Morgunblaðið - 12.08.2007, Qupperneq 40

40 SUNNUDAGUR 12. ÁGÚST 2007 MORGUNBLAÐIÐ
14. ágúst 1977: „Það verður
að finna leiðir til þess að
tryggja fiskvinnslustöðvum á
þessum svæðum jafnara hrá-
efni og greiða fyrir því að
annars konar samsetning
aflans verði ekki jafn óhag-
stæð í rekstri og raun ber
vitni. Nú er þörf end-
urskipulagningar og end-
urnýjunar atvinnulífs á Suð-
ur- og Vesturlandi,
sérstaklega í útgerð og fisk-
vinnslu. Það er fyrir löngu
orðið tímabært að hnígandi
atvinnulífi í þessum tveimur
landshlutum verði meiri
gaumur gefinn. Þess er að
vænta, að stjórnvöld og Al-
þingi láti ekki sinn hlut eftir
liggja í þessum efnum.“
. . . . . . . . . .
9. ágúst 1987: „Á und-
anförnum tíu til fimmtán ár-
um hefur orðið mikil breyt-
ing á umræðum um íslensk
utanríkismál. Stefnan er hin
sama og áður og réttmæti
hennar er ekki lengur dregið
í efa. Nú er rætt um ein-
staka þætti svo sem eins og
það, hvort þau áform séu
skynsamleg að senda banda-
ríska flotann til hernaðar-
aðgerða eins nálægt flota-
stöðvum Sovétmanna á
Kóla-skaga og kostur er, ef
til ófriðar kæmi. Um þessa
stefnu hefur verið deilt í
Bandaríkjunum og annars
staðar, og nýlega hafa tveir
sendiherrar Íslands minnst
á hana í Morgunblaðs-
greinum.“
. . . . . . . . . .
10. ágúst 1997: „Heildar-
útgáfa Íslendingasagna á
ensku, sem út kom í gær á
vegum Bókaútgáfunnar
Leifs Eiríkssonar er menn-
ingarlegt afreksverk. Að út-
gáfu þessari stóðu í upphafi
tveir einstaklingar, Jóhann
Sigurðsson og Sigurður Við-
ar Sigmundsson, sem lézt á
síðasta ári. Þeir fengu til liðs
við sig fjölda sérfróðra
manna, innlendra og er-
lendra en Viðar Hreinsson,
bókmenntafræðingur hefur
verið ritstjóri þýðinganna.
Útgefendurnir tveir lögðu í
upphafi fram verulegt
stofnfé en hafa síðan fengið
myndarleg framlög frá ýms-
um aðilum, innlendum og er-
lendum. Til þess að ráðast í
slíkt þrekvirki, að ekki sé
talað um fyrir eigin reikn-
ing, þarf hugsjónir, kjark og
þrautseigju. Stundum standa
menn nánast agndofa
frammi fyrir framtakssemi
og dugnaði einstaklinga. Svo
er að þessu sinni. Íslenzka
þjóðin stendur í mikilli
þakkarskuld við þá Jóhann
Sigurðsson og Sigurð heitinn
Viðar Sigmundsson.“
Úr gömlum l e iðurum
Einar Sigurðsson.
Styrmir Gunnarsson.
Forstjóri:
Ritstjóri:
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Aðstoðarritstjóri:
Karl Blöndal.
Fréttaritstjóri:
Björn Vignir Sigurpálsson.
GLÆPIR MANNSKEPNUNNAR
Mannskepnan er versta skepn-an. Í Morgunblaðinu í gærbirtist frásögn af meðferð
mannskepnunnar á fjallagórillum í
Virunga-þjóðgarðinum í Kongó. Í
þessari frásögn segir.
„Fjallagórillur eru í útrýmingar-
hættu og drápin hafa vakið mikinn
óhug meðal náttúruverndarsinna og
landvarða, sem leggja líf sitt í hættu á
hverjum degi á einum af hættulegustu
stöðum heimsins til að vernda górill-
urnar og önnur sárafágæt dýr í þjóð-
garðinum. Górillurnar voru skotnar í
hnakkann eins og um aftökur væri að
ræða og ekkert bendir til þess að
veiðiþjófar hafi verið að
verki […] hræin, sem fundust í þjóð-
garðinum voru hins vegar heil og lítil
lifandi górilla hjúfraði sig að einu
þeirra …“
Í frásögn þessari kemur fram, að nú
séu aðeins til í heiminum um 700
fjallagórillur og þar af sé rúmlega
helmingur þeirra eða um 380 í Vir-
unga-þjóðgarðinum.
Mannskepnan lætur sér ekki nægja
að drepa fjallagórillur á þessu svæði. Í
frásögn Morgunblaðsins kemur fram
að veiðiþjófar hafi í einni ferð um þjóð-
garðinn drepið þúsundir flóðhesta og
að þeim hafi fækkað úr 28 þúsundum í
aðeins 350.
Einn þjóðgarðsvarðanna, sem kom
að þessum ósköpum sagði: „Hvers
konar maður getur gert þetta … Eng-
in skepna mundi gera þetta.“
Í hinu lýðræðislega lýðveldi Kongó
býr fátækt fólk. Um ástandið þar seg-
ir í Morgunblaðinu í gær.
„Áætlað er að fimm ára stríð í
Kongó hafi kostað um fjórar milljónir
manna lífið. Stofnanir ríkisins hrundu
í stríðinu og algert stjórnleysi hefur
ríkt í austurhluta landsins. Verðir
þjóðgarðsins hafa reynt af veikum
mætti að hafa taumhald á veiðiþjófum
og vopnuðum uppreisnarhópum, sem
halda til þar og svífast einskis til að
kynda undir glundroðanum, í von um
að það verði til þess að þeir geti sölsað
undir sig náttúruauðlindir Kongó.
Líkt og þúsundir annarra Kongó-
búa á þessum slóðum hafa verðirnir
ekki fengið nein laun í áratug að því er
fram kom í grein í Washington Post.
Blaðið segir að yfir 150 verðir hafi
beðið bana í árásum uppreisnarhópa
eða veiðiþjófa, sem herja á fjallagórill-
ur og flóðhesta.
Hinar ríku þjóðir Vesturlanda geta
áreiðanlega gert meira en þær gera í
að aðstoða Afríkuþjóðir á vegferð
þeirra frá fátækt til bjargálna. En það
er augljóst að í málum sem þessum
geta þær komið mjög við sögu. Þær
geta tekið að sér að sjá um rekstur
þjóðgarðs á borð við þann, sem hér
kemur við sögu. Þær geta tekið að sér
að greiða þjóðgarðsvörðum laun. Þær
geta tekið að sér að ráða nægilega
marga þjóðgarðsverði til þess að
koma í veg fyrir glæpsamlegt fram-
ferði af því tagi sem hér hefur verið
lýst.
Við Íslendingar erum alltaf að leita
að hlutverki fyrir okkur sjálfa á al-
þjóðavettvangi og stjórnmálamenn
okkar hafa verið í misskilinni og
stundum broslegri leit að hlutverki
fyrir sig í þeim deilum þjóða í milli,
sem stórþjóðirnar einar geta haft
áhrif á.
Við eigum að hætta þessari barna-
legu leit en einbeita okkur að verk-
efnum sem við ráðum við. Nú er aug-
ljóst að við ráðum ekki við jafn stórt
verkefni og um er að ræða í Virunga-
þjóðgarðinum en vel má vera að við
ráðum við önnur verkefni, sem kunna
að vera til staðar í umhverfisvernd og
dýravernd í Afríku auk þess að ein-
beita okkur að grundvallarmálum eins
og að tryggja íbúum þorpa í Afríku
betra aðgengi að vatni.
Glæpaverk mannskepnunnar í Vir-
ungaþjóðgarðinum og örlög móður
litlu górillunnar, sem hjúfraði sig upp
að móður sinni látinni, ættu að verða
okkur hvatning til að láta að okkur
kveða, þar sem við höfum raunveru-
legu hlutverki að gegna.
Slík verk mundu veita okkur sem
þjóð meiri ánægju en tilraunir fulltrúa
okkar til að leika aðalhlutverk á leik-
sviði sem við eigum ekkert erindi á.
Hægt er að lýsa skoðun á ritstjórnargreinum Morgunblaðsins á slóðinni http://morgunbladid.blog.is/
F
yrr í sumar sagði Hrafn Bragason,
hæstaréttardómari starfi sínu
lausu og eftir að það varð opinbert
var staðan auglýst og nú liggja fyr-
ir umsóknir frá nokkrum lögfræð-
ingum um þá stöðu. Frá því að
dómarinn sagði starfinu lausu og þar til það varð
opinbert að svo væri leið töluverður tími. Á þeim
vikum gerði Morgunblaðið ítrekað tilraunir til að fá
staðfestingu á því að staða væri laus við Hæstarétt
Íslands en þær tilraunir báru ekki árangur. Má það
furðu gegna, að slíkt geti verið leyndarmál og
ómögulegt að skilja rökin fyrir því.
Oft hafa orðið miklar deilur um skipan dómara
við Hæstarétt. Á seinni árum hafa slíkar deilur m.a.
risið ef talið hefur verið að gengið hafi verið fram
hjá konum en einnig ef sjónarmið hafa komið fram
um að pólitísk viðhorf hafi ráðið of miklu um val á
dómara.
Það er t.d. hægt að velta fyrir sér hvort einstakir
dómarar hafi reynt að tímasetja lausnarbeiðni sína
með hliðsjón af því, hvort breytingar væru í nánd á
vettvangi stjórnmálanna. Ósagt skal látið hvort það
hafi átt við nú en starfslok fráfarandi hæstarétt-
ardómara koma beint í kjölfar stjórnarskipta en
niðurstaðan varð sú, að sami dómsmálaráðherra
situr fyrir og eftir stjórnarskiptin. Fyrir kosningar
og raunar fyrstu dagana eftir kosningar var ekki
hægt að útiloka, að vinstri stjórn tæki við völdum
og Björn Bjarnason hyrfi úr dómsmálaráðuneyt-
inu.
Auðvitað er það svo, að miklu máli getur skipt
hverjir sitja í æðsta dómstól hvers lands. Kannski
kemur þetta skýrast fram í umræðum um skipan
dómara í Hæstarétt Bandaríkjanna. Þar er fyrir-
komulagið þannig, að forseti tilnefnir nýjan dómara
við Hæstarétt Bandaríkjanna en öldungadeildin
verður að staðfesta þá skipan. Dæmi eru um að til-
nefndur dómari hafi ekki fengið slíka staðfestingu.
Í Bandaríkjunum er rætt alveg opið um það, að
forseti hverju sinni leitist við að tilnefna dómara,
sem talið er að endurspegli að verulegu leyti þau
lífsviðhorf, sem ráða ríkjum í Hvíta húsinu þá
stundina. Stundum kemur í ljós, að forseta hefur
gersamlega mistekizt að lesa í skoðanir þess, sem
hann tilnefnir og viðkomandi dómari hagar sér á
allt annan veg í réttinum en búizt hafði verið við. Í
umræðum um þessi mál vestan hafs eru þau gjarn-
an rædd á þann veg, að fái forseti tækifæri til að til-
nefna marga dómara á sínum valdatíma geti póli-
tísk áhrif sama forseta orðið mjög víðfeðm, þegar
horft er til framtíðar. Þegar nýr dómari er tilnefnd-
ur í Bandaríkjunum beinist áhugi manna oft að því
hver afstaða hans sé til mannréttindamála í víðum
skilningi þess orðs, sem oft hafa komið til kasta
Hæstaréttar Bandaríkjanna, þ. á m. um afstöðu
hans til málefna samkynhneigðra og til fóstureyð-
inga. Yfirleitt er talið, að dómaraefni forseta úr röð-
um demókrata séu jákvæðari gagnvart samkyn-
hneigðum og opnari fyrir fóstureyðingum en
dómaraefni, sem tilnefnd eru af forsetum úr röðum
repúblikana, svo að dæmi séu nefnd.
Á seinni árum hefur sú spurning vaknað í æ rík-
ara mæli í Bandaríkjunum hver afstaða dómara-
efna sé til starfa dómara í grundvallaratriðum. Tel-
ur dómaraefnið að dæma beri samkvæmt lögum og
er þá átt við texta laganna eða telur dómaraefnið,
að dómarar geti leyft sér umtalsvert svigrúm í túlk-
un laganna. Á sama álitaefni er byrjað að brydda í
umræðum lögfræðinga hér á Íslandi.
Þegar dómaraefni koma fyrir þingnefnd öld-
ungadeildarinnar er hart að þeim gengið í spurn-
ingum um afstöðu þeirra til grundvallarmála. Sum-
ir komast vel frá því en dæmi eru um hörmulega
útreið, sem tilnefnd dómaraefni hafa fengið, sem
lyktað hefur með því að forseti hefur dregið tilnefn-
inguna til baka.
Í þessu bandaríska kerfi felst að í þessum efnum,
sem öðrum, er þingið að veita framkvæmdavaldinu
sterkt aðhald. Forseti í Bandaríkjunum tilnefnir
ekki mann til dómaraembættis í Hæstarétti, nema
hann sé nokkuð öruggur um að engar óþægilegar
upplýsingar komi fram um starfsferil hans fram að
þeim tíma. En stundum hefur aðstoðarmönnum
forseta, sem rannsaka feril þeirra sem til greina
koma, yfirsést og þá er nokkuð víst að rannsókn-
armenn viðkomandi þingnefndar hafa gert betur.
Á Hæstiréttur að vera
umsagnaraðili?
H
ér á Íslandi hefur það tíðkazt í
áratugi að Hæstiréttur Íslands
er umsagnaraðili um umsækj-
endur um starf dómara við
Hæstarétt. Nú byggist sá um-
sagnarréttur á lögum frá árinu
1998 en fram að þeim tíma var það ákvæði í lögum
frá árinu 1973. Morgunblaðið hefur ekki kannað,
hvort þetta lagaákvæði er í raun eldra. Munurinn á
lögunum frá 1973 og 1998 að þessu leyti er sá, að í
hinum eldri lögum var ákvæðið á þann veg að dóm-
stóllinn skyldi veita umsögn um dómaraefnin áður
en embættið væri veitt en í hinum nýju lögum er
gert ráð fyrir að Hæstiréttur fjalli um hæfi og
hæfni umsækjenda til að gegna starfinu.
Þetta nýja lagaákvæði hafa dómarar við Hæsta-
rétt túlkað á þann veg, að þeir hafi rétt til að raða
umsækjendum upp, þ.e. að leggja mat á það hver sé
hæfari en annar. Það stendur ekki í lögunum að
þeir hafi þann rétt en þeir hafa túlkað orðalag lag-
anna á þann veg að þeir hafi slíkan rétt.
Þótt þetta atriði skipti auðvitað miklu máli er þó
meiri spurning, hvort það sé yfirleitt við hæfi, að
dómarar við Hæstarrétt hafi slíkan umsagnarrétt
og hvort sá umsagnaraðili ætti ekki að vera allt
annar en þeir dómarar, sem sitja fyrir í réttinum.
Ákvæðið eins og það var í lögunum frá 1973 hlýt-
ur að teljast meira en álitamál í því samfélagi, sem
við búum í í upphafi nýrrar aldar, sem er gjörólíkt
því samfélagi, sem hér var til fyrir 34 árum. Viðhorf
fólks til margra mála hafa gjörbreytzt og þar á
meðal til opinberra stofnana og þeirra, sem þar
gegna lykilstörfum. Í þá daga var jafnvel litið svo á
að dómarar við Hæstarétt Íslands væru óskeikulir
en engum dettur í hug að hafa slíka afstöðu til
þeirra nú.
Eru yfirleitt nokkur rök fyrir því að dómarar við
Hæstarétt Íslands hafi rétt til umsagnar um hugs-
anlega nýja dómara við réttinn? Hver eru þau rök?
Ef horft er til hinna nýju laga frá árinu 1998 og
túlkunar Hæstaréttar á þeim lagaákvæðum verður
þessi spurning enn áleitnari vegna þess, að með
túlkun meirihluta dómaranna á þeim lagaákvæðum
er augljóst, að dómurinn er að gera tilkall til hlut-
deildar í skipunarvaldi ráðherra. Um leið og dóm-
urinn segir að einn tiltekinn umsækjandi sé hæfari
en aðrir er ljóst að ráðherrann, sem hefur skip-
unarvaldið, er kominn í erfiða stöðu. Ætlar hann
virkilega að ganga gegn vilja Hæstaréttar er spurt.
En samkvæmt hvaða íslenzkum lögum hefur
Hæstiréttur eignazt hlutdeild í skipunarvaldi ráð-
herra? Eru dómararnir ekki að brjóta íslenzk lög
með því að gera tilkall til slíkrar hlutdeildar? Hvað
mundi gerast ef dómsmálaráðherra endursendi
slíka umsögn dómara við Hæstarétt með þeim um-
mælum að þeir hefðu ekki lagaheimild til að kveða
upp úr um að einn umsækjandi væri hæfari en ann-
ar? Hver ætti að úrskurða í þeirri deilu? Hæstirétt-
ur sem væri samansettur af öðrum dómurum vegna
vanhæfi hinna skipuðu dómara? En hvaða líkur eru
á að nýir dómarar mundu ganga gegn sjónarmiðum
starfsbræðra sinna? Það eru ekki meiri líkur á því
en að læknir felli áfellisdóm yfir öðrum lækni, svo
að gripið sé til samlíkingar, sem er inngróin í sálar-
líf almennings. Líklegra er að ráðherra mundi beita
sér fyrir lagabreytingu, þar sem orðalagið um um-
sagnarrétt Hæstaréttar væri svo skýrt að ekki væri
hægt að draga það í efa.
En eftir stendur spurningin um það hvort Hæsti-
réttur eigi yfirleitt að hafa slíkan umsagnarrétt eða
hvort það lagaákvæði sé úrelt í þjóðfélagi samtím-
ans. Morgunblaðið hallast að því að svo sé. Það er
erfitt að finna nokkur rök fyrir því að Hæstiréttur
hafi þennan umsagnarrétt. En rökin gegn þessu
ákvæði blasa við. Hvaða vit er í því að einhver hóp-
ur manna geti ráðið miklu um það hvaða nýr aðili
kemur inn í þann hóp? Býður það ekki heim hinum
gamalkunna íslenzka klíkuskap, persónulegum for-
dómum og þeirri spillingu, að þeir sem fyrir eru í
réttinum hvetji kunningja sína til að sækja um og
að þeir muni fá góða meðferð í umsögn Hæsta-
réttar? Það er augljóst, að þegar hér er komið sögu
á að afnema úr lögum ákvæðið um umsagnarrétt
Hæstaréttar um umsækjendur en taka upp annað
fyrirkomulag. En jafn augljóst er, þegar um svo
mikilvæg störf er að ræða, að dómsmálaráðherra,
hver sem hann er hverju sinni, verður að búa við
ákveðið aðhald þannig að hann geti ekki farið að
geðþótta sínum einum við skipan dómara í Hæsta-
rétt.
Í grein sem Jón Steinar Gunnlaugsson hæsta-
réttardómari skrifaði í Tímarit lögfræðinga í júlí
2006 fjallaði hann um þessi mál og sagði m.a. í lok
greinarinnar: „Til þess að fá fram vandað málefna-
legt mat á umsækjendum tel ég hugsanlegt að
koma mætti á fót umsagnarnefnd eftir tilnefning-
um, þar sem þess yrði gætt, að hver nefndarmaður
sæti ekki of lengi. Við ættum samt að muna að
rangindi, kunningjagæzka og önnur ómálefnaleg
sjónarmið eru jafnvel líklegri til að verða til í nefnd-
um svonefndra fagmanna, sem enga ábyrgð bera á
ákvörðunum sínum heldur en hjá þeim, sem
ákvörðun á að taka og bera ábyrgð á henni.“ Hverj-
ir ættu að tilnefna fulltrúa í slíka umsagnarnefnd?
Lögmannafélagið? Dómarafélagið? Lagadeildir há-
skólanna? Yrði þessi umsagnarnefnd betur starfi
sínum vaxin en t.d. dómnefndir í sumum deildum
Háskóla Íslands, sem í raun eru yfirvarp fyrir
klíkuskap og það sem Jón Steinar kallar kunningja-
gæzku? Morgunblaðinu þykir þessi hugmynd
Laugardagur 11. ágúst
Reykjavíkur