælast norð-
ur á Blönduós án þess að vera
neyddir til þess vegna hönnunar á
íslensku vegakerfi, sem var síst
hannað fyrir vegfarendur. Fyrir þá
sem ekki vita þá væri leiðin tugum
kílómetra styttri á milli Reykjavík-
ur og Akureyrar ef vegurinn hefði
verið lagður með hagsmuni vegfar-
enda í huga. Þá hefði hann legið
víðsfjarri Blönduósi.
Hraðinn drepur! Hraðinn drep-
ur! Reyndu að gleyma að þú hafir
heila til að hugsa, þetta eru skila-
boðin sem við fáum frá umferðaryf-
irvöldum. Setja sjálfstýringuna í
gang, stilla á 90 km. á klst. og
keyra á þeim hraða úti á landi,
hvort sem er fljúgandi hálka eða
sólbjartur sumardagur. Var ein-
hver að tala um akstursreynslu,
syfju, aldur bílstjóra, gæði ökutæk-
is, skyggni, umferð, gangandi veg-
farendur, óvænt atvik, og þess
háttar fjölmörg skilyrði, sem hverj-
um bílstjóra er nauð-
synlegt að hafa undir
stöðugu mati? Dæmi:
Í fljúgandi hálku fóru
tveir jeppar fram úr
undirrituðum á leið
niður Bakkasels-
brekku í Öxnadal, þeir
óku þá á rúmlega 90
km. á klst. Áður hafði
undirritaður ekið fram
úr þeim neðar í
Skagafirði við góð
akstursskilyrði, en þá
óku þeir á nákvæm-
lega sama hraða.
Þetta er ekki eins-
dæmi. Staðreyndin er sú að í vax-
andi mæli eru bílstjórar að hætta
að taka tillit til aðstæðna, en þess í
stað að stilla á einhverskonar sjálf-
stýringu sem virðist réttlætast af
þeirri stefnu sem umferð-
arstjórnvöld hafa verið að beita
undanfarið, „Hraðinn drepur“. Ef
hraðinn drepur þá er betra að
„labba heim“ því að enginn hraði er
hættulaus.
Kæri lesandi! Hvað gerir þú ef
þú kemur að rauðu ljósi við gang-
braut og gangandi vegfarandinn
var farinn yfir áður en rauða ljósið
kom vegna þess að það var engin
umferð? Lögfræðingarnir segja að
þú þurfir að bíða þar til græna
ljósið kemur, en hvað segir þín
heilbrigða skynsemi? Voru umferð-
arlögin sett til að þjóna þínu öryggi
eða varst þú settur til að þjóna
þeim?
Á Íslandi, sem og á Norð-
urlöndum hefur lengi verið ákveðin
„stóra bróðurhugsunarháttarár-
átta“ í gangi þar sem stjórnandi
aðilar detta æ ofan í æ í þann pytt,
og ganga lengra og lengra í að
reyna að takmarka hugsana- og
ákvörðunarfrelsi einstaklinga í
landinu. Þetta kemur t.d. berlega
fram í þróun umferðarstjórnunar á
Íslandi. Þar reyna stjórnendur að
vélgera bílstjóra þannig að þeir
framkvæmi án þess að hugsa. Þetta
er gert í þeim tilgangi að viðkom-
andi stjórnendur nái stjórn á um-
ferðinni. „Ef þetta, þá þetta“ og
þar af leiðandi gefa slíkir bílstjórar
aðstæðum lítinn gaum. Niðurstaðan
er að umferðaróhöppum hefur
fjölgað á Íslandi síðastliðin ár. Okk-
ur er gefið að hafa hæfileika til að
hugsa sjálfstætt og meta aðstæður
og þess vegna getum við m.a. ekið
bifreið. Á þessum hæfileika þurfum
við að byggja á varðandi þróun
okkar umferðarmenningar í fram-
tíðinni. Umferðinni verður ekki
fjarstýrt af neinu viti með handafli
af lögreglunni á Blönduósi í broddi
fylkingar.
Hraðinn drepur
Guðmundur Valur Stefánsson
fjallar um umferðarmenningu »Niðurstaðan er aðumferðaróhöppum
hefur fjölgað á Íslandi
síðastliðin ár.
Guðmundur Valur
Stefánsson
Höfundur er líffræðingur og áhuga-
maður um umferð og bifreiðar.
DEILA samgönguráðherra við
þá sem starfa við flugumferð-
arstjórn og rekstur flugvalla í
landinu var fyr-
irsjáanleg.
Lögin um hluta-
félagavæðingu flug-
leiðsagnar og flug-
valla landsins voru
keyrð gegnum Al-
þingi síðastliðið vor
þrátt fyrir mikla and-
stöðu í þinginu og frá
samtökum starfs-
manna. Nýju lögin
fela í sér grundvall-
arbreytingu á stjórn-
sýslulegri stöðu starf-
seminnar. Verkefnin
eru færð úr stöðu
opinbers rekstrar til
einkarekstrar í
hlutafélag með til-
heyrandi uppsögnum
starfsmanna og
breyttum ráðning-
arkjörum. Þingmenn
Vinstri grænna vör-
uðu við því að sú
staða gæti komið
upp sem nú virðist
raunin. Ríkisstjórn
Framsóknarflokks
og Sjálfstæðisflokks
leikur sér að eld-
inum og setur stjórn
flugumferðar í land-
inu á einkavæðing-
arvagninn.
Það er mat okkar í VG að rekst-
ur flugvalla og flugleiðsögn í land-
inu sé hluti almannasamgangna og
öryggis þjóðarinnar sem fráleitt
er að einkavæða. Það eru þau
áform sem tekist er á um.
Minna má á að allt annar háttur
var hafður á þegar íslensk stjórn-
völd tóku yfir flugleiðsögn á
Keflavíkurflugvelli á síðasta ári.
En þá var einmitt samþykkt á Al-
þingi að flugumferð-
arstjórn þar heyrði
beint undir stjórnvöld
og starfsmennirnir
ríkisstarfsmenn. Það
er einmitt sú staða
sem gerir okkur kleift
að halda uppi öryggi í
flugsamgöngum til og
frá landinu.
Setur samgöngu-
ráðherra einka-
væðingu ofar
almannahag?
Þingflokkur
Vinstrihreyfing-
arinnar – græns
framboðs sendi fyrir
skömmu frá sér
ályktun þar sem lýst
er fullri ábyrgð á
hendur ríkisstjórn-
inni vegna þess
ófremdarástands sem
hætt er við að skap-
ist í flugumferð-
arstjórn um áramót
þegar lög um „háeff-
un“ starfseminnar
taka gildi:
„Ef rétt er sem
fram hefur komið í
fréttum, að til standi
að færa flugumferð-
arstjórnina úr landi takist ekki að
ráða flugumferðarstjóra til starfa
fyrir áramót, þá er það til marks
um að ríkisstjórnin leggi meira
upp úr einkavæðingarstefnu sinni
en þjóðarhag. Fjárhagslegir hags-
munir Íslendinga að halda flug-
umferðarstjórn hér á landi nema
milljörðum króna.
Vandkvæði við ráðningu flug-
umferðarstjóra máttu vera fyr-
irsjáanleg þegar ákvörðun var
tekin um að hlutafélagavæða flug-
málastjórnina. Enn er hægt að
hverfa frá þessari ráðstöfun og
lýsir þingflokkur VG vilja til sam-
starfs um að hraða lagasetningu
um að svo verði gert.“
Föllum frá eða frestum
gildistöku laganna
Ljóst er að Alþingi veður að
koma að lausn þessa deilumáls
samgönguráðherra um flug-
leiðsögn í landinu með beinum
hætti.
Í því skyni hef ég óskað eftir
fundi í samgöngunefnd nú þegar.
Þar verði farið yfir hvernig Al-
þingi geti komið að því að tryggja
bæði til skemmri og lengri tíma
flugöryggi og flugleiðsögn í hönd-
um opinberrar íslenskrar flug-
umferðarstjórnar.
Sú lausn sem blasir við er að
falla frá eða fresta gildistöku lag-
anna um hlutafélagavæðingu flug-
leiðsagnarinnar og tryggja þar
með órofinn ráðningarsamning
starfsmanna. Þar með yrði rekst-
ur flugvalla og flugleiðsögn áfram
í óbreyttri forsjá hins opinbera
eins og sjálfsagt er.
Með skynsemi og vilja er hægt
að koma í veg fyrir að ófremdar-
ástand skapist í flugmálum Íslend-
inga 1. janúar næstkomandi.
Enn er hægt að forða
stórslysi í flugum-
ferðarstjórn á Íslandi
Jón Bjarnason fjallar um
flugumferðarstjórn og
lagasetningu þar að lútandi
» Sú lausn semblasir við er
að falla frá eða
fresta gildistöku
laganna um
hlutafélagavæð-
ingu flugleið-
sagnarinnar og
tryggja þar með
órofinn ráðning-
arsamning
starfsmanna.
Jón Bjarnason
Höfundur er alþingismaður og
fulltrúi Vinstri grænna í samgöngu-
nefnd.
EFTIR nokkuð eðlilega vetr-
artíð framan af des-
ember, þar sem frost
hafði náð í jörðu og
nokkur snjóalög orðin
norðanlands, urðu al-
ger umskipi á tíðarf-
arinu hinn 19. Lægð
bar með sér hlýtt og
rakt loft úr suðri.
Umskiptin urðu svo
snögg norðanlands að
á Akureyri svo dæmi
sé tekið reis hitinn í
mælum þar úr -10°C
upp í +11°C á um 18
klst. Afleiðingarnar
eru kunnar, asahláka
með fáheyrðri leys-
ingu, skriðuföllum og
meiri flóðum í nokkr-
um helstu vatnsföllum
landins en komið hafa
um alllangt skeið.
Ég ætla að gera
sérstaklega að um-
talsefni flóðið í Hvítá/
Ölfusá, en vatnshæð-
armælir á Selfossi gaf
til kynna nánast jafnmikið með-
alrennsli og varð í ánni hlaupárs-
daginn 1968 og 8. mars 1948. Í
báðum þeim tilvikum urðu all-
miklar skemmdir og hætta skap-
aðist. Frumkvöðull vatnamælinga-
manna, Sigurjón Rist, segir í bók
sinni Vatns er þörf sem kom út ár-
ið 1990 í kaflanum um flóð og
flóðahættu: „Hvítá/Ölfusá er
hættulegasta flóðaá landsins. Það
orkar vart tvímælis og kemur þar
margt til. Aðalástæðurnar eru þó
tvær. Hin fyrri er, að vinstri bakk-
inn, þ.e. austan ár, er lágur, eins
og væri þar flóðaslétta, þótt landið
sé gjörólíkt jarðfræðilega. Hin
ástæðan er þéttbýlið.“
Haustflóðin í Hvítá
skeinuhætt
Flóðin í Ölfusá eru af tvenns
konar uppruna. Algengari eru
vetrarflóðin svokölluðu. Þá hrann-
ast upp ís til móts við Brúnastaði
þar sem Hvítáin rennur í þreng-
ingum fyrir suðurenda Hestfjalls.
Þessi flóð verða oftast í nokkurri
leysingu að vetri til, en ísstíflan
skiptir miklu um eðli og stærð
flóðsins. Hin tegundin, og þau eru
fátíðari, eru haustflóðin. Flóðið nú
er af þeirri gerðinni. Sigurjón Rist
segir almennt um haustflóð að þau
verði þegar frostakafla geri
snemma hausts, sem gerir jörð al-
gerlega vatnshelda. Þá leggist
nokkurt snjóalag yfir allt vatnasvið
árinnar og að síðustu komi vatns-
þrungin lægð upp að landinu sem
veldur snöggri hitabreytingu og
ofsaregni með sterkum vindi
Allir þessir þættir fóru saman
nú. Þó verður það að segjast að
engar beinar upplýsingar var að
hafa af snjóalögum á hinu geysi-
víðfeðma vatnasviði Hvítár á af-
rétttum þeirra Tungnamanna og
Hrunamanna. Við höfum vatns-
magnið, en hvað af því var úrkoma
sem féll á einum sólarhring og
hvað kom frá auðleystum snjónum
sem fyrir var vitum við ekki.
Nær engar mælingar
Vatnasvið Hvítár ofan Gullfoss
er um 2.000 km², hluti þess er
reyndar jökull. Árnar í Hruna-
mannahreppi með Stóru-Laxá
fremsta í flokki hafa vatnasvið um
1.450 km². Þá er ótalið Tungufljót-
ið með um 700 km², Brúará og
smáár á láglendinu. Á öllu þessu
landflæmi ofan byggðarinnar eru
engar athuganir gerð-
ar á snjóalögum og
þar er heldur enginn
úrkomumælir. Áður
en leysti nú vissu
menn að snjódýptin
samsvaraði 7 sm á
Hjarðarlandi í Bisk-
upstungum, þaðan
norður af er engar
mælingar að hafa fyrr
en komið er að Hvera-
völlum, norðan vatna-
sviðs Hvítár. Vatna-
mælingar
Orkustofnunar reka
einn vatnshæðarmæli
sem skilar inn mikils-
verðum gögnum í
rauntíma. Hann er í
Hvítá í Fremstaveri
sunnan Bláfells. Ef
haldið er austur yfir
vatnaskilin í ríki
Þjórsár og Tungnár
er allt aðra sögu að
segja. Þar eru gerðar
margháttaðar mæl-
ingar á rennslishögum. Sjálfvirkir
úrkomumælar eru ekki færri en
sjö talsins. Þessar mælingar eru
kostaðar af Landsvirkjun sem
vinnur veðurháða raforku í stórum
stíl á Þjórsár- og Tungnársvæðinu.
Flóðaspár og
viðbragðsáætlanir
Fyrir atburðina minntist enginn
sérstaklega á leysingaflóð, engar
viðbragðsáætlanir eru til. Mik-
ilvægt er að komið verði upp ein-
földu vöktunarkerfi til þess að
vara við leysingaflóðum, ekki síst á
þéttbýlum svæðum á íslenskan
mælikvarða niður með Hvítá og
Ölfusá. Grunnurinn er einhverjar
mælingar og þrír til fjórir nokkuð
vel staðsettir sjálfvirkir úrkomu-
mælar ofan Gullfoss og á Hruna-
mannaafrétti gerðu mikið gagn.
Nú eru engar beinar snjómælingar
gerðar lengur á hálendinu eftir að
mönnuðum veðurathugunum lauk
á Hveravöllum sumarið 2004. Afar
góð og mikilvæg gögn um snjóalög
eru til þaðan frá árinu 1965. Vel
má hugsa sér vefmyndavélar og
snjóstikur sem lesa mætti af gróf-
lega snjóalög einu sinni á dag með-
an bjart er og skyggni. Slíkur bún-
aður er háður tæknilegum
annmörkum sem ekki verður farið
út í hér. Fjölga þarf rennsl-
ismælum beinlínis í þeim tilgangi
að vara við vatnavöxtum.
Þegar leysingaflóð eru annars
vegar er afar mikilvægt að Veð-
urstofa Íslands og Vatnamælingar
Orkustofnunar vinni saman. Mér
vitanlaga er samstarf þeirra á milli
ekki neitt þegar kemur að slíkri
vöktun. Við þetta má bæta að ekki
er síður mikilvægt að auka alla
vöktun og viðbrögð á sumrin þegar
lítt kunnugir ferðamenn leggja yfir
jökulár í foráttuvexti án þess að
hafa nokkrar upplýsingar um
hvort rennslið sé meira en að jafn-
aði. Aðalatriðið er í mínum huga
að við lærum af þessum atburðum
og bregðumst við af skynsemi og
raunsæi. Markmiðið er að auka ör-
yggi landsmanna og koma í veg
fyrir eignatjón sé þess nokkur
kostur.
Vatnavextirnir á
dögunum og
viðbragðsáætlanir
Einar Sveinbjörnsson
fjallar um vatnavexti og
viðbragðsáætlanir
» Aðalatriðiðer í mínum
huga að við lær-
um af þessum
atburðum og
bregðumst við
af skynsemi og
raunsæi.
Einar Sveinbjörnsson
Höfundur er veðurfræðingur.
Sést hefur: Þeir unnu að því öllum árum.
RÉTT VÆRI: Þeir reru að því öllum árum.
Gætum tungunnar